στην υπεράσπιση τους, με ιδιαίτερα πεισματική στάση. Και βέβαια, υπερσκεπτικιστής είμαι εκεί όπου οι άλλοι- και ιδίως εκείνοι που αποκαλώ ψευδοκαλλιεργημένους- δείχνονται εύπιστοι, ενώ εύπιστος είμαι εκεί όπου οι άλλοι δείχνονται υπερσκεπτικιστές. Είμαι σκεπτικιστής όταν πρόκειται για επιβεβαίωση- αν και μόνον όταν τα σφάλματα έχουν κόστος- ενώ όχι όταν πρόκειται για διάψευση. Επειδή διαθέτουμε πλήθος στοιχείων δεν σημαίνει ότι έχουμε και επιβεβαίωση, ενώ ένα και μόνο γεγονός έχει τη δυνατότητα να διαψεύσει. Είμαι σκεπτικιστής όταν υποψιάζομαι ότι υπάρχει περίπτωση ακραίου τυχαίου, είμαι εύπιστος όταν πιστεύω ότι το τυχαίο είναι ήπιο.
Τις μισές φορές είμαι υπερσυντηρητικός στη διαχείριση των δικών μου υποθέσεων, τις άλλες μισές είμαι υπερεπιθετικός. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται εξαιρετικό, αλλά ο συντηρητισμός μου αφορά σ'αυτό που οι άλλοι ονομάζουν ανάληψη κινδύνου, ενώ η επιθετικότητά μου στους τομείς όπου οι άλλοι συμβουλεύουν προσοχή.
Νοιάζομαι λιγότερο για τα μικρά σφάλματα και περισσότερο για τα μεγάλα- για τα δυνητικά εξοντωτικά σφάλματα. Ανησυχώ πολύ περισσότερο για το "πολλά υποσχόμενο" Χρηματιστήριο, ιδίως δε τις "ασφαλείς" μετοχές της μεγάλης κεφαλαιοποίησης, παρ' ό,τι για τις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις- πράγματι οι πρώτες κρύβουν αόρατους κινδύνους, ενώ οι δεύτερες δεν απειλούν με αιφνιδιασμούς, καθώς γνωρίζετε πόσο ευμετάβλητες είναι και συνεπώς μπορείτε να περιορίσετε τους κινδύνους ζημιάς επενδύοντας σ'αυτές μικρότερα ποσά.
Ανησυχώ λιγότερο για τους πολυσυζητημένους και εντυπωσιακούς κινδύνους, ενώ περισσότερο για τους επικίνδυνους κρυφούς κινδύνους.
Εντέλει πρόκειται για ένα απλό κανόνα λήψεως αποφάσεων: είμαι εξαιρετικά επιθετικός όταν υπάρχει το ενδεχόμενο έκθεσης σε θετικούς Μαύρους Κύκνους- εκεί όπου τυχόν αποτυχία δεν θα κόστιζε τόσο- ενώ πολύ συντηρητικός όταν κινδυνεύω από αρνητικό Μαύρο Κύκνο. Είμαι πολύ επιθετικός όταν ένα σφάλμα σε μοντέλο μπορεί να με ωφελήσει, παρανοϊκός όταν το σφάλμα μπορεί να με βλάψει. Αυτό μπορεί να μη φαίνεται και τόσο ενδιαφέρον, είναι όμως ακριβώς εκείνο που δεν κάνουν οι άλλοι. Έτσι, στον χώρο των χρηματοπιστωτικών, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ρηχές θεωρίες για να διαχειριστούν τους κινδύνους τους ενώ θέτουν τρελές ιδέες υπό "ορθολογική" κρίση.
Τις μισές φορές είμαι διανοούμενος, τις άλλες μισές είμαι αυστηρά άνθρωπος της πράξης. Είμαι αυστηρά πρακτικός σε ακαδημαϊκά θέματα, είμαι διανοούμενος όταν περνούμε στην πράξη.
Τις μισές φορές είμαι ρηχός, τις άλλες μισές θέλω να αποφεύγω τη ρηχότητα. Ρηχός είμαι όταν το θέμα έχει αισθητικό περιεχόμενο, αποφεύγω τη ρηχότητα όταν έχω να χειρισθώ ρίσκα και αποδόσεις. Ο αισθητισμός μου με κάνει να προτιμώ την ποίηση από την πρόζα, τους Έλληνες από τους Ρωμαίους, την καλλιέργεια από την ευρυμάθεια, την ευρυμάθεια από την γνώση, τη γνώση από την ευφυΐα και την ευφυΐα από την αλήθεια. Όμως αυτά μόνον για όσα θέματα δεν έχουν ενδεχόμενους Μαύρους Κύκνους. Η τάση μας είναι να δειχνόμαστε πολύ ορθολογικοί, πλην όταν μπαίνει στη μέση ο Μαύρος Κύκνος.
Κάποτε μου έδωσαν μια ακόμη συμβουλή από εκείνες που σου αλλάζουν τη ζωή: αυτήν τη θεωρώ εφαρμόσιμη, σοφή και εμπειρικά ισχυρή. Ένας συμφοιτητής μου στο Παρίσι, ο μέλλων μυθιστοριογράφος Jean-Olivier Tedesco, μου είπε μια φορά που με εμπόδισε να τρέξω να προλάβω το μετρό: "Δεν τρέχω για το τρένο".
