η ευκαιρία να πω ότι μετά
από 30 χρόνια και 6 συλλογές έχουν δημοσιευθεί-εκδοθεί πάνω από 260 ποιήματα, σε Ελλάδα και Ιταλία, παραδίδω 257 Χαικού [και 200 ακόμη ποιήματα –θεωρώ τα πιο ώριμα - περιμένουν τη σειρά τους μέσα από τη συλλογή ΦΡΥΚΤΩΡΙΕΣ].
Θα απαντήσω σε δύο εύλογα ερωτήματα που ίσως έχετε για τη νέα ποιητική μου συλλογή.
Γιατί χαικού;
Γιατί ο τίτλος «Ορφέας και Λειβηθρίδες»;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
Το επίγραμμα του Σιμωνίδη του Κείου για τους πεσόντες στη μάχη των Θερμοπυλών:
«Ὦ Ξεῖν’, Ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις
Ὅτι Τῇδε Κείμεθα
τοῖς Κείνων Ῥήμασι Πειθόμενοι»,
καταδεικνύει ότι τα Χαικού δεν είναι κάτι «ξένο» με την ελληνική παράδοση, καθώς από την Αρχαϊκή περίοδο 750-479 πΧ έχουμε την επιγραμματική ποίηση στις επιτάφιες και στις αναθηματικές επιγραφές.
Ακολούθησαν οι Ρωμαίοι ποιητές από τον 3πΧ μέχρι τον 6μΧ αιώνα με πολλά και μεγάλα ονόματα όπως ο Ναίβιος, ο Πλαύτος, ο Πακούβιος, ο Κόιντος Έννιος, ο Σενέκας, ο Κάτουλλος, ο Μαρτιάλης, κ.α. και στη συνέχεια η σκυτάλη πέρασε στους Βυζαντινούς με πιο γνωστό απ’ αυτούς τον ποιητή Μανουήλ Φιλή, αλλά και τα κείμενα της βυζαντινής επιγραμματικής ποίησης του λαού.
Και φυσικά το Δημοτικό μας τραγούδι.
Το χαικού ως μοτίβο κάνει την εμφάνισή του στην Ιαπωνία στα τέλη του 15ου αι και αποτελούν ένα από τα εξαγώγιμα προϊόντα της Ιαπωνίας.
Το χαίκου είναι ένα σύντομο ποίημα 3 στίχων: ο πρώτος στίχος έχει 5 συλλαβές, ο δεύτερος 7 συλλαβές και ο τρίτος 5 συλλαβές. Ολόκληρο δηλαδή το χαϊκού αποτελείται από 17 συλλαβές.
Το χαϊκού προήλθε από ένα λίγο μεγαλύτερο ποίημα, την τάνκα, 5 στίχων, 31 συλλαβών διατεταγμένων σε δύο στροφές 5/7/5 και 7/7.
Η τάνκα γραφόταν από δύο συνήθως ποιητές σαν παιχνίδι: ο ένας έγραφε τις τρεις πρώτες σειρές και ο άλλος απαντούσε με τις δύο τελευταίες. Η τρίστιχη αυτή ποιητική φόρμα ονομαζόταν χόκου.
Με τον καιρό, το χόκου αυτονομήθηκε σαν μορφή και πήρε το όνομα χαϊκού.
Στην Ελλάδα τα Χαικού εμφανίζονται πρώτη φορά το 1925
με τον Γεώργιο Σταυρόπουλο και έχουν από το ελληνικό κοινό και τους ποιητές αν όχι αρνητική, επιφυλακτική αντιμετώπιση.
Η καθοριστική κίνηση για τη «νομιμοποίηση», για την αποδοχή των χαϊκού στην Ελλάδα γίνεται από τον μεγάλο μας ποιητή Γιώργο Σεφέρη που με τη συλλογή «Τετράδιο Γυμνασμάτων» που περιλαμβάνει 16 χαϊκού, το 1940 κάνει ευρύτερα γνωστά τα χαϊκού!
Σύμφωνα με απόψεις κάποιων ερευνητών, υψηλής ποιητικής δημιουργίας και καλύτερος εκφραστής του πνεύματος των χαικού στην Ελλάδα, είναι τα χαικού του Νίκου Καζαντζάκη, που βρίσκονται διάσπαρτα μέσα στο έργο του.
Ένα από αυτά είναι το παρακάτω:
Είπα στην αμυγδαλιά,
αδερφή μου μίλησε μου για το θεό
Κι εκείνη άνθισε.
Η ποίηση αποτελεί έναν συνοπτικό τρόπο έκφρασης, προσφέρει πολλές ερμηνείες, εικόνες, νοήματα και αισθήσεις. Το χαικού όμως έρχεται και συμπυκνώνει ακόμη περισσότερο, απόλυτα θα έλεγα, τα νοήματα μέσα σε 17 συλλαβές, σε τρεις στίχους!
Γι΄ αυτό τα XAIKOY θεωρούνται από τα ευφυέστερα είδη ποιητικού λόγου, ένα "συμπυκνωμένο παιχνίδι εξέλιξης με τις λέξεις και τις εικόνες".
