Γίνομαι σαφέστερος με μερικά παραδείγματα:
1 τονισμός: Αν γράψω χωρια (χωρίς τόνο) και ζητήσω να το τονίσουν οι μαθητές, θα προκύψουν εύκολα τρεις λέξεις: χώρια, χωρία , χωριά, δηλαδή ο τόνος στην κοινή μορφή ή στο κοινό σημαίνον (χωρια) διαφοροποιεί το σημαινόμενο, τριπλασιάζει τη σημασία του. Ο τόνος συνεπώς γίνεται μέσον, τρόπος οικονομίας της γλώσσας.
2. Οι καταλήξεις των γενών και οι παραγωγικές καταλήξεις: Οι τρεις παραπάνω λέξεις έχουν σχέση με τη λέξη ο χώρος (=έκταση, διάστημα). Αν αλλάξω την κατάληξη του αρσενικού χώρος και το κάνω θηλυκό η χώρα, η μικρή εξωτερική μεταβολή στη μορφή άλλαξε τη σημασία, το σημαινόμενο. Η χώρα μορφικά έχει στενή σχέση με το χώρος αλλά έχει διαφορές στο νόημα. Το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει , αν προσθέσω στο βασικό θέμα χωρ-παραγωγικές καταλήξεις, λ.χ. καταλήξεις υποκοριστικών, που δείχνουν το μικρό ή εκφράζουν συμπάθεια. Με την προσθήκη της βασικής κατάληξης υποκοριστικών (-ιον) προκύπτει το χωρίον απόσπασμα κειμένου ή στην καθαρεύουσα και στα ποντιακά χωριό). Το χωριό έγινε με συνεκφώνηση των φωνηέντων -ιο από το χωρίον, έχασε όμως ταυτόχρονα τη δυνατότητα να σημαίνει περικοπή ή απόσπασμα κειμένου, περιορίστηκε δηλαδή η σημασία του. Σημαίνει μόνο χωριό
3. Συνεπώς και τα λεγόμενα πάθη φωνηέντων, η αποβολή, η συνίζηση προσφέρουν στην οικονομία της γλώσσας, όπως προσπαθώ να την ορίσω. Η συνίζηση είναι φαινόμενο που σχετίζεται περισσότερο με το λαϊκό κανάλι από το οποίο πέρασαν οι λέξεις. Π.χ. Παλαιός- παλιός, νέος –νιος, σκιάζω (τρισύλ).- σκιάζω (δισύλ.), λειτουργία- λειτουργιά και άλλα πολλά. Σε αυτά τα ζεύγη λόγιων και λαϊκών λέξεων άλλοτε αλλάζει μόνο η μορφή και όχι η σημασία, άλλοτε όμως αλλάζει και η σημασία.
Έτσι η γλώσσα με μικρές μεταβολές εμπλουτίζει τις δυνατότητές της, για να ικανοποιεί ευκολότερα τις ανάγκες της, χωρίς δηλαδή να πλάσει νέες λέξεις. Έτσι ο παλαιός φίλος και ο παλιός φίλος συμπίπτουν απόλυτα, ενώ ο παλαιός άνθρωπος δεν συμπίπτει καθόλου με τον παλιάνθρωπο. Παλαιό παιδί δεν υπάρχει, υπάρχει όμως παλιόπαιδο. Φυσικά δεν έχουν σχέση το παλαιό τομάρι αργασμένο δέρμα) με το παλιοτόμαρο. Σε αυτές τις περιπτώσεις το επίθετο παλιός δεν έχει καμιά σχέση με το παρελθόν και την παλαιότητα. Τα ίδια ισχύουν και για τα άλλα ζεύγη που ανέφερα παραπάνω.
Προσπάθησα να δείξω μερικούς τρόπου με τους οποίους η γλώσσα ικανοποιεί με οικονομία τις ανάγκες της. Το θέμα είναι ευρύτατο αλλά θα σταματήσω. Θα επανέλθω όμως άλλη φορά, διότι η γλώσσα διανύει μέσα στο χρόνο μια πορεία γεμάτη εκπλήξεις.
*** Ο Νίκος Δημ. Βαρμάζης γεννήθηκε στον Μοσχοπόταμο Πιερίας το 1936 και φοίτησε στο Γυμνάσιο Αρρένων Πιερίας. Το 1960 αποφοίτησε από το κλασικό τμήμα της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ με βαθμό άριστα. Παρακολούθησε το τμήμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ και αναγορεύτηκε διδάκτορας με βαθμό άριστα. Θήτευσε στη Μέση εκπαίδευση επί 38 συναπτά έτη (1961-1999).Εργάστηκε ως φιλόλογος στο Αμερικάνικο Κολλέγιο Αρρένων Ανατόλια (1961-1964), στη Σκοτούσα Σερρών (1964-1965) και στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1965-1983). Από το 1984 ως το 1999 υπηρέτησε ως σχολικός σύμβουλος φιλολόγων στους νομούς Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης. Το 1999 εκλέχτηκε επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής με γνωστικό αντικείμενο τη διδακτική μεθοδολογία. Συνταξιοδοτήθηκε τον Αύγουστο του 2004.