Πρέπει να σνομπάρουμε τη μοίρα μας. Έχω διδάξει τον εαυτό μου να ανθίσταται, να μη βιάζεται προκειμένου να προλάβει το πρόγραμμά του. Μπορεί να φαίνεται πολύ μικρής σημασίας συμβουλή, όμως την κατέγραψα. Όταν πλέον αρνήθηκα να τρέχω για να προλάβω το τρένο, τότε αισθάνθηκα την πραγματική αξία της κομψότητας και της αισθητικής στη συμπεριφορά, την αίσθηση ότι έχω τον έλεγχο του χρόνου μου, του προγράμματός μου, της ζωής μου. Το να χάνεις το τρένο κοστίζει μόνον άμα τρέξεις να το προλάβεις! Αντίστοιχα, το να μην ανταποκριθείς στην έννοια της επιτυχίας που προσδοκούν οι άλλοι για σένα, σε πληγώνει μόνο άμα αυτό είναι που επιζητάς.
Μπορείς να βρεθείς πάνω από τη μάχη για επικράτηση, όχι έξω από αυτήν, εάν αυτή είναι συνειδητή σου επιλογή.
Η εγκατάλειψη μιας υψηλόμισθης θέσης αποτελεί καλύτερη ανταμοιβή από τη χρησιμότητα που παρέχουν τα λεφτά περί των οποίων πρόκειται, αν αυτό είναι δική σου απόφαση (μπορεί να ακούγεται παλαβό, όμως το έχω δοκιμάσει και έτσι είναι). Πρόκειται για το πρώτο βήμα του στωικού, όταν αποφασίσει να φτύσει τη μοίρα. Αποκτάς μεγαλύτερο έλεγχο στην ίδια σου τη ζωή άμα θέτεις μόνος σου τα κριτήριά σου.
Η Μητέρα Φύση μάς έχει δώσει μερικούς αμυντικούς μηχανισμούς: όπως και στον μύθο του Αισώπου, ένας απ' αυτούς είναι να θεωρούμε πως τα σταφύλια που δεν μπορούμε να φτάσουμε (ή, πάντως, που δεν φτάσαμε) είναι ξινά. Όμως μια εκ των προτέρων περιφρόνηση και απόρριψη των σταφυλιών δίνει ακόμη μεγαλύτερη ανταμοιβή. Αξίζει να είσαι επιθετικός: παραιτήσου μόνος, άμα έχεις τα κότσια.
Είναι πολύ πιο δύσκολο να βγεις χαμένος από ένα παιχνίδι που οργανώνεις εσύ ο ίδιος.
Σε όρους Μαύρου Κύκνου, αυτό σημαίνει ότι στο απίθανο είσαι εκτεθειμένος μόνο άμα του επιτρέψεις να σε ελέγχει. Πάντα ελέγχεις εκείνο που εσύ κάνεις: συνεπώς, αυτό πρέπει να θέτεις ως σκοπό σου.
ΤΕΛΟΣ
Όμως όλες αυτές οι ιδέες, όλη αυτή η φιλοσοφία της επαγωγής, όλα αυτά τα προβλήματα της γνώσης, όλες αυτές οι ακραίες ευκαιρίες και οι φοβιστικές ενδεχόμενες ζημίες- όλα αυτά σβήνουν μπροστά στην ακόλουθη μεταφυσική διάσταση.
Ορισμένες φορές ξαφνιάζομαι με το πόσο κινδυνεύουν οι άνθρωποι να περάσουν κακιά ημέρα ή πάλι να θυμώσουν επειδή αισθάνονται ριγμένοι, γιατί είχαν ένα κακό γεύμα ή κρύο καφέ ή κοινωνική απόρριψη ή αγενή υποδοχή κάπου. Ξαναθυμίζω την ανάλυση- στο Κεφάλαιο 8- της δυσχέρειας που υπάρχει να δούμε τις αληθινές πιθανότητες των γεγονότων εκείνων που ρυθμίζουν την ίδια μας τη ζωή. Πολύ γρήγορα ξεχνούμε ότι το γεγονός και μόνο πως είμαστε ζωντανοί, αποτελεί εκπληκτικά καλή τύχη- είναι ένα σπάνιο γεγονός, είναι μια τυχαία σύμπτωση τερατωδών διαστάσεων.
Φαντασθείτε έναν κόκκο σκόνης δίπλα απ'έναν πλανήτη ένα δισεκατομμύριο φορές μεγαλύτερο από τη Γη. Αυτός ο κόκκος σκόνης αντιστοιχεί στις πιθανότητες που υπήρχαν να γεννηθείτε, ενώ ο πελώριος πλανήτης αντιπροσωπεύει τις πιθανότητες να μην υπήρχατε. Μην ταλαιπωρείστε, λοιπόν, με τα μικροπράγματα. Μην είστε σαν τον αγνώμονα εκείνο που του χάρισαν ένα κάστρο κι εκείνος ανησυχούσε για την υγρασία που υπήρχε στο μπάνιο. Σταματήστε να κοιτάζετε το άλογο που σας χάρισαν στα δόντια- θυμηθείτε ότι είστε ένας Μαύρος Κύκνος.
Ο ΜΑΥΡΟΣ ΚΥΚΝΟΣ
NASSIM NICHOLAS TALEB
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΕΡΕΝΙΚΗ