Ας μην περάσει λοιπόν ασχολίαστη. Θα σχολιάσω την αρχαία πρόθεση διά, της οποίας η πορεία μέσα στο χρόνο παρουσιάζει ενδιαφέρον.
1. Είναι γνωστό ότι από τις 18 προθέσεις της αρχαίας ( εν, εις, εκ, τη ο συν, προς, προ,, αντί, ανά, κατά, διά, μετά, επί, παρά, περί, αμφί, από, υπό, υπέρ, ) αρκετές κράτησαν την προθετική τους ιδιότητα και στη νέα ελληνική. Κάποιες όμως η νέα γλώσσα δεν τις χρησιμοποιεί ή τις αντικατέστησε με άλλες. Την διά, όταν συντάσσεται με γενική ( λ.χ. διά του ξίφους), την αναπληρώνει η πρόθεση με (με το ξίφος).
2. Η δισύλλαβη αρχαία πρόθεση διά- διάδρομος, διάλογος, διανομή, διατήρηση, διαφύλαξη, διαχειμάζω κ.ά. πέρασε μονοσύλλαβη στη νέα γλώσσα με συνίζηση του ι και α: διαβάζω (από το διαβιβάζω), διάβολος, διαβήτης, διάσελο, κ.ά.
3. Η διπλή αυτή λειτουργία εξακολουθεί να επιβιώνει ως σήμερα, δηλαδή το δισύλλαβο διά να συντίθεται και να δίνει λόγια σύνθετα, ενώ το μονοσύλλαβο δια να δίνει λαϊκά σύνθετα. Π.χ Τα αρχαία ρήματα φέρω, σύρω, λύω, στη νέα γλώσσα έγιναν φέρνω, σέρνω, λύνω. Το διά όμως μας δίνει διαφέρω, διασύρω, διαλύω και όχι διαφέρνω, διασέρνω, διαλύνω, όπως μπορεί να το κάνει η πρόθεση κατά στο καταφέρνω, η το μόριο ξε- στο ξεδιαλύνω ή η παρά στο παρασέρνω αλλά και παρασύρω.
4. Το δι της πρόθεσης διά γίνεται σε κάποιες περιπτώσεις ζα- Διαβολάρης -ζαβολιάρης,διαβολιά-ζαβολιά. (Εναλλαγή του δι- με ζ- έχουμε στο όνομα Δίας- Ζευς, Ζηνός- Διός κλπ.
1. Είναι γνωστό ότι από τις 18 προθέσεις της αρχαίας ( εν, εις, εκ, τη ο συν, προς, προ,, αντί, ανά, κατά, διά, μετά, επί, παρά, περί, αμφί, από, υπό, υπέρ, ) αρκετές κράτησαν την προθετική τους ιδιότητα και στη νέα ελληνική. Κάποιες όμως η νέα γλώσσα δεν τις χρησιμοποιεί ή τις αντικατέστησε με άλλες. Την διά, όταν συντάσσεται με γενική ( λ.χ. διά του ξίφους), την αναπληρώνει η πρόθεση με (με το ξίφος).
2. Η δισύλλαβη αρχαία πρόθεση διά- διάδρομος, διάλογος, διανομή, διατήρηση, διαφύλαξη, διαχειμάζω κ.ά. πέρασε μονοσύλλαβη στη νέα γλώσσα με συνίζηση του ι και α: διαβάζω (από το διαβιβάζω), διάβολος, διαβήτης, διάσελο, κ.ά.
3. Η διπλή αυτή λειτουργία εξακολουθεί να επιβιώνει ως σήμερα, δηλαδή το δισύλλαβο διά να συντίθεται και να δίνει λόγια σύνθετα, ενώ το μονοσύλλαβο δια να δίνει λαϊκά σύνθετα. Π.χ Τα αρχαία ρήματα φέρω, σύρω, λύω, στη νέα γλώσσα έγιναν φέρνω, σέρνω, λύνω. Το διά όμως μας δίνει διαφέρω, διασύρω, διαλύω και όχι διαφέρνω, διασέρνω, διαλύνω, όπως μπορεί να το κάνει η πρόθεση κατά στο καταφέρνω, η το μόριο ξε- στο ξεδιαλύνω ή η παρά στο παρασέρνω αλλά και παρασύρω.
4. Το δι της πρόθεσης διά γίνεται σε κάποιες περιπτώσεις ζα- Διαβολάρης -ζαβολιάρης,διαβολιά-ζαβολιά. (Εναλλαγή του δι- με ζ- έχουμε στο όνομα Δίας- Ζευς, Ζηνός- Διός κλπ.
Να είστε καλά!
*** Ο Νίκος Βαρμάζης διετέλεσε καθηγητής στο ΑΠΘ