1 τονισμός: Αν γράψω χωρια (χωρίς τόνο) και ζητήσω να το τονίσουν οι μαθητές, θα προκύψουν εύκολα τρεις λέξεις: χώρια, χωρία , χωριά, δηλαδή ο τόνος στην κοινή μορφή ή στο κοινό σημαίνον (χωρια) διαφοροποιεί το σημαινόμενο, τριπλασιάζει τη σημασία του. Ο τόνος συνεπώς γίνεται μέσον, τρόπος οικονομίας της γλώσσας.
2. Οι καταλήξεις των γενών και οι παραγωγικές καταλήξεις: Οι τρεις παραπάνω λέξεις έχουν σχέση με τη λέξη ο χώρος (=έκταση, διάστημα). Αν αλλάξω την κατάληξη του αρσενικού χώρος και το κάνω θηλυκό η χώρα, η μικρή εξωτερική μεταβολή στη μορφή άλλαξε τη σημασία, το σημαινόμενο. Η χώρα μορφικά έχει στενή σχέση με το χώρος αλλά έχει διαφορές στο νόημα. Το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει , αν προσθέσω στο βασικό θέμα χωρ-παραγωγικές καταλήξεις, λ.χ. καταλήξεις υποκοριστικών, που δείχνουν το μικρό ή εκφράζουν συμπάθεια. Με την προσθήκη της βασικής κατάληξης υποκοριστικών (-ιον) προκύπτει το χωρίον απόσπασμα κειμένου ή στην καθαρεύουσα και στα ποντιακά χωριό). Το χωριό έγινε με συνεκφώνηση των φωνηέντων -ιο από το χωρίον, έχασε όμως ταυτόχρονα τη δυνατότητα να σημαίνει περικοπή ή απόσπασμα κειμένου, περιορίστηκε δηλαδή η σημασία του. Σημαίνει μόνο χωριό
3. Συνεπώς και τα λεγόμενα πάθη φωνηέντων, η αποβολή, η συνίζηση προσφέρουν στην οικονομία της γλώσσας, όπως προσπαθώ να την ορίσω. Η συνίζηση είναι φαινόμενο που σχετίζεται περισσότερο με το λαϊκό κανάλι από το οποίο πέρασαν οι λέξεις. Π.χ. Παλαιός- παλιός, νέος –νιος, σκιάζω (τρισύλ).- σκιάζω (δισύλ.), λειτουργία- λειτουργιά και άλλα πολλά. Σε αυτά τα ζεύγη λόγιων και λαϊκών λέξεων άλλοτε αλλάζει μόνο η μορφή και όχι η σημασία, άλλοτε όμως αλλάζει και η σημασία.
Έτσι η γλώσσα με μικρές μεταβολές εμπλουτίζει τις δυνατότητές της, για να ικανοποιεί ευκολότερα τις ανάγκες της, χωρίς δηλαδή να πλάσει νέες λέξεις. Έτσι ο παλαιός φίλος και ο παλιός φίλος συμπίπτουν απόλυτα, ενώ ο παλαιός άνθρωπος δεν συμπίπτει καθόλου με τον παλιάνθρωπο. Παλαιό παιδί δεν υπάρχει, υπάρχει όμως παλιόπαιδο. Φυσικά δεν έχουν σχέση το παλαιό τομάρι αργασμένο δέρμα) με το παλιοτόμαρο. Σε αυτές τις περιπτώσεις το επίθετο παλιός δεν έχει καμιά σχέση με το παρελθόν και την παλαιότητα. Τα ίδια ισχύουν και για τα άλλα ζεύγη που ανέφερα παραπάνω.
Προσπάθησα να δείξω μερικούς τρόπου με τους οποίους η γλώσσα ικανοποιεί με οικονομία τις ανάγκες της. Το θέμα είναι ευρύτατο αλλά θα σταματήσω. Θα επανέλθω όμως άλλη φορά, διότι η γλώσσα διανύει μέσα στο χρόνο μια πορεία γεμάτη εκπλήξεις.
*** Ο Νίκος Δημ. Βαρμάζης γεννήθηκε στον Μοσχοπόταμο Πιερίας το 1936 και φοίτησε στο Γυμνάσιο Αρρένων Πιερίας. Το 1960 αποφοίτησε από το κλασικό τμήμα της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ με βαθμό άριστα. Παρακολούθησε το τμήμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ και αναγορεύτηκε διδάκτορας με βαθμό άριστα. Θήτευσε στη Μέση εκπαίδευση επί 38 συναπτά έτη (1961-1999).Εργάστηκε ως φιλόλογος στο Αμερικάνικο Κολλέγιο Αρρένων Ανατόλια (1961-1964), στη Σκοτούσα Σερρών (1964-1965) και στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1965-1983). Από το 1984 ως το 1999 υπηρέτησε ως σχολικός σύμβουλος φιλολόγων στους νομούς Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης. Το 1999 εκλέχτηκε επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής με γνωστικό αντικείμενο τη διδακτική μεθοδολογία. Συνταξιοδοτήθηκε τον Αύγουστο του 2004.