Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στο Βερολίνο 13 Σεπτεμβρίου του 1873 και 2 Φεβρουαρίου 1950 στο Μόναχο αφήνει την τελευταία του πνοή, εγκαταλείποντας τα γήινα και αναχωρώντας για το αιώνιο ταξίδι της επιστημονικής καταξίωσης και δικαίωσης. Ο πατέρας του Στέφανος Καραθεοδωρή, ήταν νομικός από την Κωνσταντινούπολη με καταγωγή από το Μποσνοχώρι ή Βύσσα (σήμερα μεταφέρθηκε στη Νέα Βύσσα του Νομού Έβρου) της Δυτικής Θράκης. Εργάστηκε ως διπλωμάτης για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αρχικά ως γραμματέας και κατόπιν ως πρέσβης του Σουλτάνου στις Βρυξέλλες, την Αγία Πετρούπολη και το Βερολίνο. Η μητέρα του Καραθεοδωρή, Δέσποινα, το γένος Πετροκοκκίνου, καταγόταν από τη Χίο. Έμεινε ορφανός από μητέρα σε ηλικία 6 ετών και ανατράφηκε από την γιαγιά του Ευθαλία. Μεγάλωσε σε ένα ευρωπαϊκό, επιστημονικό και αριστοκρατικό περιβάλλον. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες, όπου ο πατέρας του ήταν πρέσβης της Υψηλής Πύλης από το 1875, με αποτέλεσμα να έχει ως μητρική γλώσσα τα ελληνικά και τα φλαμανδικά. Πριν ακόμη μπει στην εφηβεία μιλά τα τουρκικά και τα γερμανικά. Από το 1883 έως το 1885 φοιτά σε σχολεία της Ριβιέρα και του Σαν Ρέμο. Ένα χρόνο φοίτησε σε γυμνάσιο των Βρυξελλών, όπου στο μάθημα της Γεωμετρίας αισθάνθηκε την αγάπη και την κλίση που είχε για τα Μαθηματικά. Το 1886 γράφεται στο γυμνάσιο Ατενέ Ρουαγιάλ των Βρυξελλών, από όπου αποφοίτησε το 1891. Στο Βέλγιο τότε γινόταν διαγωνισμός μαθηματικών στον οποίο κλήθηκε η τάξη του να διαγωνιστεί για δύο χρονιές κατά σειρά και ο Καραθεοδωρή πήρε την πρώτη θέση και τις δύο χρονιές. Το 1895 αποκτά το πτυχίο του μηχανικού και αποδεχόμενος πρόσκληση του θείου του Αλέξανδρου Στεφάνου Καραθεοδωρή, ο οποίος ήταν γενικός διοικητής της Κρήτης, και τον επισκέφθηκε στα Χανιά. Εκεί γνωρίστηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μια σχέση φιλίας και αλληλοεκτίμησης αναπτύσσεται μεταξύ των δυο ανδρών και η οποία σχέση θα έχει συνέχεια. Εν συνεχεία μεταβαίνει στη Λέσβο, όπου συμμετέχει στην κατασκευή έργων και το 1898 μεταβαίνει στην Αίγυπτο για να εργασθεί στην κατασκευή του φράγματος του Ασουάν, ως μηχανικός. Εκεί μελετώντας τις πυραμίδες του Χέοπος και μαθηματικά συγγράμματα ανακαλύπτει την μεγάλη του αγάπη και το κρυφό ταλέντο. Το κρυμμένο ταλέντο των Μαθηματικών. Η αγάπη για τα μαθηματικά τον οδηγεί να εγκαταλείψει τη δουλειά του μηχανικού και να σπουδάσει την επιστήμη των αριθμών το 1900 σε ηλικία 27 ετών. Για δύο χρόνια παρακολουθεί μαθήματα Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, αποφοιτώντας αρχίζει η ένδοξη ανάδειξή του.
