Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΙΕΡΙΑΟ Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά, και η Ελλάδα, πεπεισμένη για τις αρπαχτικές διαθέσεις των Ιταλών και Γερμανών, που με
τα φασιστικά τους καθεστώτα επιδιώκουν νέα τάξη πραγμάτων, βγαίνει στο πλευρό της Αγγλίας. Στα 1940 η χώρα μας είναι η μόνη της Ευρώπης που αντιστέκεται στην πρωτοφανή φασιστική λαίλαπα.
Η Μακεδονία και το έπος του ’40
Η συμβολή της Μακεδονίας στο έπος του ’40 ήταν σημαντική. Στο νέο εθνικό προσκλητήριο παρέταξε στα Αλβανικά βουνά χιλιάδες παλικάρια και πότισε το δέντρο της λευτεριάς με αρκετά θύματα και τραυματίες. Μα στις 6 Απριλίου οι Γερμανοί, αφού συνέτριψαν την αντίσταση της Γιουγκοσλαβίας, εισβάλλουν στην Ελλάδα με τις σιδερόφραχτες στρατιές τους από τα οχυρά του Ρούπελ, ύστερα από γενναία αντίσταση των υπερασπιστών τους.
Έτσι από τις 7 Απριλίου του 1941 αρχίζουν τα μαύρα χρόνια της τριπλής κατοχής, μιας κατοχής που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ιστορικών της Ευρώπης, ήταν από τις πιο σκληρές που γνώρισαν οι κατεχόμενοι λαοί της Ευρώπης. Οι Έλληνες αντέταξαν την πιο σθεναρή αντίσταση κατά των κατακτητών.
Οι Γερμανοί κατακτητές στον Όλυμπο
Στις 12 Απριλίου εμφανίζονται στο Αιγίνιο τα πρώτα γερμανικά αυτοκίνητα, που προχωρούν ακάθεκτα προς τη νότια Ελλάδα. Την ίδια μέρα εμφανίζονται στην Πλατεία Ελευθερίας της Κατερίνης οι πρώτοι μοτοσικλετιστές της 12ης Στρατιάς των Γερμανών.
Ακολούθησε πλήθος γερμανικών τεθωρακισμένων και τζιπ που διασχίζουν το νομό Πιερίας, κατευθυνόμενα προς την κοιλάδα των Τεμπών.
Την ίδια μέρα το επίσημο ελληνικό ανακοινωθέν τόνιζε ότι «οι γερμανικές δυνάμεις προωθούνται προς τη νότια Ελλάδα», με
αποτέλεσμα ο ελληνικός στρατός, που έγραφε νέες σελίδες δόξας στην Αλβανία, να υποχρεωθεί σε σύμπτυξη και υποχώρηση…
Έτσι γράφτηκε ο επίλογος του Αλβανικού έπους, εγκαινιάζοντας την τριπλή κατοχή της χώρας μας. Οι Άγγλοι μάταια προσπαθούν να εμποδίσουν την επέλαση των Γερμανών.
Η βρετανική αεροπορία κάνει την εμφάνισή της στον ουρανό της Πιερίας βομβαρδίζοντας γερμανικά τανκς στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα στις 16 Απριλίου 1941. Με ασύγκριτα υπέρτερες δυνάμεις των εχθρών βαδίζουν ακάθεκτα για την πρωτεύουσα. Στις 27 Απριλίου η γερμανική σβάστικα κυματίζει πάνω στην Ακρόπολη...
***
Η ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΑ
Οι σιδερόφρακτες στρατιές του Χίτλερ απλώθηκαν σύντομα στον κορμό ολόκληρης της Ελλάδας. Πυκνό σκοτάδι καλύπτει τη χώρα του φωτός. Οι Γερμανοί κατέκτησαν την Ελλάδα, μα δεν κατέκτησαν τους Έλληνες.
