Το Θέατρο ως Βωμός
Στο τέλος μιας παράστασης ενός έργου για τον Ποιητή Σούφι (Bulleh Shah), μας αφηγείται ο κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας του Πακιστάν Shahid Nadeem κι επικεφαλής του φημισμένου Θεάτρου Ajoka (Σύγχρονο Θέατρο), ένας ηλικιωμένος άντρας συνοδευόμενος από ένα νεαρό αγόρι, πλησίασε τον ηθοποιό που έπαιζε τον ρόλο του σπουδαίου Σούφι και του είπε: «Ο εγγονός μου δεν είναι καλά, θα μπορούσατε σας παρακαλώ να τον ευλογήσετε;»
Ο ηθοποιός εκπλάγηκε κι απάντησε: «Δεν είμαι ο Bulleh Shah, είμαι απλώς ένας ηθοποιός που παίζει αυτόν τον ρόλο». Ο ηλικιωμένος τότε είπε, «Γιε μου, δεν είσαι ηθοποιός, είσαι η μετενσάρκωση του Bulleh Shah, η Αβατάρα του». Με αυτή την απάντηση του γέροντα αίφνης, μας αποκαλύφθηκε μια ολάκερη καινούρια έννοια του θεάτρου, όπου ο ηθοποιός γίνεται η μετενσάρκωση του ρόλου που παίζει.
Ιστορίες όπως αυτή υπάρχουν σε πολλές κουλτούρες και μπορούν να αποτελέσουν μια γέφυρα μεταξύ μας, των θεατρικών δημιουργών και ενός ανεξοικείωτου αλλά ενθουσιώδους κοινού. Στον κόσμο του σήμερα όπου η μισαλλοδοξία, το μίσος και η βία ακολουθούν ανοδική πορεία και ο πλανήτης μας βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στην κλιματική καταστροφή, πρέπει να αναπληρώσουμε την πνευματική μας δύναμη.
Πρέπει να καταπολεμήσουμε την απάθεια, το λήθαργο, την απαισιοδοξία, την απληστία και την αδιαφορία προς τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε, προς τον πλανήτη πάνω στον οποίο ζούμε. Το θέατρο έχει ρόλο, έναν ευγενή ρόλο, στην ενεργοποίηση και κινητοποίηση της ανθρωπότητας ώστε να ανυψώσει τον εαυτό της από αυτή την κατάβαση προς την άβυσσο. Μπορεί να ανυψώσει τη σκηνή, τον παραστατικό χώρο, σε κάτι ιερό.
Στη Νότιο Ασία, οι καλλιτέχνες αγγίζουν με ευλάβεια το πάτωμα της σκηνής προτού πατήσουν πάνω σ’ αυτό, μια αρχαία παράδοση όπου το πνευματικό και το πολιτισμικό συνυφαίνονται. Είναι καιρός να ανακτήσουμε αυτή τη συμβιωτική σχέση μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού, παρελθόντος και μέλλοντος.
Η θεατρική δημιουργία μπορεί να γίνει μια ιερή πράξη και οι ηθοποιοί μπορούν πράγματι να γίνουν οι αβατάρ
(Το κείμενο αυτό αποτελεί απόσπασμα της μεγαλύτερης εκδοχής του Μηνύματος για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2020 που είναι διαθέσιμη στα αγγλικά, γαλλικά και άλλες γλώσσες στο www.world-theatre-day.org Η ελληνική μετάφραση του αγγλικού πρωτότυπου ανήκει στην Γιόλα Κλείτου).
Ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου καθιερώθηκε το 1962 από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου, με την έναρξη της σεζόν του «Θεάτρου των Εθνών» στο Παρίσι και με το πρώτο μήνυμα να γράφεται από τον Ζαν Κοκτό.
Έκτοτε, η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου εορτάζεται στις 27 Μαρτίου από την παγκόσμια θεατρική κοινότητα, εκπροσωπώντας μια ευκαιρία υπενθύμισης αυτής της καλλιτεχνικής έκφρασης.
