Εδώ και αρκετό καιρό στη χώρα μας έχουμε μια διαρκή συζήτηση όσον αφορά το θέμα της ελληνικής ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Ο λόγος βέβαια δεν είναι
άλλος από τις διαρκείς προκλήσεις της Τουρκίας η οποία εκτός από το να εκφοβίζει την Κύπρο για τα αντίστοιχα θέματα, πλέον έχει περάσει συστηματικά και σε εκφοβισμό της Ελλάδας για το ίδιο θέμα.
Πέραν όμως από την Τουρκία, η οποία κάνει αυτά που θεωρεί ότι τη συμφέρουν στην περιοχή, στην Ελλάδα έχουμε μπει σε ένα διαρκή κύκλο συζητήσεων για το πως θα «λύσουμε» τώρα εμείς το θέμα της ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Πριν όμως αξιολογήσουμε τις όποιες αναλύσεις, τοποθετήσεις και συνεντεύξεις που παραχωρούν αναλυτές, πανεπιστημιακοί, και πρώην στελέχη κρατικών δομών, οφείλουμε να απαντήσουμε προσωπικά και συλλογικά σε μία βασική ερώτηση:
Στο θέμα της ελληνικής ΑΟΖ και Υφαλοκρηπίδας θέλουμε να γίνει αυτό που είναι δίκαιο ή αυτό που μας συμφέρει;
Επειδή η ερώτηση μπορεί να σας έχει πιάσει λίγο απροετοίμαστους, θα ήθελα πέρα από την πρώτη -σχεδόν αυτόματη- απάντηση που σας ήρθε στο μυαλό, να πάρει ο καθένας ένα λεπτό για να ξανασκεφτεί την απάντηση του.
Ξαναδιατυπώνοντας λοιπόν την ερώτηση, θα πρέπει να σκεφτούμε αν θέλουμε στο θέμα της ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας να έχουμε ένα αποτέλεσμα που θα είναι -ή θα χαρακτηρίζεται- ως δίκαιο ή ένα αποτέλεσμα που θα εξυπηρετεί τα ελληνικά συμφέροντα; Η απάντηση είναι προφανώς εύκολη εάν τα δύο συμπίπτουν αλλά δείχνει δυσκολότερη εάν οι δύο επιλογές αποκλίνουν.
Το πρόβλημα μας στην Ελλάδα, βρίσκεται στο ότι μια τέτοια ερώτηση δυσκολευόμαστε να την απαντήσουμε. Στη χώρα μας έχουμε εθιστεί τόσα χρόνια ότι τα προβλήματα μας με την Τουρκία είναι θέμα δικαίου που αδυνατούμε να δούμε την πραγματικότητα.
Ο μόνος τρόπος λοιπόν να απαντηθεί το παραπάνω δίλημμα είναι ένας: Η Ελλάδα πρέπει να επιλέξει αποκλειστικά και μόνο αυτό που τη συμφέρει. Αυτό δε, προκύπτει από ένα βασικό δεδομένο: Όταν μιλάμε για σχέσεις κρατών, το εθνικό συμφέρον έχει να κάνει με την επιβίωση του ίδιου του κράτους και τίποτα δεν βρίσκεται πάνω από αυτό.
Ισχύουν οι λόγοι της βιασύνης μας;
Από αυτά που διαβάζει κανείς καθημερινά στον τύπο, η βιασύνη μας να λύσουμε το θέμα της ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας βασίζεται σε δύο λόγους. Πρώτον στο ότι πρέπει να λυθούν τα θέματα ώστε να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε τα πιθανά αποθέματα υδρογονανθράκων μας σε αυτές. Δεύτερον στο ότι υπογράφοντας μια συμφωνία με άλλα κράτη (Αίγυπτος) θα «ακυρώσουμε» την παράνομη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης υποχρεώνοντας την Τουρκία σε αναδίπλωση. Η αλήθεια είναι όμως ότι τίποτα από τα δύο παραπάνω δεν ισχύει.
Τα οικόπεδα που έχει κόψει και έχει προς διάθεση το ελληνικό κράτος για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων δεν επηρεάζονται καθόλου από τις όποιες απαιτήσεις της Τουρκίας. Οι εταιρίες TOTAL (Γαλλία) και ExxonMobil (ΗΠΑ) που έχουν αναλάβει τα οικόπεδα στα δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης έχουν επιλέξει αυτά επειδή εκεί υπάρχουν τα καλύτερα έως τώρα δεδομένα για πιθανές έρευνες και όχι επειδή «φοβούνται» να αναλάβουν οικόπεδα στα πιο ανατολικά. Άλλωστε και στην Κύπρο, οι δύο εταιρίες έχουν αναλάβει οικόπεδα τα οποία εποφθαλμιά η Τουρκία αλλά οι εταιρίες ουδόλως προβληματίζονται επί εαυτού. Το αν θα προχωρήσουν οι έρευνες από τις δύο εταιρίες στα οικόπεδα φυσικού αερίου που έχει ήδη οριοθετήσει η Ελλάδα σχετίζεται καθαρά με οικονομικούς και τεχνικούς λόγους και όχι με τον δήθεν «φόβο» της Γαλλίας και ΗΠΑ από την Τουρκία. Εάν υπάρχει οικονομικό συμφέρον, οι δύο εταιρίες δεν σταματούν για καμιά Τουρκία.