Στο Βερολίνο ο Καραθεοδωρή είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματα από μεγάλους μαθηματικούς όπως ο Χέρμαν Σβαρτς , ο Γκέοργκ Φρομπένιους , ο Έρχαρντ Σμιτ και ο Λάζαρος Φουκς. Ο Σμιτ το φθινόπωρο του 1901 έφυγε για το πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και παρακίνησε τον Καραθεοδωρή να αποφασίσει να εγκατασταθεί κι εκείνος εκεί. Έτσι το 1902, ο Καραθεοδωρή μεταγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν για να κάνει διδακτορική διατριβή υπό την επίβλεψη του Χέρμαν Μινκόβσκι .
Το Γκέτινγκεν εκείνη την εποχή είχε θεωρηθεί σαν το μεγαλύτερο κέντρο των Μαθηματικών και δύο διάσημοι καθηγητές, ο Νταβίντ Χίλμπερτ και ο Φέλιξ Κλάιν , διδάσκουν εκεί. Αυτοί οι δύο σπουδαίοι μαθηματικοί επέδρασαν πολύ στη ζωή και στη σταδιοδρομία του ως μαθηματικού. Ο Καραθεοδωρή αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν το 1904 και αμέσως μετά ζήτησε να εργαστεί στην Ελλάδα. Οι αρμόδιοι όμως του απαντούν ότι είχε ελπίδες να διοριστεί μόνο σαν δάσκαλος σε σχολεία της επαρχίας. Γυρίζει τότε στη Γερμανία, όπου τον επόμενο χρόνο (Μάρτιος 1905) αναγορεύεται υφηγητής των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπου διδάσκει μέχρι το 1908. Την ίδια χρονιά νυμφεύεται την τότε 24χρονη Ευφροσύνη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα.
Η επιστημονική αναγνώριση
Από το 1909 έως το 1920 διδάσκει Μαθηματικά σε διάφορα γερμανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα: Αννόβερο, Μπρέσλαου (Βρότσλαβ στη σημερινή Πολωνία), Γκέτινγκεν και Βερολίνο. Η φήμη του ως μαθηματικού τον έφερε σε φιλική και επαγγελματική επαφή με άλλους μεγάλους ομολόγους της εποχής του όπως ο Μαξ Πλανκ, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Σβαρτς, ο Φρομπένιους, ο Σμιτ, ο Ντάβιντ Χίλμπερτ, ο Κλάιν κ.ά. Ιδιαίτερη ήταν η σχέση που συνέδεε τον Καραθεοδωρή με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Οι δύο άνδρες γνωρίσθηκαν το 1915 διατήρησαν μια επιστημονική σχέση, στηριγμένη στην αλληλοεκτίμηση και σεβασμό.
Το 1911, μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο Καραθεοδωρή συμμετέχει στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1913 αναγορεύεται καθηγητής της Α΄ έδρας της μαθηματικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκεντινγκεν, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1918. Το 1920, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, αναλαμβάνει να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη.
Στη Σμύρνη ο Καραθεοδωρή έμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο 49χρονος, τότε, Καραθεοδωρή κατορθώνει να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιωνικού Πανεπιστημίου και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δωρεά Καραθεοδωρή βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1922 διορίζεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 διορίζεται καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Μάλλον απογοητευμένος από τη μίζερη κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων, εγκατέλειψε την Ελλάδα το 1924, για να αναλάβει καθηγητική θέση στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, που εκείνο τον καιρό ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας και δίδασκαν σ' αυτό κορυφαία ονόματα. Το Νοέμβριο του 1926, έγινε μέλος στη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών για την τάξη των Θετικών Επιστημών. Το 1928, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία, επισκέπτεται τις ΗΠΑ μαζί με τη γυναίκα του για έναν σχεδόν χρόνο, για να δώσει διαλέξεις σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια, ανάμεσα στα οποία το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν και άλλα.
Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ανέλαβε καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση του πρώτου και στην οργάνωση του (νεοσύστατου) δεύτερου.