Με αφορμή αυτή την ημέρα, αν και το θέατρο γεννήθηκε στην Ελλάδα, φέρνουμε τα λόγια, τα συναισθήματα και τις σκέψεις ανθρώπων που υπηρετούν αυτή την τέχνη από άλλα μέρη της γης. Ως μία ένδειξη ότι το θέατρο είναι μία ισχυρή παγκόσμια γλώσσα που ενώνει τους ανθρώπους.
Η γενέθλια γη του δικού μου θεάτρου
Ο Κουβανός σκηνοθέτης θεάτρου, συγγραφέας και δάσκαλος θεάτρου Carlos Celdran αναφέρεται στη δική του ιστορία:
Πριν ξυπνήσει το δικό μου ενδιαφέρον για το θέατρο, οι δάσκαλοί μου ήταν ήδη εκεί. Είχαν οικοδομήσει το σπίτι τους και την ποιητική τους προσέγγιση πάνω στα απομεινάρια της δικής τους ζωής. Πολλοί από αυτούς, είναι ακόμα άγνωστοι ή σπανίως τους ανακαλούμε στη μνήμη μας. Πρόκειται για ανθρώπους που εργάστηκαν με υπομονή και ηρεμία, μέσα σε ταπεινές αίθουσες δοκιμών, αλλά και μέσα σε κατάμεστα θέατρα. Μετά από χρόνια δουλειάς και σπουδαίων κατακτήσεων αποσύρθηκαν, σταδιακά, από αυτούς τους χώρους, μέχρι που εξαφανίστηκαν τελείως.
Όταν κατάλαβα πως το δικό μου πεπρωμένο ήταν να ακολουθήσω τα βήματά τους, συνειδητοποίησα, παράλληλα, πως ήμουν κληρονόμος της δικής τους συναρπαστικής και μοναδικής παράδοσης: εκείνης τού να ζεις στο παρόν χωρίς άλλη προσδοκία, παρά μόνο για την κατάκτηση στιγμών διάφανων, στιγμών μοναδικών που δεν μπορούν να αναπαραχθούν. Μια τέτοια είναι η στιγμή συνάντησης με τον άλλον στο σκοτάδι ενός θεάτρου, δίχως άλλη προστασία πέρα από την αλήθεια μιας χειρονομίας ή ενός αποκαλυπτικού λόγου.
Η γενέθλια γη του δικού μου θεάτρου είναι τούτες οι στιγμές της συνάντησης με τους θεατές, που προσέρχονται στο θέατρό μας κάθε βράδυ από τα πιο απομακρυσμένα προάστια της πόλης μου, για να μας συντροφεύσουν και να μοιραστούμε κάποιες ώρες ή λίγα λεπτά. Από αυτές τις μοναδικές στιγμές χτίζεται η ζωή μου, όταν παύω να είμαι ο εαυτός μου, όταν παύω να υποφέρω για μένα τον ίδιο και ξαναγεννιέμαι, κατανοώντας το νόημα του θεάτρου: να ζούμε στιγμές καθάριας εφήμερης αλήθειας, εκεί, όπου ξέρουμε πως αυτό που λέμε και κάνουμε, κάτω από το φως των προβολέων, είναι αυθεντικό και αντανακλά το πιο βαθύ, το πιο προσωπικό κομμάτι του εαυτού μας.
Η γενέθλια γη του δικού μου θεάτρου και των ηθοποιών μου, είναι μια χώρα που την έχουν υφάνει αυτές οι στιγμές, όταν βγάζουμε τις μάσκες, απεκδυόμαστε τη ρητορική και τον φόβο να είμαστε ο εαυτός μας και ενώνουμε τα χέρια μέσα στο σκοτάδι. Η παράδοση του θεάτρου είναι οριζόντια. Κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι υπάρχει ένα "παγκόσμιο κέντρο" θεάτρου, σε κάποια πόλη ή σε κάποιον προνομιούχο θεσμό. Το θέατρο, έτσι όπως το προσλαμβάνω, διαχέεται σε μια αόρατη γεωγραφία που συνενώνει τη ζωή εκείνων που το υπηρετούν. Η θεατρική τέχνη είναι μια χειρονομία συνένωσης.
