«Ἔτσι τελείωσε ἡ Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μετά ἀπό χίλια χρόνια ζωῆς, πολλὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἦταν δοξασμένα. Ἀλλ' ἐκεῖνο που πρέπει κανείς νὰ ἐνθυμῆται εἶναι ὅτι παρά τήν ἀπελπιστική κατάσταση καὶ τὰ ἐσωτερικά προβλήματα, ἡ περίοδος τῶν Παλαιολόγων κατέχει σημαντική θέση στὴν ἱστορία τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ. Ἄν καὶ ἡ Κωνσταντινούπολις εἶχε παύσει νά ἀποτελῆ ἕνα ἀπὸ τὰ κέντρα τῆς εὐρωπαϊκῆς πολιτικῆς, ὅμως παρέμεινε μία ἀπό τίς ὡραιότερες καί περιφημότερες πόλεις στον κόσμο, ἡ μητρόπολις τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί τό κέντρο μίας λαμπρῆς φιλολογικῆς καί καλλιτεχνικῆς ἀναγεννήσεως, ἡ ὁποία περιέβαλε τὴν ἀποθνήσκουσα πόλη μέ ἕνα δοξασμένο φῶς. Σὲ αὐτή τὴν πόλη, ἡ ὁποία ἐπὶ τόσο μακρό διάστημα είχε ὑποστηρίξει ὅτι εἶναι κληρονόμος τῆς ρωμαϊκῆς παραδόσεως, εἶναι σημαντικό νὰ σημειώση κανείς τὴν καταπληκτική ἀναβίωση τῆς μνήμης τοῦ ἑλληνικοῦ παρελθόντος (κατά τὴ διάρκεια τῶν Παλαιολόγων) καὶ νὰ παρατηρήση τή γένεση ἑνὸς ἑλληνικοῦ πατριωτισμοῦ, ὁ ὁποῖος κατὰ τὴν παραμονὴ τῆς τελικῆς καταστροφῆς ἀναγέννησε τίς ἰδέες, οἱ ὁποῖες τελικά ὡδήγησαν στὴν ἀποκατάσταση τῆς νέας Ἑλλάδος κατὰ τόν 19ο αἰῶνα.»
Charles Diehl (1859-1944)
Ο Κάρολος Ντηλ ήταν καθηγητής Βυζαντινολογίας στη Σορβόννη, μέλος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής της Αθήνας και σπουδαίος μελετητής της Βυζαντινής τέχνης.