ΓΙΑΤΙ ΧΑΙΚΟΥ; Είναι η ερώτηση.
ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ; Είναι η απάντηση.
Είχα λοιπόν στα συρτάρια μου, στο αρχείο μου κάποια επιγραμματικά ποιήματα ή αν θέλετε φράσεις, σκέψεις, ατάκες, που δημιουργήθηκαν μέσα από τον διαλογισμό, από τις εσωτερικές αναζητήσεις, ερωτήματα και απορίες για όλα όσα συμβαίνουν γύρο μας ή στη φαντασία, με τη σκέψη σε διάφορα ερεθίσματα, θέματα και καταστάσεις της καθημερινότητας…
Αυτές τις ατάκες, τις ιδέες, που είχα σκοπό να αναπτύξω, να δουλέψω για τη γραφή ποιημάτων, σκέφτηκα ότι ίσως με κατάλληλη επεξεργασία μπορούσαν να γίνουν Χαικού.
Από εκείνη τη στιγμή, δέκα χρόνια πριν, βρέθηκα απέναντι στην πρόκληση να δουλέψω με αυτή την ποιητική φόρμα και έτσι φτάσαμε απόψε να μιλάμε εδώ στην Κατερίνη, για ...ελληνικά χαικού.
Επέλεξα, να δουλέψω τα χαικού μου αυστηρά στην 17συλλαβη φόρμα αν και η τάση σήμερα δεν είναι τόσο πιστή αλλά πιο ελεύθερη.
Γιατί επέμενα στις 17 συλλαβές;
Γιατί έπρεπε να χρησιμοποιώ στα νοήματα ή τις εικόνες του τρίστιχου των 17 συλλαβών λέξεις συνώνυμες ώστε και να τηρείται πιστά το 17συλλαβο και το αποτέλεσμα να είναι το ίδιο που θα ήταν με τη λέξη που ταίριαζε στο μέτρημα των συλλαβών. Αν ακολουθήσεις την φόρμα των χαικού πιστά, μεταμορφώνεσαι σε «Προκρούστη»!
Πρέπει οι λέξεις που απαιτούνται για το δεκαεπτασύλλαβο, λέξη να μην ξεπερνάνε τις 17 συλλαβές(5-7-5) ούτε να είναι λιγότερες από 17…!
Αυτή ήταν η μεγάλη πρόκληση!
Πολλές φορές μου έλειπε η λέξη και στριφογύριζε στο μυαλό μου το τρίστιχο με το κενό μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη λέξη. Αυτό πολλές φορές κρατούσε και μήνες.
Κάθε φορά που έπιανα και ξαναδιάβαζα τα χαικού, με την ανάγνωση ερχόταν η νέα λέξη…!
Για μένα το αποτέλεσμα είναι μαγικό. Η κάθε λέξη με τη σημασία της να αποδίδει είτε ρεαλιστικά είτε μεταφορικά το νόημα της.
Αυτές οι λέξεις καρφώνονται σταθερά στο μήνυμα ή στην εικόνα.
Δεν αιωρούνται…. δε μπορούν να αιωρηθούν από το βάρος της εικόνας η του μηνύματος. Μόνο ο ήχος κάποιων χαϊκού μπορεί να απλώνεται γύρο από τις ανοιχτές σελίδες την ώρα της ανάγνωσης.
Σα να είναι φινιστρίνια πλοίου ή αεροπλάνου, απ΄ όπου βλέπεις έξω τη θάλασσα ή τον κόσμο από ψηλά…
Εν κατακλείδι τα χαικού δεν είναι παρά μικρά ανοιχτά παράθυρα στις σκέψεις σου…
(Πριν λίγο η Κατερίνα μου είπε, μου αρέσουν θα τα γράφω στις κάρτες που θα στέλνω..! Αυτό κι από αυτή τη σκοπιά είναι μια επιτυχία..!)
Είναι πάντως πολύ δύσκολο να γράψεις χαικού, καθώς πρέπει να εντρυφήσεις με επιμονή σε μια άλλη φιλοσοφία δημιουργίας.
Το δεύτερο ερώτημα που θέλω να απαντήσω είναι «γιατί ο τίτλος της συλλογής «Ορφέας και Λειβηθρίδες»»
Σε όλα μου τα βιβλία υπάρχουν αναφορές στον τόπο μας, στην Πιερία, με την αμυδρή έστω ελπίδα ότι ο αναγνώστης θα στρέψει το βλέμμα του στον τόπο μας και την ιστορία του. Τα Λείβηθρα στη σημερινή Λεπτοκαριά αποτελούσαν ιερό πόλισμα των Μουσών γι΄ αυτό συχνά ονομάζονται Λειβηθρίδες ή Λειβηθριάδες.
Ως φόρος τιμής στον μύστη ΟΡΦΕΑ που μαζί με τον μυθικό Όλυμπο με τους 12 θεούς, και τις Πιερίδες Μούσες αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά και για όλους εμάς και για ολόκληρο τον κόσμο.