Και το θέμα περί «μπλόκου» όμως της Τουρκίας μέσω μιας βιαστικής συμφωνίας με την Αίγυπτο είναι εκτός πραγματικότητας. Ακόμα και εάν υπογράφαμε μια συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο (αναγκαζόμενοι να παραχωρήσουμε μειωμένη επήρεια σε νησιά μας), στην ουσία αυτό δεν θα άλλαζε καθόλου τη στάση και τον εκφοβισμό από πλευράς Τουρκίας. Η Άγκυρα προχωράει με βάση αυτό που τη συμφέρει και αν η όποια συμφωνία υπογράψει η Ελλάδα με τρίτες χώρες δεν τη συμφέρει, προφανώς και η Τουρκία δεν θα την κάνει δεκτή ασχέτως με το αν αυτό είναι δίκαιο ή όχι.
Ακόμα και αν υπέγραφε η Ελλάδα μια συμφωνία με την Αίγυπτο, πως θα μπορούσε να επιβάλει το συγκεκριμένο κείμενο στην Τουρκία; Με απλές επικλήσεις στο δίκαιο στο οποίο η Τουρκία δεν δίνει καμία σημασία; Παρά τα όσα γίνονται όλα αυτά τα χρόνια, η Ελλάδα προσπαθεί λοιπόν ακόμα να «κερδίσει» το δικαίωμα να λέει ότι έχει το δίκαιο με το μέρος της και τίποτα παραπάνω.
Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα;
Η χώρα μας λοιπόν προφανώς και δεν έχει κανένα λόγο να προσπαθήσει να «λύσει» το θέμα της ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας ενώ βρίσκεται σε πίεση από την Τουρκία και κάνοντας παραχωρήσεις σε τρίτες χώρες.
Η συζήτηση για το αν πρέπει να πάμε σε διαιτησία και σε νομικές λύσης για το θέμα προκειμένου να γίνει αυτό που είναι «δίκαιο» βρίσκονται σε εντελώς λάθος βάση.
Με δεδομένους τους υφιστάμενους συσχετισμούς ισχύος, αυτό που είναι απαραίτητο να γίνει είναι να καταλάβει η Άγκυρα (και μαζί της όλα τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη) ότι οι σχεδιασμοί της Τουρκίας είναι κενοί περιεχομένου αν δεν συμφωνήσει η Ελλάδα. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο εάν αποτραπεί η Τουρκία όταν επιδιώξει να εφαρμόσει τα σχέδια της και, πολύ περισσότερο, πριν καν επιδιώξει να τα εφαρμόσει.
«Χωρίς την Ελλάδα, όλες οι συμφωνίες στην περιοχή είναι ανεφάρμοστες» Αυτή οφείλει να είναι η θέση της Ελλάδας για το θέμα. Η Τουρκία, που βεβαίως λέει ήδη το ίδιο, έδειξε πως εννοεί αυτά που λέει στην περίπτωση της αποστολής IRINI για τη Λιβύη. Αντίστοιχα είχε πράξει παλαιότερα το Ισραήλ με το Mavi Marmara.
Η Ελλάδα έχει τα μέσα για να εφαρμόσει κάτι τέτοιο, όπως ακριβώς -τηρουμένων των αναλογιών- έκανε και στον Έβρο την άνοιξη. Τα μέσα αυτά είναι η αποτελεσματικότητα των ενόπλων δυνάμεων, η ενεργοποίηση των συμμαχιών, η πολιτική βούληση, και η στήριξη της κοινωνίας. Τα μέσα αυτά όμως, χρειάζονται και τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματική χρήση τους (και αυτό είναι ένα άλλο, μεγάλο θέμα προς συζήτηση).
Θα πρέπει δε, να έχουμε υπόψη μας ότι όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν να έρθουμε σε πολεμική σύγκρουση με την Τουρκία. Κάθε άλλο μάλιστα. Η στόχευση της Ελλάδας οφείλει να είναι να αποτραπεί η Τουρκία από το να δοκιμάσει τη σύγκρουση. Αυτό όμως δεν γίνεται με λόγια, ευχολόγια και επικλήσεις στο διεθνές δίκαιο και τη σχετική νομολογία.
Ας αφήσουμε λοιπόν κατά μέρους το πόσο μακριά είναι το Καστελόριζο από την υπόλοιπη χώρα, και το κατά πόσο ένα διεθνές δικαστήριο θα κρίνει με βάση το διεθνές δίκαιο ή τις προηγούμενες αποφάσεις σε αντίστοιχα θέματα. Το ζήτημα δεν είναι να καταλήξουμε σε μία «δίκαιη» λύση αλλά σε μία λύση που συμφέρει την Ελλάδα. Έτσι σκέφτονται όλα τα κράτη που επιθυμούν να διασφαλίσουν την επιβίωση τους.
Η συζήτηση για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα οφείλει να γίνει μόνο όταν η Ελλάδα έχει ισχυροποιήσει τη θέση της και έχει εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις για να πετύχει το αποτέλεσμα που θέλει. Σε κάθε άλλη περίπτωση, πάμε μόνοι μας να βγάλουμε τα μάτια μας.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum, και αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής στην επιστημονική ομάδα της Έδρας «Θουκυδίδης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας υπεύθυνος για τα ενεργειακά θέματα της ΜΕΝΑ και Ανατολικής Μεσογείου.