Μέσα σ’ εκείνη την κόλαση της σκλαβιάς ένας περήφανος λαός ξεδίπλωσε τις ιστορικές του μνήμες, παραμέρισε κάθε πολιτική και ιδεολογική διαφορά και ορθώθηκε ξανά μέσα από την τέφρα του για να συνεχίσει την εποποιΐα του. Έτσι οργάνωσε την ηρωϊκή Εθνική του Αντίσταση κατά του κατακτητή. Αιχμή στον άνισο μα ιερό αγώνα στάθηκαν πάλι τα τιμημένα βουνά του Ολύμπου, των Πιερίων, του Βέρμιου, του Άθω, όπου αντιλάλησε και πάλι το κροτάλισμα των όπλων. Ήταν ο απόηχος κι αντίλαλος της κλεφτουριάς του ’21 και του ένδοξου Μακεδονικού Αγώνα.
Οι αντιστασιακές οργανώσεις
Η αντίσταση του λαού στην τρομοκρατία του κατακτητή σε πανελλήνιο επίπεδο παίρνει συγκεκριμένη μορφή με τη συγκρότηση του Ε.Α.Μ. σε πολιτικό επίπεδο και του Ε.Λ.Α.Σ., του Ε.Δ.Ε.Σ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων σε επίπεδο ένοπλης πάλης. Ακαθοδήγητος αρχικά ο ελληνικός λαός πλαισιώνει τις τάξεις των αντιστασιακών οργανώσεων αυθόρμητα, αδύναμος να συμβιβαστεί με την πείνα, την καταπίεση και τη σκλαβιά.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν τονιζόταν ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Κ.Κ.Ε στη νέα εποποιία, άσχετα με το γεγονός ότι επιχείρησε να μονοπωλήσει στη συνέχεια τον αντιστασιακό αγώνα του ελληνικού λαού.
Σήμερα που υπάρχει η απαραίτητη απόσταση από τα γεγονότα, και η έκρυθμη εκείνη αλλά συνάμα ηρωϊκή περίοδος έχει μελετηθεί με επάρκεια, διαπιστώνει κανείς τον αισχρό ρόλο των ξένων δυνάμεων, Αγγλίας και Γερμανίας, που παγίδευσαν από την πλευρά τους - προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους μεγάλη μερίδα του λαού μας και «έπαιξαν» τα διπλωματικά τους παιχνίδια σε βάρος της Μακεδονίας μας κατά τρόπο επαίσχυντο. Τόσο η Αγγλία όσο και η Γερμανία το 1942 υποσχέθηκαν με υπογραφή σχετικών μυστικών Συνθηκών τη Μακεδονία στους Βουλγάρους για να ταχθεί η Σόφια στο πλευρό τους!
Στον Όλυμπο η πρώτη αντιστασιακή ομάδα εμφανίζεται ήδη από τον Οκτώβρη του 1941 γύρω από το Λιτόχωρο με αρχηγό το Ζαχαρία Καρακίτσιο.
Νωρίτερα ο μπαρμπα Γιάννης Στάθης περιθάλπει ξεκομμένους Άγγλους και φροντίζει για την ασφαλή προώθησή τους προς την Αίγυπτο ή στην πατρίδα τους.
Η ομάδα θα ανασυγκροτηθεί στη συνέχεια από το Λασάνη, που ξεκίνησε τη δράση του στην περιοχή της Χαλκιδικής και θα αναδειχθεί σε σημαντική οργανωτική φυσιογνωμία καθ’ όλη την διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στην περιοχή του Ολύμπου και των Πιερίων.
Η θεαματικότερη πράξη ήταν η επίθεση της ομάδας στις σιταποθήκες επισιτισμού στο Βαρικό στις 25 Μαρτίου του 1942.
Οι χωρικοί του Λιτοχώρου, μπρος στο φάσμα της πείνας, με επικεφαλής τον Καρακίτσιο και την ομάδα του σπάζουν τις αποθήκες και αρπάζουν το σιτάρι και το καλαμπόκι, που με εξαιρετικό ζήλο συγκέντρωναν οι κατακτητές με τα ντόπια όργανά τους για τις ανάγκες τους.
