Κάποιος κύριος Humbolt, απορρίπτοντας το έργο του Προυστ À la recherche du temps perdu (Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο), έγραψε στον εκδότη Ollendorf: «Μπορεί να είμαι αργόστροφος αλλά να, αδυνατώ να πιστέψω ότι μπορεί κανείς να αφιερώνει τριάντα σελίδες για να περιγράψει πώς στριφογυρίζει στο κρεβάτι προτού κοιμηθεί».
Ο Καλβίνο εξυμνώντας τη γρηγοράδα σημειώνει: «Δεν θέλω να πω ότι η ταχύτητα είναι μια αξία καθεαυτή. Ο αφηγηματικός χρόνος μπορεί επίσης να είναι βραδύς, κυκλικός ή ακίνητος… Αυτή η απολογία περί ταχύτητος δεν προϋποθέτει άρνηση της χαράς της επιβράδυνσης». Αν μια τέτοια ευχαρίστηση δεν υπήρχε, δεν θα μπορούσαμε να δεχτούμε τον Προυστ στο Πάνθεον των Γραμμάτων.
Αν ένα κείμενο είναι μια τεμπέλικη μηχανή που κάνει έκκληση στον αναγνώστη να εκτελέσει αυτός ένα μέρος της δουλειάς, γιατί θα έπρεπε το κείμενο να επιβραδύνει, να βραδυπορεί, να θέλει κάποιο χρόνο δικό του; Ένα μυθιστόρημα θα υποθέτατε ότι περιγράφει ανθρώπους σε δράση και ο αναγνώστης θέλει να μάθει πώς πραγματοποιείται αυτή η δράση. Μου λένε πως στο Χόλυγουντ, όταν ένας παραγωγός ακούει το θέμα ή την πλοκή ενός φιλμ που προτείνεται και βλέπει ότι παρουσιάζεται με πάρα πολλές λεπτομέρειες, φωνάζει: «Επί του θέματος». Μ’ αυτό θέλει να πει: Μη χρονοτριβείς, άφησε τις ψυχολογικές λεπτομέρειες, φτάσε στο κρίσιμο σημείο της υπόθεσης, εκεί που ο Ιντιάνα Τζόουνς αντιμετωπίζει πλήθος από εχθρούς ή εκεί που ο Τζον Γουέιν κι οι σύντροφοί του πρόκειται να δεχτούν την επίθεση του Τζερόνιμο στην Ταχυδρομική άμαξα.
Από την άλλη, στα παλαιά εγχειρίδια περί σεξουαλικής ηθικολογίας, που τόσο ευχαριστούσαν τον Huysmans’ Des Esseintes, βρίσκουμε την ιδέα της delectatio morosa — μια βραδύτητα αποδεκτή ακόμα και από αυτούς που νιώθουν επιτακτική την ανάγκη της παραγωγής. Αν πρόκειται να συμβεί κάτι το σημαντικό ή ενδιαφέρον, πρέπει να καλλιεργούμε την τέχνη της επιβράδυνσης.
Σε ένα δάσος πηγαίνεις για περίπατο. Αν δεν πιέζεσαι να το εγκαταλείψεις βιαστικά, για να σωθείς από τον λύκο ή τον δράκο, είναι υπέροχο να βραδυπορείς, να παρακολουθείς τις ηλιαχτίδες να παίζουν ανάμεσα στα δέντρα σχηματίζοντας σχέδια στα φύλλα, να εξετάζεις τα βρύα, τα μανιτάρια, τα χαμόκλαδα. Η βραδυπορία δεν συνεπάγεται χάσιμο χρόνου· συχνά σταματάει κανείς για να σταθμίσει την κατάσταση, προκειμένου να πάρει στη συνέχεια μια απόφαση.
Αλλά επειδή μπορεί κανείς να περιπλανιέται σ’ ένα δάσος χωρίς κάποια ειδική κατεύθυνση κι επειδή κατά καιρούς είναι διασκεδαστικό, διάολε, να χάνεσαι χωρίς κάποιον ιδιαίτερο σκοπό, θα ασχοληθώ με τις περιπλανήσεις εκείνες που η στρατηγική του συγγγραφέα παροτρύνει να πάρει ο αναγνώστης.
Μια από τις τεχνικές της βραδυπορίας ή επιβράδυνσης που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας συγγραφέας είναι αυτή που επιτρέπει στον αναγνώστη να κάνει «συμπερασματικές περιπλανήσεις». Έχω μιλήσει για την ιδέα αυτή στον Ρόλο του Αναγνώστη.
Σε κάθε μυθιστορηματικό έργο, το κείμενο εκπέμπει σήματα αναμονής, σαν ο λόγος ξαφνικά να επιβραδύνεται ή ακόμα και να σταματάει και σαν να προτείνει ο συγγραφέας: «Τώρα να προσπαθήσεις ΕΣΥ να συνεχίσεις…» Όταν μίλησα για «συμπερασματικές περιπλανήσεις» εννοούσα, μέσα στο πλαίσιο της μεταφοράς μας περί δάσους, φανταστικές περιπλανήσεις εκτός δάσους: οι αναγνώστες, προκειμένουν να προβλέψουν πώς πρόκειται να προχωρήσει μια ιστορία, στρέφονται στην προσωπική τους εμπειρία περί ζωής ή στη γνώση τους σε ό,τι αφορά άλλες ιστορίες. Στα 1950, το περιοδικό Mad παρουσίασε μικρές εικονογραφημένες ιστορίες με τίτλο: «Σκηνές που θα θέλαμε να δούμε». Αυτές οι ιστορίες στόχευαν φυσικά στη ματαίωση των συμπερασματικών περιπλανήσεων του αναγνώστη, ο οποίος αναπόφευκτα φανταζόταν ένα τέλος τυπικό των χολυγουντιανών ταινιών.
Αλλά τα κείμενα δεν είναι πάντα τόσο κακοήθη και συνήθως τείνουν να επιτρέπουν στον αναγνώστη να έχει την ευχαρίστηση να κάνει πρόβλεψη και στη συνέχεια να αποδειχτεί ότι είχε δίκιο. Δεν πρέπει, ωστόσο, να κάνουμε το λάθος να θεωρήσουμε ότι τα σημεία αναμονής αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα μόνο των φτηνών μυθιστορημάτων και του εμπορικού κινηματογράφου. Η αναγνωστική διαδικασία της διεξαγωγής προβλέψεων ενέχει μια συναισθηματική, αναγκαστικά, άποψη ανάγνωσης η οποία φέρει στο προσκήνιο ελπίδες και φόβους, όπως και η ένταση, η οποία προκύπτει από την συνταύτιση με το πεπρωμένο των χαρακτήρων.