Ο Πάνος Τζαβέλλας ήταν ένας συμπαθέστατος τροβαδούρος, που είχε πολεμήσει στην Εθνική Αντίσταση και στον Εμφύλιο και είχε λαβωθεί σοβαρότατα στο πόδι. Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης εμφανιζόταν σε μία μπουάτ στην Πλάκα και τραγουδούσε αντάρτικα. Ελεγε κι ένα δικό του, τον «κυρ Παντελή»… Υπάρχουν τραγούδια, μυθιστορήματα, ταινίες που περνάνε στον καιρό τους σχετικά απαρατήρητα και αίφνης, χρόνια αργότερα, γνωρίζουν καταπληκτική επιτυχία. Ούτε το ονειρευόταν ο Πάνος Τζαβέλλας ότι από το 2010 ο «κυρ Παντελής» του θα έμπαινε σε εκατομμύρια στόματα. Θα γινόταν σύμβολο. Ο εμβληματικός εχθρός κάθε «αγανακτισμένου», κάθε απότομα ριζοσπαστικοποιημένου Ελληνα.
Ποιος είναι ο «κυρ Παντελής»; Ενας δωσίλογος; Ενας καταδότης; Ενας μαυραγορίτης έστω σαν τον γερολαδά ή τοκογλύφος, όπως έχει – εσφαλμένα – εγγραφεί στη λαϊκή συνείδηση ο σαιξπηρικός Σάιλοκ; Οχι. Ο «κυρ Παντελής» διατηρεί απλώς κατάστημα στη γειτονιά, πουλάει εμπόρευμα και ψωμίζεται άνετα. Φροντίζει την οικογένειά του, απολαμβάνει καθημερινές πολυτέλειες, τα έπιπλα και την έγχρωμη τηλεόρασή του. Εκκλησιάζεται, ομνύει -ειλικρινά ή όχι – στο «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».
Το έγκλημα του «κυρ Παντελή» έγκειται στο ότι δεν στρατεύεται στους κοινωνικούς αγώνες. Ενώ κάποιοι άλλοι θυσιάζουν τα νιάτα και τη ζωή τους για το συλλογικό καλό -καλό όπως οι ίδιοι το αντιλαμβάνονται -, εκείνος νοιάζεται για την πάρτη του. Βρωμίζει έτσι το όραμα και την ψυχή, καταντάει άχθος αρούρης, βάρος περιττό πάνω στη γη…
Ας διευκρινιστεί κατ’ αρχάς ότι στην Κατοχή και στον Εμφύλιο «κυρ Παντελήδες» ουσιαστικά δεν υπήρχαν. Οι συγκρούσεις ήταν τόσο σφοδρές που δεν επέτρεπαν σε κανέναν σχεδόν να σφυρίζει αδιάφορα, να υιοθετεί ως στάση το «λάθε βιώσας». Ησουν αναγκασμένος να διαλέξεις στρατόπεδο. Εκείνο που ευρύτατα συνέβη, στις πόλεις τουλάχιστον, είναι ότι μυριάδες μυριάδων Ελληνες εντάχθηκαν ή τάχθηκαν με το ΕΑΜ πλην όταν το ΚΚΕ διεκδίκησε ένοπλα την εξουσία, το εγκατέλειψαν και επέστρεψαν στην προπολεμική τους πολιτική κοίτη. Στην παράταξη του Κέντρου ως επί το πλείστον. Αποτελούν έκτοτε το μήλο της έριδας μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, καθώς η ψήφος τους κρίνει τις εκλογές.
Η Ιστορία και η Κοινωνιολογία φαντάζουν ψιλά γράμματα για όσους σήμερα καταγγέλλουν ή λοιδορούν τον «κυρ Παντελή». Του καταλογίζουν κονφορμισμό, νομιμοφροσύνη που αγγίζει τη δουλοπρέπεια, απροθυμία να επαναστατήσει. Τον χλεύαζαν άπαξ και δυσπιστούσε στις εξαγγελίες πως τα μνημόνια θα καταργούνταν με έναν νόμο του ενός άρθρου. Κι ακόμα περισσότερο όταν – στα λοκντάουν – τήρουσε με ευλάβεια τις απαγορεύσεις, συνέχιζε μέχρι την τελευταία μέρα να στέλνει sms για να ξεμυτίσει. Αντί να διαδηλώσει για περισσότερες ΜΕΘ και λεωφορεία και να συμβάλει έτσι στην υπερμετάδοση του ιού.