Τα τελευταία χρόνια
Το 1932, επιστρέφει στην έδρα του στο Μόναχο και παραμένει στην πόλη αυτή, ακόμα και μέσα στα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1945, διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια τον προσκάλεσαν για να εγκατασταθεί και να διδάξει στις ΗΠΑ, αλλά προτίμησε να μείνει στη Γερμανία, αφού ήταν ηλικιωμένος και είχε ήδη χάσει τη σύζυγό του.
Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο. Πέθανε δύο μήνες αργότερα. Η σορός του ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο Waldfriedhof του Μονάχου.
Το επιστημονικό του έργο
Ο Καραθεοδωρή άρχισε να συγγράφει επιστημονικές μελέτες ήδη από τον καιρό που εργάζονταν ως μηχανικός στην Αίγυπτο. Οι έρευνες του, τις οποίες δημοσίευσε κυρίως στα γερμανικά, συνθέτουν ένα τεράστιο και πολύπλευρο έργο, το οποίο τον κατατάσσει μεταξύ των μεγαλύτερων μαθηματικών.
Αρχικά ασχολήθηκε με τον Λογισμό των Μεταβολών και η διδακτορική διατριβή του (Γκέτινγκεν, 1904) φέρει τον τίτλο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών». Στη συνέχεια, καταπιάστηκε με όλους σχεδόν του κλάδους των Μαθηματικών: θεωρία πραγματικών συναρτήσεων, θεωρία μιγαδικών συναρτήσεων, διαφορικές εξισώσεις, θεωρία συνόλων και διαφορική γεωμετρία, σύμμορφες απεικονίσεις κ.ά.
Οι μαθηματικές του αποδείξεις χαρακτηρίζονται από «κομψότητα και απλότητα», αλλά και αυστηρότητα που δίνει απόλυτη ασφάλεια στα συμπεράσματα που προκύπτουν. Με τη συμβολή του στον Λογισμό των Μεταβολών βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας προκαλώντας τον θαυμασμό του ίδιου του Αϊνστάιν:
«Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια. Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων.» — Επιστολή του Αϊνστάιν προς τον Καραθεοδωρή, 1916.
Η συμβολή του στη Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική στη μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως η Θερμοδυναμική, η γεωμετρική οπτική, η μηχανική και η σχετικότητα.
Το 1909 δημοσίευσε μία εργασία με τίτλο «Έρευνα επί των βάσεων της Θερμοδυναμικής» στο περιοδικό Mathematische Annalen. Η εργασία αυτή έγινε ευρέως γνωστή στους κύκλους των φυσικών μόνο το 1921 από ένα σχετικό άρθρο του Μαξ Μπορν (Max Born) στο περιοδικό Physikalische Zeitschrift. Στην εργασία του 1909 περιέχεται και η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή:
«σε κάθε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ενός συστήματος υπάρχουν μερικές απείρως γειτονικές καταστάσεις ισορροπίας στις οποίες δεν μπορούμε να φτάσουμε με αδιαβατικές μεταβολές».
Με απλά αξιώματα και υποθέσεις, ο Καραθεοδωρή κατόρθωσε να φτάσει στον ορισμό θεμελιωδών θερμοδυναμικών μεγεθών όπως της εντροπίας, χωρίς καμία αναφορά σε θερμοδυναμικούς κύκλους κ.λπ.
Υπήρξε μέλος των ακαδημιών Βερολίνου (1919), Γκέτινγκεν (1920), Μονάχου (1925), Κολωνίας (1926, Αθηνών (1927) και Ρώμης (1929).
