Ταράσσει τοὺς ἀνθρώπους οὐ τὰ πράγματα, ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν πραγμάτων δόγματα. οἷον θάνατος οὐδὲν δεινόν, ἐπεὶ καὶ Σωκράτει ἂν ἐφαίνετο· ἀλλὰ τὸ δόγμα τὸ περὶ τοῦ θανάτου, διότι δεινόν, ἐκεῖνο τὸ δεινόν ἐστιν. ὅταν οὖν ἐμποδιζώμεθα ἢ ταρασσώμεθα ἢ λυπώμεθα, μηδέποτε ἄλλον αἰτιώμεθα, ἀλλ' ἑαυτούς, τουτέστι τὰ ἑαυτῶν δόγματα. ἀπαιδεύτου ἔργον τὸ ἄλλοις ἐγκαλεῖν ἐφ' οἷς αὐτὸς πράσσει κακῶς· ἠργμένου παιδεύεσθαι τὸ ἑαυτῷ· πεπαιδευμένου τὸ μήτε ἄλλῳ μήτε ἑαυτῷ·
Επικτήτου Εγχειρίδιον 5.1
Μετάφραση
Στους ανθρώπους προκαλεί ταραχή όχι η (ίδια) πραγματικότητα αλλά οι γνώμες (δοξασίες) γι’ αυτήν• λ.χ ο θάνατος δεν είναι τίποτε φοβερό - αλλιώς θα φαινόταν φοβερός και στον Σωκράτη - αλλά οι γνώμες (κρίσεις) για τον θάνατο, επειδή είναι φοβερές, αυτές προκαλούν φόβο. Όταν λοιπόν συναντούμε εμπόδια ή μας πιάνει ταραχή και λύπη, ποτέ δεν κατηγορούμε άλλον παρά τον εαυτό μας, δηλαδή τις δοξασίες μας. Γνώρισμα του ανίδεου (απαίδευτου, αφιλοσόφητου) είναι να εγκαλεί τους άλλους για τις δυστυχίες του ( τα κακά που τον βρίσκουν), αυτού που βρίσκεται στο ξεκίνημα της παιδείας να κατηγορεί τον εαυτό του.
Γνώρισμα του φιλοσοφημένου ανθρώπου είναι να μην κατηγορεί ούτε τους άλλους ούτε τον εαυτό του.
*** Ο κ. Ν. Βαρμάζης διατέλεσε καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