Παρόμοια ενέργεια εκδηλώθηκε και στην Καρίτσα Πιερίας, που στοίχισε τη ζωή δύο αναπήρων του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Καπετάν Κικίτσας - Καπετάν Νικήτας Συνεφάκης και Βαής
Στην Κατερίνη πρωτοστατούν στο έργο υπάλληλοι της Αγροτικής Τράπεζας, από το φυτώριο της οποίας θα ξεπηδήσουν δύο ηγετικές φυσιογνωμίες της Αντίστασης, ο Σαράντης Πρωτοπαπάς, γνωστός με το ψευδώνυμο καπετάν Κικίτσας, και ο Λιβαδιώτης Κώστας Συνεφάκης, ο γνωστός ως καπετάν Νικήτας.
Ήδη η ομάδα του Λιτοχώρου αριθμεί πολλούς άνδρες. Μαζί τους και ο ιερέας του χωριού, ο Παπατσιτσιρίκος, που τελικά θα προσφέρει τη ζωή του ολοκαύτωμα στα χρόνια της Αντίστασης.
Θλιβερό στοιχείο αυτής της εποχής αποτελεί η εμφάνιση στην περιοχή μας, στα τέλη του 1942, μιας νέας ομάδας ενόπλων με αρχηγό το Βαή.
Η ομάδα με τα αρχικά Υ.Β.Ε προτάσσει στους σκοπούς της την «υπεράσπιση» της Βόρειας Ελλάδας.
Οι δύο ομάδες θα έρθουν αντιμέτωπες, αφού η δράση της Υ.Β.Ε θα αποκαλύψει τελικά με γερμανικά έγγραφα, συνεργασία με τον κατακτητή. Τα ορεινά χωριά της Πιερίας συμπαραστέκονται στους αγωνιστές. Γύρω στα μέσα του Φλεβάρη του 1943 στην περιοχή υπάρχει αξιόλογη δύναμη 450 ενόπλων και στη συνέχεια θα απλώσει τη συνεργασία της με παράλληλες ομάδες της Θεσσαλίας που δρουν στον Τίταρο, τα Καμβούνια και τα Χάσια.
Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΣΑΡΑΝΤΑ ΑΘΩΩΝ ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ
Στα σημαντικότερα γεγονότα αυτής της εποχής στον τόπο μας είναι η ανατίναξη του Μεταλλείου της Μόρνας, που το είχαν επιτάξει οι Γερμανοί, και η μάχη στα Τάχνιστα (στη Μηλιά) με ηρωϊκό χαρακτήρα. Το τόλμημα αυτό το πλήρωσαν ακριβά άμαχοι Πιεριείς με 39 εκτελέσεις πατριωτών στο Σιδηροδρομικό Σταθμό, και το Δήμαρχο Αιμίλιο Ξανθόπουλο, έναντι δύο Γερμανών, που (κακώς) εκτελέστηκαν από τους αντάρτες στο Μεταλλείο.
Η ΜΑΧΗ ΣΤΑ ΤΑΧΝΙΣΤΑ
Οι Γερμανοί τον Απρίλη του 1943 θα επιδοθούν σε μια μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση στην Πιερία. Αυτό γίνεται ύστερα από τη φορτισμένη κατάσταση του Φεβρουαρίου και τη δράση των οργανωμένων ανδρών του ΕΛΑΣ,που στο μεταξύ έχουν ανατινάξει πολλές φορές τμήματα της σιδηροδρομικής γραμμής Κατερίνης – Λάρισας.
Επίθεση Γερμανών στο Λιτόχωρο
Στις 16 Απριλίου οι Γερμανοί εξαπολύουν επίθεση εναντίον του Λιτοχώρου. Στην Πλάκα αποβιβάζονται δυνάμεις με πυροβόλα όπλα, ενώ βομβαρδιστικά από τη Λάρισα χτυπούν το Λιτόχωρο. Το Μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου, το Μετόχι, ο Άγιος Ιωάννης, ο Προφήτης Ηλίας, οι Άγιοι Απόστολοι ανατινάζονται ή καίγονται ως κρυσφήγετα ανταρτών.
Παράλληλα διατάσσονται να συγκεντρωθούν στην πλατεία του χωριού όλοι οι άνδρες.
