Στο σύνολό τους, οι περισσότερες φιλοσοφίες και θρησκείες, ανατολικές ή δυτικές, έχουν διχοτομήσει τον άνθρωπο, διδάσκοντας ότι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κανείς “ανώτερος” είναι να αποποιηθεί και να κατανικήσει το “κατώτερο”. O ανθρωπιστικός υπαρξισμός αντιτάσσεται στον δυϊσμό του υποκειμένου (νους) και του αντικειμένου (σώμα, περιβάλλον), υποστηρίζοντας την ενότητα του ατόμου-μέσα-στον κόσμο. Οι άνθρωποι υπάρχουν, είναι μέσα στον κόσμο, αλλά παράλληλα επιθυμούν και μπορούν να υπερβούν τον κόσμο! Αυτό κατά τον Binswanger δεν σημαίνει να ελπίζουν παθητικά σε κάποιον εξωγήινο παράδεισο, αλλά να ξεπεράσουν εδώ και τώρα τα ίδια τους τα συνειδησιακά φράγματα.
Και εδώ ακριβώς υπεισέρχεται η έννοια της υπευθυνότητας του ανθρώπου που συμβαδίζει με την ελευθερία του.
Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από μια ενεργητική και όχι παθητική στάση απέναντι στη ζωή, που είναι μια συνεχής σειρά αποφάσεων, μέσα από τις οποίες αυτοκαθορίζεται. O Σαρτρ και άλλοι μιλούν για τον “εαυτό σαν έργο”. Επιλέγει αδιάκοπα μεταξύ του να προχωρήσει μπροστά προς το άγνωστο ή να πάει προς τα πίσω, προς τη γνωστή ρουτίνα και το εύκολα προβλεπόμενο παρελθόν. Εαν επιλέξει το status quo θα βιώσει την υπαρξιακή ενοχή (αίσθημα χαμένων ευκαιριών) και θα ζήσει μια ζωή μη αυθεντική. Ένας μη πραγματωμένος άνθρωπος βρίσκεται, λίγο πολύ, σε εξαρτημένη θέση και προσπαθεί να εξασφαλίσει την απαραίτητη ενέργεια για την επιβίωσή του μέσα από έναν σκληρό αγώνα για δύναμη και εξουσία.
Ο E.Fromm υποστηρίζει ότι το κάθε άτομο στην προσπάθειά του να προσαρμοστεί μέσα στην κοινωνία υιοθετεί ένα κοινωνικό τύπο, πιστεύοντας ότι έτσι θα δώσει λύση στο πρόβλημα της μοναξιάς του και θα του εξοικονομήσει την απαιτούμενη ενέργεια. Αυτό οδηγεί συνήθως στις διάφορες μορφές του μη παραγωγικού κοινωνικού τύπου που είναι ο υποτακτικός, ο εκμεταλλευτής, ο σαδιστής, ο μαζοχιστής και ο αυτόματος τύπος. Αναγκαστικά, ο άνθρωπος αυτός που παρακινείται από τις ελλείψεις του, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι κυβερνάει τον εαυτό του ή ότι ελέγχει τη μοίρα του. Είναι έρμαιο στην κριτική και την επιδοκιμασία των άλλων. Πρέπει να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες, τους κανόνες και τις ιδιοτροπίες τους, από φόβο μήπως υπονομεύσει τις πηγές του. Αυτό το είδος γεμάτης άγχους εξάρτησης γεννά επίσης εχθρότητα, που μειώνει ακόμα περισσότερο την ελευθερία.
Υγιής κοινωνικός τύπος είναι μόνο αυτός της παραγωγικής αγάπης, που εκφράζεται από το Αυτοπραγματωμένο άτομο.
Όσο ένας άνθρωπος πλησιάζει προς την ιδανική αυτή κατάσταση, τόσο γίνεται λιγότερο εξαρτημένος και περισσότερο αυτόνομος και αυτοκατευθυνόμενος. Οι καθοριστικοί παράγοντες που τον κυβερνούν είναι τώρα πρωταρχικά εσωτερικοί, μάλλον, παρά κοινωνικοί και συνδέονται με την ανάπτυξη. Είναι οι νόμοι της δικής του βαθύτερης φύσης, οι ικανότηες και τα ταλέντα του, οι δημιουργικές του τάσεις, η ανάγκη να γνωρίσει τον εαυτό του, να ολοκληρώσει το δυναμικό του και να επιτελέσει την αποστολή του, που είναι υπηρεσία και ακτινοβολία.
Εφ’όσον εξαρτάται λιγότερο από τους άλλους ανθρώπους, παρουσιάζει και λιγότερη απογοήτευση, λιγότερο άγχος και λιγότερη επιθετικότητα. Χρειάζεται λιγότερο τον έπαινο και την στοργή τους.
Αυτονομία ή σχετική ανεξαρτησία από το περιβάλλον σημαίνει επίσης σχετική ανεξαρτησία από τις αντίξοες συνθήκες, όπως η κακοτυχία, τα χτυπήματα της μοίρας και η στέρηση. Οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζει ο προσωπικός εαυτός, ο βαθύτερος τα υπερβαίνει και παραμένει ανέγγιχτος, όπως ο βυθός του ωκεανού, όταν η επιφάνεια μαστίζεται από αφρισμένα κύματα. Τον γαλήνιο υπερπροσωπικό μάρτυρα, που βρίσκεται στο “μάτι του κυκλώνα”, τον ανακαλύπττει στην υπέρβαση της ταύτισης με όλα τα αντικείμενα: φυσικά, νοητικά ή συναισθηματικά Κάνει ό,τι και οποιοσδήποτε καθρέφτης, ο οποίος αντανακλά τέλεια και αμερόληπτα οτιδήποτε περάσει από μπροστά του, χωρίς να κατακρατά τίποτε.
