Το Λιτόχωρο Πιερίας, μια πανέμορφη κωμόπολη στους πρόποδες του Ολύμπου, από τα πιο γνωστά τουριστικά θέρετρα σήμερα, πέρασε στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας για το περιβόητο «χτύπημα». Την επίθεση, δηλαδή, τον Μάρτιο του 1946, ενόπλων κομμουνιστικών ομάδων του Ολύμπου εναντίον της τοπικής φουράς της χωροφυλακής, η οποία αναφέρεται συνήθως ως το αιματηρό εναρκτήριο λάκτισμα από πλευράς ΚΚΕ για το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου. Εξήντα χρόνια μετά -συμπληρώθηκαν την Παρασκευή- το ερώτημα εάν το χτύπημα είχε σχεδιαστεί και αποφασιστεί από την υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη ηγεσία του ΚΚΕ για να σαλπίσει τον «τρίτο γύρο» ή ήταν μία ενστικτώδης αντίδραση «ομάδας ενόπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών στη μαζική και ωμή τρομοκρατία των μοναρχοφασιστών», παραμένει ουσιαστικά αναπάντητο.
Τον Μάρτιο του 1946, η χώρα όδευε προς εκλογές, που είχαν προγραμματιστεί για την 31η του μηνός, υπό ανώμαλες συνθήκες τις οποίες χαρακτήριζαν οι διώξεις, οι δολοφονίες, οι αντεκδικήσεις και τα βασανιστήρια στελεχών, μελών και οπαδών της Αριστεράς ως συνέπεια της ήττας των ΕΑΜικών δυνάμεων στα Δεκεμβριανά.
Το ΚΚΕ είχε καλέσει τους πολίτες να απόσχουν από την ψηφοφορία με το επιχείρημα ότι η επικρατούσα κατάσταση δεν κατοχύρωνε το αδιάβλητο -μια επιλογή που εκ των υστέρων θα εκτιμηθεί από το κόμμα ως «εγκληματικό λάθος»- ενώ τα βουνά είχαν «γεμίσει» από «ομάδες δημοκρατικών ένοπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών», οι οποίες συγκροτούνταν βαθμιαία σε οργανωμένη στρατιωτική δύναμη, υπό την εποπτεία έμπειρων αξιωματικών του ΕΛΑΣ που έστελνε το ΚΚΕ.
Μία από αυτές, που έδρευε στον Ολυμπο, αποτελούμενη από τριάντα τρεις ενόπλους, εκ των οποίων οι είκοσι εννιά ντόπιοι, επετέθη τη νύχτα υπό τη διοίκηση του καπετάν Υψηλάντη εναντίον του σταθμού χωροφυλακής του Λιτοχώρου, όπου νωρίτερα είχαν βασανιστεί και θανατωθεί τρία στελέχη του ΕΑΜ. Στην ολονύκτια μάχη σκοτώθηκαν δεκατρείς χωροφύλακες και αιχμαλωτίστηκαν άλλοι τρεις που αφέθηκαν αργότερα ελεύθεροι στον Ολυμπο όπου τους μετέφεραν οι ένοπλοι του Υψηλάντη. Οι εκλογές διεξήχθηκαν την επομένη κανονικά, αλλά η είδηση της επίθεσης προκάλεσε αίσθηση και οι απομονωμένες σκόρπιες ομάδες του ΚΚΕ στα βουνά άρχισαν να ξεθάβουν τα όπλα εκλαμβάνοντάς την ως το άνωθεν σινιάλο για την έναρξη του «ένοπλου αγώνα των λαϊκοδημοκρατικών δυνάμεων ενάντια στον μοναρχοφασιστικό αφηνιασμό».
Ποιος αποφάσισε το ηχηρό αυτό χτύπημα και με ποιο στόχο; Στα επίσημα ντοκουμέντα του ΚΚΕ δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στον «Ριζοσπάστη» αργότερα, εκθείασε την επίθεση υπογραμμίζοντας τον προειδοποιητικό της χαρακτήρα.
[https://www.kathimerini.gr/society/247020/ti-nychta-poy-xespase-o-ellinikos-emfylios/]
Στην εφημερίδα "Ακρόπολις" της 3ης Απριλίου 1946 γίνεται εκτενής αναφορά για τη συμπλοκή στο Λιτόχωρο:
" Οι συμμορίται είχον καταλάβει όλα τα δεσπόζοντα του στόχου σημεία, ακόμη δε και το κωδωνοστάσιον της εκκλησίας εις το οποίον είχον τοποθετήσει πολύβόλα. Εχρησιμοποίησαν βαρείς ιταλικούς όλμους, πολυβόλα, αυτόματα και χειροβομβίδας… Οι χωροφύλακες και οι στρατιώται παρά τον αιφνιδιασμόν κατέλαβον θέσεις και ήρχισαν αμυνόμενοι. Αποδεκατισμένοι, καιόμενοι εντός των ερειπίων και αποπνιγόμενοι από τους καπνούς, ημύνθησαν οι ηρωικοί άνδρες επί εξάωρον έως τα ξημερώματα, υπό τα όμματα χιλιάδων κατοίκων… Όλοι οι φονευθέντες χωροφύλακες ήσαν νέοι, αποφοιτήσαντες μόλις προ μηνός εκ της Σχολής Χωροφυλακής".
Η αντάρτικη εφημερίδα του βουνού "Εξόρμηση" στο φύλλο της 28ης Οκτωβρίου 1947, έγραψε τα εξής: "Στις 26 Μάρτη (ενν. του 1946) σε μια σπηλιά οι καταδιωκόμενοι αγωνιστές του Ολύμπου υποδέχονται με συγκινητικές εκδηλώσεις τους παλιούς ηγέτες Πάνο, Υψηλάντη κλπ. Όλοι μαζί αποφασίζουν πως από δω και πέρα πρέπει να υπερασπίσουν τη ζωή τους και τη ζωή του δημοκρατικού λαού πιο ενεργητικά.
Οι λίγοι εκείνοι καταδιωκόμενοι αγωνιστές αποφάσισαν να γίνει μία ένοπλη ενέργεια που θα έχει την έννοια της προειδοποίησης προς το μοναρχοφασισμό από μέρος του λαού. Στόχος της ένοπλης ενέργειες διαλέχτηκε το Λιτόχωρο όπου οι τρομοκράτες έχουν σακατέψει το λαό με τα βασανιστήρια και πολλούς αγωνιστές έχουν δολοφονήσει. Νύχτα 30-31 του Μάρτη οι 33 λαϊκοί αγωνιστές γλιστρούν μέσα στο Λιτόχωρο. Το χωριό σείεται από τα πυρά. Βροντάει ο Όλυμπος, ξαναβροντάει...".
Η τρομοκρατία της άλλης πλευράς
Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω δημοσιεύματα:
"Ελέγαμεν όμως ότι οι Δημόσιοι Υπάλληλοι είναι το Κράτος και η Πατρίς και δεν έχουν δικαίωμα να προδίδουν ούτε συνεπώς να απόσχουν των εκλογών. Αυτό οφείλουν να το καταλάβουν. Αλλά αν δεν το καταλάβουν; Αν είναι ποτισμένοι τόσο πολύ από το "όπιον των λαών" τον κομμουνισμόν. Αν είναι, πρέπει να καταλάβουν κάτι άλλο, ότι δεν έχουν θέση εις το Κράτος, Πατρίδα, Ελλάδα. Τούτο πρέπει να το καταλάβουν από μόνοι των. Δια να μην χρειασθεί μετά τας εκλογάς να εξετασθούν τα εκλογικά βιβλιάρια. Αν είναι σφραγισμένα ή ασφράγιστα…".
("Βραδυνή", 19/3/1946)
"Ελέγαμεν όμως ότι οι Δημόσιοι Υπάλληλοι είναι το Κράτος και η Πατρίς και δεν έχουν δικαίωμα να προδίδουν ούτε συνεπώς να απόσχουν των εκλογών. Αυτό οφείλουν να το καταλάβουν. Αλλά αν δεν το καταλάβουν; Αν είναι ποτισμένοι τόσο πολύ από το "όπιον των λαών" τον κομμουνισμόν. Αν είναι, πρέπει να καταλάβουν κάτι άλλο, ότι δεν έχουν θέση εις το Κράτος, Πατρίδα, Ελλάδα. Τούτο πρέπει να το καταλάβουν από μόνοι των. Δια να μην χρειασθεί μετά τας εκλογάς να εξετασθούν τα εκλογικά βιβλιάρια. Αν είναι σφραγισμένα ή ασφράγιστα…".
("Βραδυνή", 19/3/1946)
"Διότι ο εκλογεύς γνωρίζει ότι το λευκόν του βιβλιάριον θα είναι δι' αυτόν καταδίκη και καθημερινή ευκαιρία διωγμού ή παραγκωνισμού ή αποκλεισμού από κάθε συμμετοχήν εις την οργανωμένην κρατικήν ζωήν, ακόμη και από αυτό το δελτίον του άρτου…".
("Εμπρός", 22/3/1946)
"Όλως ιδιαιτέρως πρέπει να τιμωρηθούν οι δημόσιοι λειτουργοί, οι οποίοι θα κάνουν τυχόν απεργίαν ψήφου την προσεχή Κυριακήν: Οι υπάλληλοι του Κράτους οι οποίοι θα προσεπάθουν να μη γίνει Κράτος η Ελλάς, αλλά να διαλυθεί πρέπει να απολυθούν… Όσοι δεν ψηφίσουν την κυριακήν να τιμωρηθούν…"
("Ακρόπολις", 23/3/1946)
Υπήρχαν όμως και περιστατικά τρομοκρατίας των απλών πολιτών. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά δικαστικού αντιπροσώπου της περιοχής του Δομοκού προς το Υπουργείο Εσωτερικών:
" Κατά πληροφορίας δοθείσης μοι υπό των πλείστων κάτοικων, τη νύκτα της 29ης Μαρτίου 1946, άνω των τριάκοντα (30) ένοπλοι ληστοσυμμορίται υπό τον ληστήν Μπουζιάναν περιεκύκλωσαν το χωρίον και ήρχισον πυροβολούντες με αυτόματα, τινές δε εξ αυτών εισήλθον εν αυτώ και εις τας οικίας ορισμένων πολιτών και τους ηπείλησαν λέγοντες ότι όποιος εκ των χωρικών δεν ψηφίσει το μοναρχικόν ψηφοδέλτιον θα φονευθεί υπ' αυτών μέχρι της ερχομένης μετά τας εκλογάς Κυριακής. Κατόπιν τούτου και παρά την θέλησίν των, εκ φόβου εψήφισαν. Τας αυτάς απειλάς εδέχθη κατά την ημέραν των εκλογών και ο διδάσκαλος του χωριού και πλείστοι άλλοι μέσω των μοναρχικών παραγόντων…".
Μετά από μία επίθεση αγνώστων ενόπλων στη διαδρομή Σπάρτης-Κροκεών στις 16 Ιανουαρίου 1946 εναντίον του Γρηγόρη Κοντοβουνήσιου, προέδρου οργάνωσης εθνικοφρόνων Λακωνίας, που είχε σαν αποτέλεσμα να σκοτωθούν ο Κοντοβουνήσιος, ο γιος του και 3 συνοδοί του, ένοπλες ομάδες της Δεξιάς εξαπέλυσαν κύμα αντιποίνων από τη Σπάρτη ως το Γύθειο με πολλούς αριστερούς νεκρούς.
Το βράδυ της 18ης Ιανουαρίου 1946, στην Καλαμάτα, ένοπλοι που, κατά τις αρχές, ήταν μέλη της οργάνωσης "Χ" επιτέθηκαν εναντίον ενός καφενείου όπου σύχναζαν Αριστεροί. Δύο θαμώνες σκοτώθηκαν, πολλοί τραυματίστηκαν και οι αρχές συνέλαβαν 30 άτομα ως εμπλεκόμενα στην επίθεση. Την επόμενη μέρα, 19 Ιανουαρίου, οι Αριστεροί της Καλαμάτας οργάνωσαν συλλαλητήριο διαμαρτυρίας. Ωστόσο, στην πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, έγινε εισβολή εκατοντάδων ενόπλων εθνικοφρόνων με επικεφαλής τον Ε. Μαγγανά. Απελευθερώθηκαν οι 30 κρατούμενοι για την επίθεση στο καφενείο και άρχισαν συλλήψεις και εκτελέσεις Αριστερών. Μετά από 24 ώρες, οι ένοπλοι αποχώρησαν στη θέση Γαρδίκι Θουρίας με 50 ομήρους, ορισμένους από τους οποίους ο όχλος λιντσάρισε. Η κυβέρνηση θορυβήθηκε. Καθώς δράστες φαινόταν ότι ήταν οι "Χίτες" της Καλαμάτας, ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης Mερκούρης έδωσε εντολή να κλείσουν τα γραφεία της "Χ" σε όλη την Ελλάδα. Μετά από διαπραγματεύσεις, ο Μαγγανάς άφησε ελεύθερους τους ομήρους και κατέφυγε στα βουνά. Στις 21 Μαΐου συνελήφθη έξω από την Πύλο. Μεταφέρθηκε στην Αθήνα, φυλακίστηκε και τελικά αφέθηκε ελεύθερος αργότερα, αν και είχε καταδικαστεί ερήμην σε θάνατο.
Ο Μαγγανάς δεν άργησε να βρει μιμητές. Στην Κεφαλλονιά, σύμφωνα με το νομάρχη, η συμμορία του Φ. Αλυσσανδράτου, απήγαγε 15 Αριστερούς πολίτες από το χωριό Δαυγάτα.
Και ο νομάρχης Αργολιδοκορινθίας Αντωνάκος, σε τηλεγράφημά του προς τον Υπουργό Εσωτερικών αναφέρει (8/2/1946):
"Η κατάστασις είναι πανομοιότυπος εις όλον τον Νομόν… είναι πλέον φανερόν ότι η οργάνωσις εκτελεί διαταγάς εκ των άνω και συμμετέχουν εις αυτήν αξιωματικοί του Στρατού και της Χωροφυλακής πιθανόν δε και δικαστικοί εμπαίζοντες την κυβέρνησιν εις την προσπάθειαν να επιβάλει την τάξιν και να ενεργήσει τιμίας εκλογάς…".
Πηγές: ΣΟΛΩΝ ΝΕΟΚ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, 1941-1974", POLARIS ΕΚΔΟΣΕΙΣ 2010.
ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ, 1981.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΛΑΚΟΥΔΑΣ, "Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1946-1949): ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ", Εκδόσεις Επίκεντρο, 2017.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, "Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.
ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ, "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ, 1981.
ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΛΑΚΟΥΔΑΣ, "Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1946-1949): ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ", Εκδόσεις Επίκεντρο, 2017.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΦΛΩΡΑΤΟΣ, "Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.
https://www.protothema.gr/stories/article/776540/i-arhi-tou-emfuliou-stin-ellada/