Εκατοντάδες όμηροι συλλαμβάνονται και μεταφέρονται στην Κατερίνη και στη συνέχεια στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά, στη Θεσσαλονίκη, ενώ η πλατεία Λιτοχώρου βάφεται με αίμα.
Στα Τάχνιστα
Στη δυτική πλευρά της Πιερίας οι Γερμανοί προωθούνται επίσης για εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Ανήμερα των γεγονότων του Λιτοχώρου ένα γερμανικό τάγμα βαδίζει προς το Κολοκούρι και στρατωνίζεται ύστερα από κάποια αψιμαχία στο χωριό Τάχνιστα, τη σημερινή Κάτω Μηλιά, στο σχολικό κτίριο και τον αυλόγυρο της Εκκλησίας.
Τη νύχτα της 18ης Απριλίου οι αντιστασιακές δυνάμεις επιτίθενται στους στρατωνισμένους Γερμανούς και γίνεται ολονύκτια σύγκρουση σώμα με σώμα.
Γερμανικές ενισχύσεις όμως που φτάνουν από την Κατερίνη το πρωί της 19ης Απριλίου υποχρεώνουν τους μαχητές να αποσυρθούν στα υψώματα πάνω από τα Τάχνιστα.
Εκεί διεξάγεται σφοδρότατη μάχη.
Αφού καθηλώθηκαν για αρκετή ώρα οι υπέρτερες εχθρικές δυνάμεις, υποχρέωσαν στη συνέχεια τους μαχητές να αποσυρθούν προς τη Μόρνα και τη Φτέρη, ενώ στο πεδίο της μάχης αριθμήθηκαν 40 γερμανοί νεκροί και 18 έλληνες.
Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΜΟΡΝΑ
Στις δραστηριότητες των τελευταίων μηνών του 1943 συγκαταλέγεται μια σειρά σαμποτάζ στις οδικές αρτηρίες, καθώς και συχνές συγκρούσεις με τμήματα Γερμανών σε διάφορα χωριά. Η σημαντικότερη σύγκρουση έγινε γύρω από το δασαρχείο της Μόρνας στις 21 Δεκεμβρίου 1943, όπου οι Γερμανοί περικύκλωσαν το διοικητή της 10ης Μεραρχίας Καλαμπαλίκη, το Λασάνη και τους άνδρες τους.
Ύστερα από φονικότατη μάχη, οι έγκλειστοι αντάρτες στο δασαρχείο κατόρθωσαν να διασπάσουν το γερμανικό κλοιό και να αποσυρθούν στα δασωμένα όρη. Στο πεδίο της μάχης οι Γερμανοί άφησαν αρκετούς νεκρούς. Από την πλευρά των Ελλήνων σκοτώθηκαν οκτώ.
Μετά τη μάχη οι Γερμανοί σκόρπισαν φωτιά παντού. Όλη η ανατολική πλευρά των Πιερίων μετατράπηκε σε φλεγόμενο δάσος. Τα χωριά πυρπολήθηκαν και οι αρχές κατοχής πανηγύριζαν τη συντριβή του ΕΛΑΣ στα Πιέρια. Μα μετά από δύο μέρες, ανήμερα των Χριστουγέννων, οι μαχητές των βουνών ξαναχτύπησαν με ανατινάξεις τρένων, φορτηγών αυτοκινήτων και Γερμανών μοτοσικλετιστών.
Έτσι κλείνουν οι συγκρούσεις το έτους 1943.
Οι απώλειες στα αντιμαχόμενα στρατόπεδα ανέρχονται σ’ όλα τα πεδία των μαχών σε 600 Γερμανούς και 64 Έλληνες.
Το 1944 θα ανατείλει με αισιόδοξα μηνύματα από το ευρύτερο μέτωπο, όπου οι Γερμανοί αρχίζουν να υποχωρούν. Ήδη τα αντιστασιακά κινήματα που είχαν εκδηλωθεί σ’ όλες τις βαλκανικές χώρες καθήλωσαν σημαντικές δυνάμεις των εχθρών, που ήταν τόσο απαραίτητες για τη συμμετοχή τους στα φλεγόμενα μέτωπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μα η κατοχή συνεχίζεται και η πάλη στην κατεχόμενη Πιερία, όπως και σ’ όλη την Ελλάδα, θα συνεχιστεί με σαμποτάζ, επιθέσεις, ανατινάξεις γεφυρών, αλλά και με ελληνικό αίμα (όπως του Καρακίτσιου που τον παγίδεψαν στο Λιτόχωρο), με φλόγες, με καταστροφές και ερείπια.
