είναι ευκρινής αλλά είναι ιστορική:
Τρίπολη, 1930.
Τιμητική πομπή από αξιωματούχους, στρατιωτικό άγημα και πλήθος κόσμου, συνοδεύει τη λάρνακα με τα οστά του «Γέρου του Μοριά» στο Ηρώον της Πλατείας Άρεως.
Διακρίνεται ο Ελευθέριος Βενιζέλος πίσω από τους αρχιερείς που χοροστάτησαν στην επιμνημόσυνη δέηση. Ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι ο τιμώμενος είχε αφοριστεί από την Εκκλησία το 1805 για την επαναστατική του δράση...
Ο αφορισμός, που ήταν το μόνιμο φόβητρο του Πατριαρχείου προς κάθε δυστροπούντα και εξεγερμένο ραγιά, ήταν αποκαλυπτικός των προθέσεων των εκκλησιαστικών αξιωματούχων: την οθωμανική διοίκηση την ανέφεραν συχνά ως «κραταιοτάτη και ευεργετικωτάτη βασιλεία», ως «δικαιότατον και φιλόπτωχον, φιλοδίκαιον και πολυχρονιώτατον δοβλέτι»!
Καταρώμενοι με πατρική αγάπη οι άγιοι πατέρες τους κλεφτοκαπεταναίους διατύπωναν τα συνήθη αποτρόπαια των αφορισμών: «όπως υπάρχωσιν αφωρισμένοι, κατηραμένοι και ασυγχώρητοι, και μετά θάνατον άλυτοι, και τυμπανιαίοι και πάσαις ταις πατριαρχικαίς και συνοδικαίς αραίς υπεύθυνοι και ένοχοι του πυρός της γεένης, και τω αιωνίω αναθέματι υπόδικοι»...
Ο καλός Θεός βεβαίως, ουδόλως υπήκοος απεδείχθη των τρομακτικών αρών: οι αντάρτες κλεφταρματολοί και ο Κολοκοτρώνης έλιωσαν κανονικά μετά θάνατον και απήλθον άπαντες «χοῦς εἰς χοῦν».
Για τον αφορισμό αναφέρει και ο ίδιος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του: «Ἡ ἀναφορὰ τῶν Τούρκων συμφωνεῖ μὲ τὰς πληροφορίας τοῦ Καμπινέτου τῆς Γαλλίας, ὅτι νὰ χαλάσουν τοὺς Καπεταναίους, τοὺς λεγομένους Κλέφτας, καὶ τοὺς Καπεταναίους τῶν καραβιῶν, διατὶ μία ἡμέρα ἠμποροῦν νὰ κάμουν ἐπανάστασιν. Τότε κάμνει ἕνα φερμάνι ὁ Σουλτάνος νὰ σκοτώσουν τοὺς κλέφτας. Ἀφοριστικὸ ἔρχεται τοῦ Πατριάρχου διὰ νὰ σηκωθεῖ ὅλος ὁ λαός, καὶ ἔτζι ἐκινήθηκεν ὅλη ἡ Πελοπόννησος, Τοῦρκοι καὶ Ρωμαῖοι, κατὰ τῶν Κολοκοτρωναίων. Τὸν Αὔγουστον ὑπῆγα εἰς Ζάκυνθον. Τὸν Σεπτέμβρη ἐβγῆκα ἔξω, καὶ Ἰανουάριον 1806 ἦλθε τὸ διάταγμα καὶ μᾶς ἐκυνήγησαν. Ὁ Πετιμεζᾶς, ὁ Γιαννιᾶς καὶ ὁ Ζαχαριᾶς ἦτον χαμένοι πρωτύτερα, καὶ εὑρέθηκα μὲ μόνον εκατόν πενήντα»
Καταραμένος λοιπόν ήταν από το Πατριαρχείο ο πρωτεργάτης του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Ευτυχώς που δεν πτοήθηκε από τον αφορισμό αλλά τον έγραψε στα «λαχνήεντα μήδεα» και έκανε τη δουλειά του αργότερα, όπως εκείνος ήξερε. Κι ο λόγος του καταγγελτικός: «Μόνον εις τον καιρόν του προσκυνήματος εφοβήθηκα διά την πατρίδα μου, όχι άλλη φορά, ούτε εις τας αρχάς, ούτε εις τον καιρόν του Δράμαλη όπου ήλθε με τριάντα χιλιάδες στράτευμα εκλεκτό, ούτε τότε. Μόνον εις το προσκύνημα εφοβήθηκα...»
Από το 1993 τα οστά του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη -που κατά την παράδοση έσωσαν οι Τριπολιτσιώτες το 1942 στην Κατοχή με κίνδυνο της ζωής τους- φυλάσσονται σε κρύπτη στη βάση του έφιππου ανδριάντα του, που στήθηκε στην Πλατεία Άρεως στην Τρίπολη το 1971, αντικρυστά στο ανυπότακτο Μαίναλο.
Η φωτογραφία είναι από το αρχείο Ν. Γρηγοράκη και την Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Πελοποννήσου.