Ο ΣΥΡΙΖΑ στέκει αμφίθυμα απέναντι στους «κυρ Παντελήδες». Ενώ κατά βάθος τους περιφρονεί (ιδεολογικά, όχι λόγω των συντηρητικών ηθών τους – οι ταγμένοι αριστεροί είναι πιο πουριτανοί από τους μουλωχτά τσαχπίνηδες μικροαστούς), έχει όψιμα αντιληφθεί πως δίχως εκείνους δεν πρόκειται να ξαναδεί εξουσία. Οτι η φορομπηχτική πολιτική του τούς εξόργισε, τους αποξένωσε, τους έκανε να τον μουτζώσουν στην κάλπη. Προσπαθεί συνεπώς να τους ζαχαρώσει ξανά. Το ύστατο επιχείρημά του; «Η Νέα Δημοκρατία είναι το κόμμα των πλουσίων! Τι θες εσύ εκεί, μικρομεσαίε;». Δεν συνειδητοποιεί ότι ο «κυρ Παντελής» τρέφει όνειρα οικονομικής ανόδου – ελπίζει πως κάποτε, κάπως θα πλουτίσει. Και καλά κάνει. Σίγουρα δε ανατριχιάζει στο ενδεχόμενο να εξαρτάται από κυβερνητικά επιδόματα.
Οι αριστεροί τραγουδοποιοί, συγγραφείς και σχολιαστές εκφράζονται ακόμα πιο βιτριολικά εναντίον του «κυρ Παντελή». Ο Μιθριδάτης -άριστος χειριστής της γλώσσας, ευρηματικός στιχοπλόκος – τον χαρακτηρίζει ψηλομύτη σε χώρα χαμηλοκώλα. Τον καλεί να αναλογιστεί εάν είναι ο γιος του πάρτα όλα ή ο γιος του πάρ’ τα τρία.
Ωραίο, εξόχως καλοδεχούμενο το ανατρεπτικό πνεύμα, το εφηβικό πάθος, ιδίως όταν συνοδεύεται από γνήσιο ταλέντο. Τι κρίμα ωστόσο όταν οι εξεγερμένοι διάγουν την πέμπτη δεκαετία της ζωής τους και εξαρτώνται ακόμα από το χαρτζιλίκι και μένουν στο σπίτι ή στο προικώο των «κυρ Παντελήδων» γονιών τους…
Ποιος είναι ο «κυρ Παντελής»; Ενας δωσίλογος; Ενας καταδότης; Ενας μαυραγορίτης έστω σαν τον γερολαδά ή τοκογλύφος, όπως έχει – εσφαλμένα – εγγραφεί στη λαϊκή συνείδηση ο σαιξπηρικός Σάιλοκ; Οχι. Ο «κυρ Παντελής» διατηρεί απλώς κατάστημα στη γειτονιά, πουλάει εμπόρευμα και ψωμίζεται άνετα. Φροντίζει την οικογένειά του, απολαμβάνει καθημερινές πολυτέλειες, τα έπιπλα και την έγχρωμη τηλεόρασή του. Εκκλησιάζεται, ομνύει -ειλικρινά ή όχι – στο «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».