Τέκνα
Το μαθηματικό έργο του (βιβλία, άρθρα, κλπ.) συλλέχθηκε επιμελώς από τον γιο του, Στέφανο, και εκδόθηκε στα γερμανικά το 1957. Η κόρη του, Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, επιμελήθηκε την έκδοση της βιογραφίας του στα ελληνικά. Γεννήθηκε, το 1909, και μεγάλωσε στη Γερμανία. Παντρεύτηκε τον πολιτικό, πρόεδρο της βουλής και υπουργό, Κωνσταντίνο Ροδόπουλο με τον οποίο απέκτησε ένα παιδί, το Στέφανο. Το 1950 με την επιστροφή της από τη Γερμανία έζησε σε ένα κτήμα στην Παραλία Σκοτίνας στην Πιερία συγγράφοντας βιβλία με θέμα τον διάσημο πατέρα της, όπως Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής ο σοφός Έλλην του Μονάχου (μαζί με τη Δέσποινα Βλαχοστεργίου-Βασβατέκη). Πέθανε τον Νοέμβριο του 2009. Με τον θάνατό της εξέλιπε και το όνομα της οικογένειας.
Συνέδρια και τιμές στη μνήμη του
Το 1973, η Ελληνική Μαθηματική Εταιρία διοργάνωσε διεθνές συμπόσιο για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Καραθεοδωρή, ενώ το 2000 το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης διοργάνωσε παγκόσμιο συνέδριο Μαθηματικών για τα 50 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου επιστήμονα.
Ανδριάντες του έχουν στηθεί στην Κομοτηνή - με πρωτοβουλία του εκεί παραρτήματος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρίας - καθώς και στο Περιστέρι Αττικής. Η προτομή του ανεγέρθηκε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ενώ σε πολλές οδούς ελληνικών πόλεων έχει δοθεί το όνομα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων Βερολίνου, το κτίριο Διοίκησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Γυμνάσιο Παλαιού Ψυχικού, το 4ο Λύκειο Γαλατσίου, το 30ό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης και το Ελληνικό Λύκειο Μονάχου φέρουν το όνομα "Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή".
Το Μουσείο Καραθεοδωρή ιδρύθηκε και λειτουργεί στην Κομοτηνή και εκεί εκτίθενται βιβλία, χειρόγραφες επιστολές από και προς τους Einstein, Rosenthal, Kneser, αυθεντικά έγγραφα, φωτογραφίες της οικογένειας Καραθεοδωρή κ.ά.
Σε συνεδρίαση της Βουλής το Δεκέμβριο του 1929 ο Βενιζέλος λέει τα εξής:
«Όπως γνωρίζετε, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή δεν είναι μόνον μια μεγάλη Μαθηματική Εξοχότης, αλλά και διακεκριμένος Οργανωτής Ανωτέρων Σχολών της Ευρώπης. Η Μεγάλη Γερμανία ανέθεσε εις αυτόν την οργάνωση του Πανεπιστημίου του Breslau,
ενώ ο Υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου συμπληρώνει:
«Θεωρούμεν ευτυχές το γεγονός για τα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης και ενός τρίτου (!) που ενδεχομένως είναι το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (!) με έδρα τη Μυτιλήνη ή τη Χίο, διότι, ως Έλλην Επιστήμων, ο Κων. Καραθεοδωρή ο οποίος τιμά το Ελληνικόν όνομα εις την ξένη, έτρεξε να προσφέρει τα φώτα του προς την Πατρίδα» (αυτά Δεκέμβρη του ’29).
Η σχέση του με τον Αϊνστάιν
Μέσα στην τεράστια και λαμπρή επιστημονική του καριέρα ξεχωρίζει και η σχέση του με τον Αϊνστάιν. Μέσα από την αλληλογραφία του (ξεκινά τον Σεπτέμβρη του 1916) προκύπτει η μεγάλη συμβολή του Έλληνα μαθηματικού σε 3 δυσκολίες που συνάντησε στη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Ο Αϊνστάιν αναγνώρισε τη βοήθεια που δέχτηκε από τον Κ. Καραθεοδωρή. Σε μία επιστολή, αντίγραφο της οποίας βρίσκεται στα αρχεία του μουσείου Κ. Καραθεοδωρή, γράφει:
«Αξιότιμε κύριε συνάδελφε!
Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη.
