Δεν ξέρω ακριβώς αν ό όρος αυτός καλύπτει αυτά, που μου αρέσει πότε πότε να δημοσιεύω για τη γλώσσα και για τις λέξεις στην πορεία τους μέσα στο χρόνο. Δε βρίσκω άλλον σαφέστερο.
Έχω μπλέξει εδώ και χρόνια με λογίους εμπαθείς στη γλώσσα, όπως είναι ο Κοραής ή ο Μαρωνίτης, τα κείμενα των οποίων συνιστούν γλωσσικές προκλήσεις. Αυτά ως δικαιολογία για την επιμονή μου να επανέρχομαι συχνά σε ίδια θέματα, δηλαδή «Ράβε, ξήλωνε, δουλειά να μη σου λείπει», μπορεί να πει κανείς, σύμφωνα με την παροιμία, που μπήκε και σε τραγούδι.Το λέμε για ενέργειες ματαιόπονες.
Και καλά, το ράβε είναι σαφές και γνωστό. Από το αρχαίο ράπτω ( με δασεία στο ρ) έγινε ράβω, όπως και άλλα ρήματα σε –πτω: σκάπτω, κύπτω, θάπτω, που έγιναν σκάβω, σκύβω, θάβω κλπ. Προσθέστε και το σκονδάπτω, σκοντάβω και σκοντάφτω, (από το κοντός+ απτω, κατά τον Κοραή και άλλους ) .
Το ξήλωνε όμως; Αυτό δεν είναι γνωστό στην αφετηρία του, αλλά όλοι ξέρουν τι θα πει ξηλώνω ένα πλεκτό, λ.χ. ένα πουλόβερ. Για την αφετηρία του όμως πρέπει να πάμε στον Θωμά τον άπιστο, μαθητή του Χριστού, που ήθελε να αγγίξει τον «τύπο των ήλων» (με δασεία), δηλαδή τα σημάδια των καρφιών στο σώμα του Χριστού, για να πιστέψει ότι αναστήθηκε.
Ο ήλος είναι το καρφί, το υποκοριστικό του κάρφος- καρφίον -καρφί και ένα άλλο καρφίτσα και ύστερα καρφιτσώνω κλπ.. Από το ήλος έχουμε στα αρχαία ρήμα ηλώ και ουσιαστικά ήλωση και ήλωμα, που σημαίνουν καρφώνω και κάρφωμα. Σήμερα χρησιμοποιούμε τα σύνθετα καθηλώνω (το βλέμμα μου) και αποκαθηλώνω και αποκαθήλωση και πιο πολύ το ξηλώνω από το εξηλώνω, αόρ. εξήλωσα βγαίνει το ξηλώνω, ξηλωμένο και ξήλωμα και άλλα.
Το γιατί και πώς (και λιγότερο το πότε) ήρθε το καρφί και εκτόπισε τον ήλο, είναι δύσκολο να το βρούμε. Είναι όμως εξώφθαλμο ότι το καρφί κάνει πολλές δουλειές:. Και καρφί δεν μας καίγεται, και τα έκανε γυαλιά καρφιά,και κάθομαι σε καρφιά και πολλές άλλες που έχουν σχέση με το καρφί και τα καρφώματα, στην κυριολεξία και στη μεταφορική χρήση τους.
ΥΓ. Οι κάφροι είναι οι άξεστοι, οι αγροίκοι και δεν έχουν σχέση με τον κάρφο και το καρφί, αλλά με έναν λαό της Αφρικής.
ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΜΑΖΗΣ*
διδάκτωρ τμήματος φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