Αυτές οι μικρές ψηφίδες δημιουργίας εύχομαι να αγαπηθούν και να σας ταξιδέψουν στον ονειρικό κόσμο των εικόνων, των λέξεων και των μηνυμάτων που στέλνουν.
Να ευχαριστήσω τον Μιχάλη από το άλλο καφενείο, για τη φιλοξενία και να σας πω, ότι ένα από τα βιβλία μου 10 χρόνια πριν το είδε στο ράφι του μπαρ, ο αξιότιμος κ. Μπάμπης Ναβροζίδης και μελοποίησε ποιήματα από τον ¨Κήπο με τα ρόμπολα» για τα 100 χρόνια ελεύθερης Κατερίνης.
Ευχαριστώ την Αγαπητή αντιδήμαρχο ΡΟΔΗ ΕΥΛΕΥΘΕΡΙΑΔΟΥ που χωρίς δεύτερη σκέψη πρόθυμα συμμετέχει απόψε εδώ στην παρουσίαση των Χαικού.
Ευχαριστώ την ποιήτρια και συγγραφέα, μια μεγάλη πένα της Πιερίας τη Χρυσούλα Λουλοπούλου για την ωραία ανάληση των μηνυμάτων των Χαικού,
Ευχαριστώ τη Μαρία Βαλσαμίδου που με τη ζωντάνια της έδωσε άλλο χρώμα συντονίζοντας την εξέλιξη της βραδιάς.
Ευχαριστώ τον πρόεδρο της ΕΝΩΣΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΠΙΕΡΙΑΣ Ευγένιο Παπαδόπουλο που πάντα είναι κοντά μου σε κάθε λογοτεχνική μου δράση και φυσικά τα μέλη της ΕΝΩΣΥΠ με την έντονη παρουσία τους απόψε εδώ.
Ευχαριστώ τον Γιώργο Χανδόλια και την Μαρία Καραγεώργου, για τις ωραίες απαγγελίες τους.
Σας ευχαριστώ όλους για την παρουσία σας εδώ σήμερα…βρισκόμαστε συχνά σε πολλές εκδηλώσεις ΑΥΤΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ, λίγοι αλλά ελπίζω εκλεκτοί, αλλά νοιώθω μεγάλη αγάπη και τιμή βλέποντας ανθρώπους που δεν απουσίασαν από καμία παρουσίαση βιβλίου μου… Αυτό είναι πολύ συγκινητικό..
Απόψε ίσως για πρώτη φορά βλέπω ανάμεσα μας τόσους μαθητές από το ΙΕΚ και αυτό με χαροποιεί ιδιαίτερα γιατί ξέρετε τι άποψη έχουν συνήθως οι μαθητές..!!!
Στο τέλος άφησα τον εκδότη μου τον κ. Κοτσαφτόπουλο, ο οποίος μας τιμά με την παρουσία του από την Αθήνα, γιατί από την γνωριμία μας ως σήμερα με στηρίζει συγγραφικά και μάλιστα με εκδόσεις ιδιαίτερα καλαίσθητες.
Σε δύσκολες εποχές για όλους και για την επιβίωση ακόμη αυτός επέλεξε να ρισκάρει, να επενδύσει και να στηρίξει το βιβλίο.
Ολοκληρώνοντας θέλω να πω , ότι πολλοί θεωρούν ότι η τέχνη είναι κάτι «περιττό».
Αυτό όμως το «περιττό» που προστίθεται στο αναγκαίο, είναι η τέχνη.
Η ζωή είναι μια προσπάθεια που της αξίζει ένας καλύτερος σκοπός.
Απόψε το βράδυ στην παρουσίαση της νέας ποιητικής ανθολογίας μου, είχαμε την ευκαιρία να μοιραστούμε τη χαρά «να συνδιαλεγόμαστε», να κάνουμε ένα καλλιτεχνικό δρώμενο μέρος της καθημερινότητάς μας, να συντονίσουμε το βήμα μας με έναν κοινό προορισμό: Να αποφύγουμε τη βαρβαρότητα της εποχής, να παραμείνουμε άνθρωποι με καθαρό βλέμμα και τρυφερότητα. Κανείς δε μπορεί να μας στερήσει το δικαίωμα να ονειρευόμαστε έναν κόσμο πιο όμορφο…
Η ποίηση -συν τοις άλλοις- έχει επίσης ένα ρόλο: να φτιάξει για να μοιραστούμε έναν κόσμο που θα είναι υποφερτός. Έναν κόσμο με αισθητική. Έναν κόσμο με ευγενικά αισθήματα.
Πιστεύω επίσης ότι η ποίηση, μας δίνει την ευκαιρία «να μπορούμε» να αποδράσουμε στο όνειρο.
Σας ευχαριστώ πολύ όλους για τη μεγάλη τιμή...
ΣΗΜΕΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ του ΘΕΟΧΑΡΗ ΜΠΙΚΗΡΟΠΟΥΛΟΥ στη βιβλιοπαρουσίαση των ΧΑΙΚΟΥ