Το έγκλημα του «κυρ Παντελή» έγκειται στο ότι δεν στρατεύεται στους κοινωνικούς αγώνες. Ενώ κάποιοι άλλοι θυσιάζουν τα νιάτα και τη ζωή τους για το συλλογικό καλό -καλό όπως οι ίδιοι το αντιλαμβάνονται -, εκείνος νοιάζεται για την πάρτη του. Βρωμίζει έτσι το όραμα και την ψυχή, καταντάει άχθος αρούρης, βάρος περιττό πάνω στη γη…
Ας διευκρινιστεί κατ’ αρχάς ότι στην Κατοχή και στον Εμφύλιο «κυρ Παντελήδες» ουσιαστικά δεν υπήρχαν. Οι συγκρούσεις ήταν τόσο σφοδρές που δεν επέτρεπαν σε κανέναν σχεδόν να σφυρίζει αδιάφορα, να υιοθετεί ως στάση το «λάθε βιώσας». Ησουν αναγκασμένος να διαλέξεις στρατόπεδο. Εκείνο που ευρύτατα συνέβη, στις πόλεις τουλάχιστον, είναι ότι μυριάδες μυριάδων Ελληνες εντάχθηκαν ή τάχθηκαν με το ΕΑΜ πλην όταν το ΚΚΕ διεκδίκησε ένοπλα την εξουσία, το εγκατέλειψαν και επέστρεψαν στην προπολεμική τους πολιτική κοίτη. Στην παράταξη του Κέντρου ως επί το πλείστον. Αποτελούν έκτοτε το μήλο της έριδας μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, καθώς η ψήφος τους κρίνει τις εκλογές.
Η Ιστορία και η Κοινωνιολογία φαντάζουν ψιλά γράμματα για όσους σήμερα καταγγέλλουν ή λοιδορούν τον «κυρ Παντελή». Του καταλογίζουν κονφορμισμό, νομιμοφροσύνη που αγγίζει τη δουλοπρέπεια, απροθυμία να επαναστατήσει. Τον χλεύαζαν άπαξ και δυσπιστούσε στις εξαγγελίες πως τα μνημόνια θα καταργούνταν με έναν νόμο του ενός άρθρου. Κι ακόμα περισσότερο όταν – στα λοκντάουν – τήρουσε με ευλάβεια τις απαγορεύσεις, συνέχιζε μέχρι την τελευταία μέρα να στέλνει sms για να ξεμυτίσει. Αντί να διαδηλώσει για περισσότερες ΜΕΘ και λεωφορεία και να συμβάλει έτσι στην υπερμετάδοση του ιού.
Ο ΣΥΡΙΖΑ στέκει αμφίθυμα απέναντι στους «κυρ Παντελήδες». Ενώ κατά βάθος τους περιφρονεί (ιδεολογικά, όχι λόγω των συντηρητικών ηθών τους – οι ταγμένοι αριστεροί είναι πιο πουριτανοί από τους μουλωχτά τσαχπίνηδες μικροαστούς), έχει όψιμα αντιληφθεί πως δίχως εκείνους δεν πρόκειται να ξαναδεί εξουσία. Οτι η φορομπηχτική πολιτική του τούς εξόργισε, τους αποξένωσε, τους έκανε να τον μουτζώσουν στην κάλπη. Προσπαθεί συνεπώς να τους ζαχαρώσει ξανά. Το ύστατο επιχείρημά του; «Η Νέα Δημοκρατία είναι το κόμμα των πλουσίων! Τι θες εσύ εκεί, μικρομεσαίε;». Δεν συνειδητοποιεί ότι ο «κυρ Παντελής» τρέφει όνειρα οικονομικής ανόδου – ελπίζει πως κάποτε, κάπως θα πλουτίσει. Και καλά κάνει. Σίγουρα δε ανατριχιάζει στο ενδεχόμενο να εξαρτάται από κυβερνητικά επιδόματα.
Οι αριστεροί τραγουδοποιοί, συγγραφείς και σχολιαστές εκφράζονται ακόμα πιο βιτριολικά εναντίον του «κυρ Παντελή». Ο Μιθριδάτης -άριστος χειριστής της γλώσσας, ευρηματικός στιχοπλόκος – τον χαρακτηρίζει ψηλομύτη σε χώρα χαμηλοκώλα. Τον καλεί να αναλογιστεί εάν είναι ο γιος του πάρτα όλα ή ο γιος του πάρ’ τα τρία.
Ωραίο, εξόχως καλοδεχούμενο το ανατρεπτικό πνεύμα, το εφηβικό πάθος, ιδίως όταν συνοδεύεται από γνήσιο ταλέντο. Τι κρίμα ωστόσο όταν οι εξεγερμένοι διάγουν την πέμπτη δεκαετία της ζωής τους και εξαρτώνται ακόμα από το χαρτζιλίκι και μένουν στο σπίτι ή στο προικώο των «κυρ Παντελήδων» γονιών τους…