Κάθε δάσκαλος του θεάτρου παίρνει μαζί του στον τάφο τις απαράμιλλες στιγμές διαύγειας και ομορφιάς που έζησε. Όλοι χάνονται με τον ίδιο τρόπο, δίχως καμία άλλη δύναμη να τους προστατεύει ή να τους εξυμνεί. Οι δάσκαλοι του θεάτρου το γνωρίζουν, καμιά μορφή αναγνώρισης δεν αξίζει περισσότερο από τη δημιουργία στιγμών αλήθειας, στιγμών διφορούμενων, στιγμών με ένταση, με ελευθερία, καταμεσής μιας συνθήκης επισφαλούς και εύθραυστης.
Τίποτα δεν επιζεί από αυτούς, μονάχα πληροφορίες και καταγραφές, φωτογραφικές και βιντεοσκοπημένες, που δεν αιχμαλωτίζουν παρά μια ισχνή ιδέα των έργων τους. Εκείνο που πάντα απουσιάζει από αυτές τις καταγραφές είναι η σιωπηρή ανταπόκριση του κοινού, η οποία δεν μπορεί ούτε να μεταφραστεί, ούτε να εντοπιστεί κάπου εκτός θεάτρου. Το κοινό κατανοεί πως αυτό που γίνεται μέσα στη στιγμή του θεάτρου είναι μια εμπειρία ζωής, μερικά δευτερόλεπτα πιο διάφανα ακόμα και από την ίδια τη ζωή.
Όταν κατάλαβα πως το θέατρο κρύβει μέσα του μια χώρα, μια τεράστια έκταση που καλύπτει τον κόσμο, γεννήθηκε εντός μου μια απόφαση που ήταν μαζί και μια απελευθέρωση: δεν χρειάζεται να πας μακριά ή να μετακινηθείς από εκεί που είσαι, δεν χρειάζεται να τρέξεις ούτε να κινηθείς. Εκεί που βρίσκεσαι εσύ, εκεί βρίσκεται και το κοινό. Εκεί είναι και οι συνεργάτες, που έχεις ανάγκη να είναι δίπλα σου. Έξω από την εστία σου, βρίσκεται η καθημερινή πραγματικότητα, η θολή και αδιαπέραστη. Τότε, από αυτήν τη φαινομενική σου ακινησία μπορείς να δουλεύεις, σχεδιάζοντας το μεγαλύτερο από όλα τα ταξίδια, να ξαναρχίσεις την Οδύσσεια, τη διαδρομή των Αργοναυτών: σαν ένας "αμετακίνητος" ταξιδιώτης, που συνεχώς επιταχύνει και πυκνώνει τη σταθερότητα του δικού του κόσμου.
Το ταξίδι σου κατευθύνεται προς τη στιγμή, προς την περίσταση της ανεπανάληπτης συνάντησης με τους συνοδοιπόρους σου. Το ταξίδι σου οδηγεί προς αυτούς, προς την καρδιά και τη υποκειμενικότητά τους. Ταξιδεύεις μαζί τους, στα συναισθήματά τους, στις αναμνήσεις τους, που ξυπνάς και κινητοποιείς.
Το ταξίδι σου είναι ιλιγγιώδες, κανείς δεν μπορεί να το καταμετρήσει, ούτε να το κάνει να σωπάσει. Ούτε κανείς μπορεί να το αποτιμήσει, μετρώντας το. Είναι ένα ταξίδι μέσα στη φαντασία του λαού σου, ένας σπόρος φυτεμένος στην πιο μακρινή γη: η πολιτική, η ηθική και η ανθρώπινη συνείδηση των θεατών σου.
Έτσι, λοιπόν, εγώ παραμένω αμετακίνητος, πάντα στην εστία μου, μαζί με τους οικείους μου, με φαινομενική ηρεμία, δουλεύοντας μέρα και νύχτα, γιατί κατέχω το μυστικό της ταχύτητας.
(Μετάφραση: Γιώργος Παπαγιαννάκης - Εύη Προύσαλη)