Ο υγιής αυτός τύπος δεν ανταποκρίνεται ασφαλώς στις συμβατικές νευρωσικές απαιτήσεις της κοινωνίας του, που συχνά τον αντιμετωπίζει με καχυποψία αν όχι με καθαρή εχθρότητα, καθ’ότι όχι μόνο δεν εντάσσεται στο γενικό πλαίσιο, αλλά της καθρεπτίζει όλες τις αντιφάσεις και τα κακώς κείμενα.
Αυτή η αποδέσμευση από τον κόσμο και τις πιέσεις του δε σημαίνει ασφαλώς έλλειψη επαφής μ’αυτόν. Αντίθετα μάλιστα! Όταν ένα άτομο παρακινείται από τις ελλείψεις, η εξάρτηση από τους άλλους χρωματίζει έντονα και περιορίζει την ελευθερία των διαπροσωπικών σχέσεων. Το να βλέπει κανείς τους ανθρώπους πρωταρχικά σαν “ικανοποιητές των αναγκών” του ή σαν πηγές παροχής απόλαυσης, είναι μια επικίνδυνη αφαίρεση. Τα στοιχεία που δεν συνδέονται με τις ανάγκες του, είτε παραβλέπονται, είτε θεωρούνται βαρετά, εκνευριστικά, απειλητικά. Η αντικειμενική, ολιστική αντίληψη της μοναδικότητας ενός ανθρώπου καθίσταται δυνατή, μόνο όταν δεν απαιτούμε τίποτα από αυτόν, μόνο όταν δεν τον χρειαζόμαστε πιεστικά. Η απτή, αισθητική αντίληψη-απόλαυση, ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης, είναι πολύ περισσότερο εφικτή για εκείνους που αυτοπραγματώνονται (ή σε στιγμές αυτοπραγμάτωσης). Η επιδοκιμασία, ο θαυμασμός και η αγάπη βασίζονται τότε στα εγγενή χαρακτηριστικά του άλλου και όχι στην χρησιμότητά του. Αυτό το είδος αγάπης ονομάζεται <<αγάπη χωρίς ανάγκες>>.
Η ανάγκη για αγάπη, όπως την έχουν μελετήσει διάφοροι ερευνητές (Bowlby, Spitz, Levy) είναι συχνά μια “ασθένεια έλλειψης”, μια ακόρεστη δίψα προσοχής, επιβεβαίωσης, ελέγχου και ασφάλειας. Το υγιές ολοκληρωμένο άτομο, μη έχοντας αυτές τις ελλείψεις να αναπληρώσει, δεν χρειάζεται να δέχεται αγάπη παρά μόνο σε σταθερές μικρές δόσεις συντήρησης και μπορεί ακόμα και να κάνει χωρίς αυτές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κλινικές μελέτες υγιών ανθρώπων δείχνουν ότι παρόλο που χρειάζονται λιγότερο να παίρνουν αγάπη, είναι περισσότερο ικανοί να δίνουν αγάπη. Κατ’αυτή την έννοια είναι άθρωποι γεμάτοι αγάπη, που ακτινοβολούν φυσικά και με ανιδιοτέλεια γύρω τους.
Σύμφωνα με την ανθρωπιστική θεώρηση, η ανθρώπινη φύση δεν είναι διόλου τόσο κακή, όσο έχει θεωρηθεί. Η καταστροφικότητα, ο σαδισμός, η σκληρότητα, η κακία κ.λ.π.,δεν είναι εγγενείς ιδιότητες, αλλά μάλλον βίαιες αντιδράσεις ενάντια στη ματαίωση όχι μόνο των βασικών, αλλά και των γνήσια ανθρώπινων αναγκών, που πηγάζουν από την ιδιαιτερότητα της φύσης του : ανάγκη ενότητας με τα άλλα όντα, ανάγκη δημιουργίας, νοήματος, αυτοπραγμάτωσης, υπέρβασης.. Ο υπερπροσωπικός πυρήνας αυτής της Φύσης διέπεται από σοφία και αν του επιτρέψουμε να καθοδηγήσει τη ζωή μας, θα γίνουμε υγιείς, δημιουργικοί και ευτυχισμένοι. Αν η θεμελιώδης αυτή αρχή δεν γίνει αποδεκτή ή καταπιεστεί, τότε το άτομο, αργά ή γρήγορα, θα αρρωστήσει. Αυτή η βαθύτερη φύση δεν είναι τόσο πιεστική όσο τα ένστικτα. Είναι διακριτική και ντελικάτη και σκεπάζεται εύκολα από τη συνήθεια, την κοινωνική πίεση και τις εσφαλμένες τάσεις απέναντί της. Αν και φαινομενικά αδύναμη, δεν εξαφανίζεται τελείως ούτε στο διαταραγμένο άτομο. Έστω και αν την αρνείται κάποιος, εκείνη επιμένει υπόγεια, πιέζοντας μέχρι να πραγματωθεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΑΥΓΟΥΣΤΑΤΟΣ
ΠΗΓΗ : psycosynthesis.blogspot.com