Αρχικά με δυσκόλεψε ένα μικρό γραφικό λάθος που βρισκόταν στην δεύτερη σελίδα. Τώρα όμως κατανοώ τα πάντα. Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε την θεωρία μ’ αυτήν την μορφή στo Αnnalen der Physik, γιατί οι Φυσικοί συνήθως δεν γνωρίζουν τίποτε για το αντικείμενο αυτό, όπως και εγώ άλλωστε. Θα πρέπει να σας φάνηκα με την επιστολή μου σαν τον Βερολινέζο εκείνο, ο οποίος μόλις τώρα ανακάλυψε το Γκρούνεβαλντ και ρωτάει αν υπήρξαν ποτέ άνθρωποι εκεί μέσα.
Αν θέλετε δε να κάνετε τον κόπο να μου αναπτύξετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε στο πρόσωπό μου έναν ευγνώμονα και συνειδητό ακροατή. Κι αν επιπλέον λύσετε το πρόβλημα των κλειστών χρονικών γραμμών, τότε προσκυνώ σας. Εδώ κρύβεται κάτι, με το οποίο αξίζει να ασχοληθούν οι κορυφαίοι.
Τους εξαιρετικούς μου χαιρετισμούς
Δικός σας Α. Αϊνστάιν».
* Διατριβή με θέμα ” Για τις ασυνεχείς λύσεις του λογισμού των μεταβολών ”. Το 1904 παραδίδει τη διατριβή στον καθηγητή Hermann Minkowski, θεμελιωτή της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας.
* Υφηγεσία με θέμα ”Ισχυρά μέγιστα και ελάχιστα των απλών ολοκληρωμάτων ” (1905).
* Απόδειξη του θεωρήματος A. Poincare (1919).
* Ενασχόλιση με τα μαθηματικά των πλατωνικών διαλόγων.
*Παρουσίαση στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών της αξιωματικής της Θεωρίας της Σχετικότητας (1924).
* Μαθηματική Ανάλυση της Γεωμετρίας.
* Μαθηματική απεικόνιση στη Θερμοδυναμική.
*Μελέτη της Γεωμετρικής Οπτικής που οδηγεί σε αξιόλογες
εφαρμογές.
Το σύστημα τηλεσκοπίων του Palomar (USA) βασίζεται στη θεωρία Καραθεοδωρή.
* Παρουσίαση του θεωρήματός του. Θεώρημα Καραθεοδωρή.
Τα βιβλία του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή που υπάρχουν σήμερα:
1. Άπαντα μαθηματικά έργα, σε 5 τόμους των 500 σελίδων καθένας που εκδόθηκαν το 1954 στο Μόναχο με την επιμέλεια της Βαυαρικής Ακαδημίας Επιστημών.
2. Λογισμός των Μεταβολών, 400 σελίδων που εκδόθηκε το 1939.
3. Σύμμορφες Απεικονίσεις, 114 σελίδων που εκδόθηκε το 1932.
4. Θεωρία Πραγματικών Συναρτήσεων, 720 σελίδων που εκδόθηκε το 1918.
5. Θεωρία Μιγαδικών Συναρτήσεων μιας Μεταβλητής , σε 2 τόμους των 300 και 200 σελίδων αντίστοιχα που εκδόθηκε το 1950.
6. Γεωμετρική Οπτική , 350 σελίδων που εκδόθηκε το 1932 στη Στουτγκάρδη.
7. Αλγεβρική Θεωρία του Μέτρου Ολοκλήρωσης, 367 σελίδων, έκδοση 1939.
Νοιώθω υπερήφανος ως Έλληνας γιατί ένας ακόμη συμπολίτης μας συνέβαλε αποφασιστικά στην πρόοδο της επιστήμης του, διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο και, δυστυχώς, η πατρίδα του δεν ανακάλυψε τις ικανότητες του και δεν ωφελήθηκε από τα λαμπρά του επιστημονικά (μαθηματικά) προσόντα ενός παιδιού της. Ο Κωνσταντίνος μας έκανε υπερήφανους και έμεινε αθάνατος στην διεθνή επιστημονική κοινότητα με το Θεώρημα Καραθεοδωρή.