Με αμείωτη όμως την αγωνιστική του διάθεση ο λαός, που είχε παλέψει εναντίον της τριπλής κατοχής Γερμανών, Ιταλών, Βουλγάρων, των ντόπιων συνεργατών και των ανερμήνευτων (τότε) κατά πολύ διαθέσεων των Άγγλων και Σοβιετικών, θα γευτεί την απελευθέρωσή του ύστερα από τη συντριβή των δυνάμεων του Άξονα.
Η Πιερία πρόσφερε βορά στον αιμοχαρή Λόχερ δεκάδες θύματα στο Λιτόχωρο, στον Άγιο Δημήτριο, στο αεροδρόμιο έξω από την Κατερίνη, στο Σιδηρoδρομικό Σταθμό, στην ύπαιθρο γενικά, με αποκορύφωμα τον απαγχονισμό 13 κατοίκων του Τριλόφου.
Μάλιστα ο Λόχερ που, ανικανοποίητος, πυροβόλησε τους απαγχονισμένους με τη «χαριστική βολή» στο κεφάλι. Μάταια ο δύσμοιρος πατέρας τριών παιδιών του στην αγχόνη παρακαλούσε το Λόχερ να αφήσει ελεύθερο έναν από τους γιους του και να κρεμάσει στη θέση του τον ίδιο!
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ 1944
Τον Οκτώβρη του ’44 οι δυνάμεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, ύστερα από τη συμφωνία της Καζέρτας, θα μπουν κάτω από τη διοίκηση των Άγγλων, για να χτυπήσουν τους Γερμανούς που ήδη αποχωρούν από τη χώρα μας συμπτυσσόμενοι προς το βορρά.
Στις 12 Οκτώβρη η Αθήνα είναι ελεύθερη ύστερα από τρία χρόνια βάναυσης κατοχής.
Οι τελευταίες οπισθοφυλακές των Γερμανών θα χτυπηθούν στην πορεία τους προς το βορρά.
Οι Γερμανοί θα εγκαταλείψουν την Κατερίνη στις 16 Οκτωβρίου 1944, μέσα σε κλίμα ανακούφισης του κατεχόμενου λαού. Η πόλη θα γιορτάσει (σε διπλή γιορτή) τη δικαίωση του Αγώνα της, που με αυτοθυσία, γενναιότητα και πείσμα διεξήγαγε από τις βουνοκορφές του Ολύμπου και των Πιερίων, χωρίς διακοπή, επί τρία και πλέον χρόνια. Στις τάξεις του αγώνα συντάχθηκε ανυστερόβουλα, αγωνίστηκε και συμπαραστάθηκε αγνά και ακαθοδήγητα μεγάλη μάζα του λαού, για να απαλλαχθεί η χώρα από τη νέα της εθνική περιπέτεια.
Βέβαια, τόσο οι κατακτητές όσο και οι «σύμμαχοι» κατόρθωσαν κατά καιρούς να διασπάσουν την ενιαία Εθνική Αντίσταση, να διχάσουν το λαό, ακόμα και να οδηγήσουν σε αιματηρές συγκρούσεις τις κορυφαίες αντιστασιακές οργανώσεις. Πέρα όμως από τις όποιες αντιθέσεις, το έπος της Εθνικής Αντίστασης ανήκει σ’ όλο τον ελληνικό λαό κι όχι μόνο στους ηγέτες, που με διαμορφωμένη πολιτική συνείδηση υπηρετούσαν, πέρα από την ιδέα της λευτεριάς, μελλούμενες πολιτικές εξελίξεις, του χώρου τους.
Από το νέο βιβλίο του Γ. Ράπτη «ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΙΕΡΙΑΣ».
