Τι εστί ο νόμος; Του καθηγητή Ν. Βαρμάζη.

Διαβάζοντας κείμενο του Κοραή σχετικό με την πολιτική και ηθική, από τα αγαπημένα θέματά του, συνάντησα τη φράση: Άνευ ορέξεως νους ο νόμος εστί, που ανήκει σε απόσπασμα των Πολιτικών του Αριστοτέλη, στο οποίο ο Μακεδόνας φιλόσοφος αναφέρεται στη φύση του νόμου, στη σχέση του νόμου με τον άνθρωπο και στη σημασία του για την πολιτική οργάνωση.
Στην πρόταση : «Άνευ ορέξεως νους ο νόμος εστί» ο εμπρόθετος προσδιορισμός άνευ ορέξεως στο ουσιαστικό νους μας ξενίζει. Τι θα πει νους άνευ ορέξεως, νους δηλαδή ανόρεκτος, που αποδίδεται ως κατηγορούμενο στο νόμος;
Ας εφαρμόσουμε την συμβουλή των Κυνικών: «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις». Η λέξη όρεξις, ( όρεξη) παράγεται από το ρήμα ορέγομαι τινός απλώνω τα χέρια μου προς κάτι (απ’ εδώ η οργιά), επιθυμώ έντονα κάτι, λ.χ. φαγητό). 

Το ουσιαστικό όρεξις, το ρήμα ορέγομαι και τα επίθετα παράγωγα ορεκτός αλλά και ορεκτικός χρησιμοποιούνται συχνά από τον Αριστοτέλη και σημαίνουν πολύ περισσότερα απ’ ό,τι σήμερα, δηλαδή την επιθυμία φαγητού, ή την έντονη διάθεση για κάτι ευχάριστο ή και δυσάρεστο: όρεξη για διάβασμα, όρεξη για καυγά. 

Οι λέξεις αυτές έχουν ενταχθεί στη φιλοσοφική ορολογία του Αριστοτέλη: Ούτοι ορέγονται του συζήν, ορέγεται του ειδέναι, άνευ ορέξεως νους ο νόμος εστί και ἓν δή τι τὸ κινοῦν, τὸ ὀρεκτικόν κ.ά
Ο συνδυασμός νους και όρεξις είναι συχνός στα κείμενά του, γιατί αυτά τα δύο, κατά τον Αριστοτέλη, κινούν τον άνθρωπο, ενώ η όρεξις κινεί μόνο τα ζώα. 

Η όρεξις δηλαδή καλύπτει το άλογο μέρος του ανθρώπου, είναι τα πάθη, η οργή και άλλα συναισθήματά του. 

Συνεπώς η πρόταση: «άνευ ορέξεως νους ο νόμος εστί», σημαίνει ότι ο νόμος είναι ή πρέπει να είναι απαλλαγμένος από πάθη, να γεννιέται μόνο από τον νου, που είναι το θεϊκό δώρο του ανθρώπου, το δώρο που συνδέει τον νόμο με ό,τι ξεπερνά τον άνθρωπο.

ΥΓ. Το «περί ορέξεως κολοκυθόπιτα» έχει σχέση μάλλον με το λατινικό: de gustibus et de coloribus non disputandum est, που σημαίνει: δεν πρέπει να γίνεται λόγος για γεύσεις και χρώματα.