9.11.21

Βασικοί τρόποι εμπλουτισμού της γλώσσας: Παραγωγή και Σύνθεση. Του καθ. Ν. Βαρμάζη

''Το λιγότερο ανιαρό μέρος της Γραμματικής, που δεν απεχθάνονται οι μαθητές, είναι το ετυμολογικό, δηλαδή η η αναζήτηση της αληθινής προέλευσης των λέξεων. Το ετυμολογικό πολλές φορές ξαφνιάζει ευχάριστα τους μαθητές και προσφέρεται για λεκτικό γοητευτικό παιχνίδι στην τάξη, αν ο δάσκαλος ξέρει να παίζει με τη γλώσσα, Η παραγωγή και η σύνθεση είναι δυο τρόποι που υπηρετούν την οικονομία στη γλώσσα, την οποία έθιξα σε παλαιότερο σχόλιό μου.
Θα πάρω μια λέξη γνωστή, για να δείξω τι εννοώ, τη λέξη πόρος. Πόρος γενικά είναι το πέρασμα, λ.χ. οι πόροι του δέματος και ύστερα οι δυνατότητες να τα βγάζει κανείς πέρα. (Ήδη είπα δυο σχετικές λέξεις : πέρασμα και πέρα).
Από το πόρος το ρήμα (πορεύω) πορεύομαι. Πώς τα πορεύετε; Πώς πορεύεστε; Πώς περνάτε: (Από το πόρος προέρχεται και το πορίζω, πορίζομαι).
Όποιος δεν έχει πόρους είναι άπορος και απορεί (-=δεν έχει τρόπους να περνάει οικονομικά αλλά βρίσκεται και σε αδιέξοδο, ψάχνει απαντήσεις και ρωτάει, γιατί η κατάστασή του, η απορία τον ζορίζει, η οικονομική γιατί πρέπει να ζήσει,η φιλοσοφική για να μάθει τι είναι ο κόσμος). Το αντίθετο συμβαίνει με αυτόν που έχει πολλούς πόρους, που είναι ο εύπορος, ευπορεί και έχει ευπορία. Προχωρώ στην έκπληξη. Αυτός που είναι μέσα στον πόρο είναι ο έμπορος , ο οποίος, όντας μέσα στους πόρους, έχει δυνατότητες και εμπορεί και τελικά μπορεί.
Εντυπωσιάζεται κανείς αν μετρήσει τον αριθμό των λέξεων που γεννήθηκαν από τη λέξη πόρος με παραγωγή και σύνθεση και φυσικά απορεί και εκπλήττεται από τη γένεση του πολύ καθημερινού ρήματος μπορώ, από το οποίο ύστερα: μπορετός και ανήμπορος και πάει λέγοντας. Μπορούμε και άλλα."