Το δάκρυ είναι η πιο λεπτή, διάφανη μορφή συναισθήματος. Δεν γνωρίζει γλώσσα, κοινωνική τάξη ή εποχή, γεννιέται αυθόρμητα εκεί όπου η ψυχή δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια. Από την αρχαιότητα ως σήμερα, το δάκρυ συνόδευσε την ανθρώπινη ύπαρξη σε κάθε στιγμή πόνου ή χαράς. Σαν να είναι η «υγρή υπογραφή» της ψυχής πάνω στο πρόσωπο.
Ο άνθρωπος, από τη φύση του, αναζητά τρόπους να εξωτερικεύσει το εσωτερικό του βάθος. Κι ενώ ο λόγος εκφράζει τη σκέψη, το δάκρυ εκφράζει το ανείπωτο. Είναι η στιγμή που ο νους σιωπά και το συναίσθημα παίρνει τον λόγο. Γι’ αυτό και η τέχνη, η φιλοσοφία και η ψυχολογία έχουν συχνά στραφεί προς αυτό το μικρό, αλλά σημαίνον σύμβολο του ανθρώπινου βίου.
Η λογοτεχνία και η ποίηση στάθηκαν πάντοτε το προνομιακό πεδίο του δακρύου. Ο διάσημος Καταλανός συγγραφέας Carlos Ruiz Zafon έχει γράψει : «Η ποίηση γράφεται με δάκρυα, η πεζογραφία με αίμα και η ιστορία με αόρατη μελάνι» .
Ερανίζομαι από δω κι από κεί στίχους ποιητών μας μίλησαν για το δάκρυ στους στίχους τους : Η Μαρία Πολυδούρη «Ἔμεινα, καρτερώντας σε, ὡς ποὺ τὸ ἀστέρι ἐφάνη/τῆς χαραυγῆς ψηλά./Μὰ ἡ φλόγα τους τὰ δάκριά μου τἄχε ὅλα πιὰ ξεράνει/κι᾿ οὔτε ὁ ψυχρὸς Λυκαβηττὸς μ᾿ ἄκουσε, σιωπηλὰ/καθὼς θρηνοῦσα τὄνειρο πὤσβηνε στὴν καρδιά μου.»,ο Τάσος Λειβαδίτης «Γι αυτό, σας λέω, πιστεύετε πάντοτε έναν άνθρωπο που/κλαίει Είναι η στιγμή που σας απλώνει το χέρι του, φιμωμένο και γιγάντιο, Εκείνο που ποτέ δε θα ειπωθεί»,ο Νίκος Καρούζος «ένα δάκρυ/στου ματιού την άκρη στης διάνοιας τα μάκρη/ένα δάκρυ/ δάκρυα σκορπίζουν ομορφιά – το ξέρουμε….»,ο Γιάννης Ρίτσος«Όποιος γλυτώνει από ένα δάκρυ έναν άνθρωπο, υψώνει ένα μέτρο το μπόϊ της ανθρωπότητας…»,ο Γιάννης Βαρβέρης «Όσοι χρόνια κολυμπάτε αμέριμνοι μέσα στα μάτια μου, κάποτε θα βάλω τα κλάματα και θα σας πνίξω.»,ο Βύρωνας Λεοντάρης «Δάκρυσες- κι έβρεχε όλη μέρα…./Μακριά, η ζωή… Κι εδώ ραγισματιά πάνω στη θλίψη»,Η Κική Δημουλά «Μ’ έκλεισε μέσα η βροχή/και μένω τώρα να εξαρτιέμαι από σταγόνες./Όμως πού ξέρω αν αυτό είναι βροχή/ή δάκρυα από τον μέσα ουρανό μιας μνήμης; Μεγάλωσα πολύ για να ονομάζω/ τα φαινόμενα χωρίς επιφύλαξη, αυτό βροχή, αυτό δάκρυα».
Στην ψυχολογία, το δάκρυ έχει μελετηθεί ως μηχανισμός συναισθηματικής αποφόρτισης και αυτορρύθμισης. Ο Αμερικανός ψυχολόγος και φιλόσοφος William James υποστήριξε ότι τα συναισθήματα προκύπτουν από τις σωματικές εκδηλώσεις τους, έτσι, όταν κλαίμε, δεν εκφράζουμε απλώς τη λύπη μας, αλλά τη δημιουργούμε σωματικά.(Η Θεωρία της Συγκινήσεως,Μετφ,Ν,Καζαντζάκης,Εκδ. Λαδά,επανέκδοση της έκδοσης Φέξη).
Ο Φρόυντ θεωρούσε το δάκρυ μια μορφή συμβολικής κάθαρσης, μέσω της οποίας το υποσυνείδητο εκτονώνει την ένταση του πόνου (Η Ερμηνεία των Ονείρων ,Εκδ.Πλέθρον). Κατά τον ίδιο, το κλάμα είναι ο τρόπος με τον οποίο το “Εγώ” αποκαθιστά την ψυχική του ισορροπία μετά από συναισθηματικό τραυματισμό.
Ο Ντάνιελ Γκόλμαν ,Αμερικανός ψυχολόγος, συγγραφέας και δημοσιογράφος, παγκοσμίως γνωστός για το βιβλίο τουν « Συναισθηματική Νοημοσύνη» (Εκδ.Πεδίο,2011),, που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την ανθρώπινη ευφυΐα και συμπεριφορά, σημειώνει ότι το δάκρυ είναι σημάδι αυτογνωσίας και ενσυναίσθησης. Το να επιτρέπεις στον εαυτό σου να δακρύσει σημαίνει ότι αναγνωρίζεις το συναίσθημά σου, άρα είσαι ψυχικά ώριμος. Το δάκρυ είναι, λοιπόν, όχι αδυναμία, αλλά ένδειξη εσωτερικής δύναμης.
Παράλληλα, ο Carl Rogers διάσημος Αμερικανός καθηγητής, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας- εκπρόσωπος της ανθρωπιστικής σχολής, της τρίτης μεγάλης σχολής στην ψυχολογία (μαζί με τον Freud και τους συμπεριφοριστές)-- θεωρούσε πως το δάκρυ είναι η «εξωτερική επιβεβαίωση της αυθεντικότητας». Όταν ο άνθρωπος δακρύζει μπροστά σε άλλον, αποδέχεται την ευαλωτότητά του και μέσα από αυτή τη στιγμή γεννιέται η πραγματική επικοινωνία(Ενας τρόπος να υπάρχουμε,Εκδ.Ερευνητές,2006).
Η φιλοσοφία είδε στο δάκρυ μια οντολογική εμπειρία, δηλαδή μια πράξη που αγγίζει το είναι του ανθρώπου. Ο Αριστοτέλης, στην Ποιητική , εισάγει την έννοια της κάθαρσης, το δάκρυ της τραγωδίας λυτρώνει, καθαίρει, επιτρέπει στον άνθρωπο να επανέλθει σε ηθική και ψυχική ισορροπία. Ο Πλάτων, στον Φαίδρο, συνδέει τη συγκίνηση με την ανάμνηση του θείου κάλλους: το δάκρυ εδώ είναι αντανάκλαση του πόθου για το ιδανικό.
Αιώνες αργότερα, ο Πασκάλ στους «Στοχασμούς» του -που ασχολείται με το παράδοξο της ανθρώπινης κατάστασης,δηλαδή ότι ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα σπουδαίος και δυστυχισμένος -γράφει: «Η καρδιά έχει τη δική της λογική που ο νους δεν γνωρίζει», τα δάκρυα, τότε, είναι η λογική της καρδιάς, εκεί που η διανόηση παραχωρεί τη θέση της στο βίωμα.
Για τον Νίτσε, το δάκρυ είναι το τίμημα της ευαισθησίας: «Πρέπει να κουβαλάς μέσα σου χάος για να γεννήσεις ένα αστέρι που χορεύει»(Τάδε έφη ο Ζαρατούστρα). Μέσα από το δάκρυ, ο άνθρωπος βιώνει το τραγικό, αλλά και τη δημιουργία που προκύπτει απ’ αυτό. Το δάκρυ, λοιπόν, δεν είναι μόνο πόνος, αλλά και γενεσιουργός πράξη.
Τέλος, ο Γαλλοεβραίος φιλόσοφος Λιθουανικής καταγωγής, γνωστός για το έργο του στον υπαρξισμό, την ηθική, την οντολογία , την ιουδαϊκή φιλοσοφία και θεολογία, στη φαινομενολογία του προσώπου μιλά για τη συγκίνηση που προκαλεί η συνάντηση με τον Άλλο: το δάκρυ είναι η αντίδραση της ψυχής μπροστά στο πρόσωπο του άλλου ανθρώπου, το ίχνος της ηθικής μας ευαισθησίας.(Ολότητα και άπειρο ,Εκδ.Εξάντας,1989).
Το δάκρυ υπήρξε πάντοτε ,επίσης,σύμβολο συλλογικής εμπειρίας. Οι λαοί θρηνούν, δακρύζουν, ελπίζουν ,το δάκρυ ενώνει τα πλήθη σε κοινή συναισθηματική γλώσσα. Η νεότερη ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από δάκρυα συγκίνησης και αγώνα: από τις μανάδες της Κατοχής μέχρι τους πρόσφυγες της Μικρασίας, το δάκρυ υπήρξε μ α ρ τ υ ρ ί α α ξ ι ο π ρ έ π ε ι α ς.
Το δάκρυ είναι το αποτύπωμα της ψυχής πάνω στο σώμα,στο πρόσωπο. Εμπεριέχει μέσα του τη λύπη και τη χαρά, την ήττα και την ελπίδα, το παρελθόν και το μέλλον. Είναι η σιωπή που μιλά, η αδυναμία που μεταμορφώνεται σε δύναμη.
Ίσως, τελικά, το δάκρυ να είναι το ύστατο επιχείρημα της ψυχής απέναντι στην απάθεια. Μια σταγόνα ευαισθησίας που διατηρεί ζωντανή την ανθρωπιά μέσα μας. Σε έναν κόσμο που συχνά αποθεώνει την ψυχραιμία και την τεχνολογική ψυχρότητα, το δάκρυ θυμίζει πως η ανθρωπιά δεν έχει εκλείψει. Είναι η πιο αγνή μορφή ελπίδας — ένα “ναι” στη ζωή, ακόμη κι όταν αυτή πονά.