πεποιθήσεων βρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα ή της χώρας της τελευταίας διαμονής του (αν δεν έχει την υπηκοότητα της) και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου αυτού, δεν επιθυµεί να απολαύει της προστασίας της χώρας της οποίας είναι υπήκοος ή στην οποία (αν δεν έχει την υπηκοότητα) συνήθως διέμενε.
Στις μέρες μας, το Προσφυγικό, έχοντας προσλάβει οικουμενικές διαστάσεις, είναι ήδη ένα από τα καυτά θέματα της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής ατζέντας. Γι’ αυτό έχει απόλυτο νόημα (και για εμάς, εδώ στην Ελλάδα) να το προσεγγίζουμε, πέραν από τις όποιες εθνικο-πολιτικές επιπτώσεις, ηθικές και κοινωνικές πτυχές και νομικές προδιαγραφές του, και αριθμολογικά. Υπ’ αυτήν την εκδοχή, η πρόσφατα δημοσιευθείσα έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ (United Nations Refugee Agency - UNHCR) για το Προσφυγικό είναι εξαιρετικά κρίσιμη για την ευρύτερη κατανόησή του, καθώς οι αριθμοί ‘‘μιλούν’’ και αποκαλύπτουν τα αληθινά δεδομένα του:
Ο αριθμός, λοιπόν, των προσφύγων έχει αυξηθεί παγκοσμίως. Στα τέλη του 2018 καταγράφηκαν διεθνώς 70,8 εκατομμύρια πρόσφυγες, που αντιστοιχούν στο 0,9% του παγκόσμιου πληθυσμού. Σήμερα, δηλαδή, σχεδόν ο 1 στους 100 ανθρώπους στη Γη είναι πρόσφυγας. Μάλιστα, το 58,3% από αυτό το ποσοστό είναι εκδιωχθέντες από την ίδια τη χώρα που κατοικούσαν (Binnnenvetriebene, internally displaced), ενώ τo 20,8% είναι πρόσφυγες σύμφωνα με εντολή (mandate) της UNHCR. Οι δε μισοί από τους παραπάνω πρόσφυγες έχουν ηλικία κάτω των 18 ετών!
Το 2018, 13,8 εκατομμύρια άνθρωποι στον Πλανήτη κατέστησαν πρόσφυγες. Απ’ αυτούς οι πιο πολλοί, και δη 2,6 εκατ., είναι οι ξεριζωμένοι, λόγω των εσωτερικών αναταραχών στη χώρα τους, Αιθίοπες, ενώ στην Ευρώπη η χώρα που είχε τους πιο πολλούς εκτοπισμένους υπηκόους της ήταν η Ουκρανία.
Ωστόσο, το 80% των προσφύγων δεν οδεύει μακριά από τη χώρα από την οποία αναχωρεί. Αυτό σημαίνει ότι κατά βάση οι προσφυγικές ροές διοχετεύονται σε γειτονικές χώρες και η μόνη εξαίρεση στο γενικό αυτό φαινόμενο είναι η Γερμανία. Δηλαδή, από τις χώρες που είναι μέσα στην πρώτη 10αδα παγκοσμίως όσον αφορά τον αριθμό των προσφύγων που υποδέχονται (κορυφαίες χώρες υποδοχής), μόνο η Γερμανία δεν είναι, ως χώρα υποδοχής, γειτνιάζουσα με κάποια χώρα που περνά κρίση και ‘‘στέλνει πανταχόθι’’ πρόσφυγες.
Περαιτέρω, η αύξηση των προσφυγικών ροών παγκοσμίως δεν κατανέμεται ‘‘ομοιόμορφα’’ και ‘‘ισομερώς’’, όπως θα λέγαμε. To τελευταίο έτος ο αριθμός των λογιζόμενων, κατά την UNHCR, ως προσφύγων μειώθηκε στην Κεντρική Αφρική και στις ΗΠΑ και τον Καναδά (περιοχή των Great Lakes στα σύνορα ΗΠΑ-Καναδά), αλλά αυξήθηκε στην Τουρκία και στην ΕΕ.
Πάντως, τα 2/3 των προσφύγων παγκοσμίως προέρχονται από 5 κυρίως κράτη, ήτοι από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Νότιο Σουδάν, τη Μυανμάρ (είναι η πάλαι ποτέ Βιρμανία) και τη Σομαλία. Η δε κορυφαία χώρα στη δημιουργία προσφυγικών ‘‘κυμάτων’’ και μάλιστα από το 1980 και μετά είναι το Αφγανιστάν.
Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα (και για εμάς βεβαίως) το γεγονός ότι για πέμπτη συνεχόμενη φορά η Τουρκία κατέχει την πρωτιά στη λίστα με τις χώρες υποδοχής των προσφύγων, αφού φιλοξενεί στο έδαφος της περίπου 3,7 εκατομμύρια πρόσφυγες, κυρίως από τη Συρία (Σημ. Για να έχουμε μια ‘‘τάξη μεγέθους’’ φιλοξενεί κάτι λιγότερο από μια… ‘‘Κροατία’’).
Στην δε Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) βρίσκονται περίπου 2,5 εκατομμύρια πρόσφυγες. Αυτός ο αριθμός είναι το 0,5% του πληθυσμού όλης της ΕΕ και, αν αναχθεί (ο αριθμός) σε παγκόσμιο επίπεδο, τότε κατατάσσεται κάτω από το μέσο όρο (!) σε σχέση με άλλες περιοχές του πλανήτη. Η ‘‘επιβάρυνση’’, ωστόσο, με πρόσφυγες είναι διαφορετικά κατανεμημένη ανάμεσα στα κράτη-μέλη (κ-μ) της ΕΕ.
Στην ΕΕ, η Γερμανία, για την οποία γίνεται πολύς λόγος και στην οποία το κόμμα ‘‘ακραίων αποχρώσεων’’ με την ονομασία ‘‘Εναλλακτική για τη Γερμανία’’ (Alternative fuer Deutschland) ανεβαίνει σε ποσοστά, είναι η 5η χώρα στην παγκόσμια λίστα με τις χώρες υποδοχής προσφύγων με περίπου 1 εκατομμύριο πρόσφυγες. Και (είναι) αναλογικά η πρώτη χώρα στην ΕΕ αναφορικά με τους πρόσφυγες που έχει δεχθεί στην επικράτεια της. Διαφορετική, όμως, είναι η εικόνα αν το κριτήριο αποτελεί ο αριθμός των προσφύγων ανά κάτοικο της χώρας υποδοχής. Σ’ αυτήν την περίπτωση, οι πιο ‘‘επιβαρυμένες’’ χώρες είναι η Σουηδία, η Μάλτα και η Αυστρία και μετά ακολουθούν (στην τέταρτη θέση) η Γερμανία και η Κύπρος.
Επιπρόσθετα, παγκοσμίως, 10 είναι τα κράτη που απορροφούν κυρίως, ώς έναν μεγάλο βαθμό, τις προσφυγικές ροές, δηλαδή δέχονται στο έδαφος τους το 63% του διεθνούς αριθμού προσφύγων, ενώ, από το υπόλοιπο ποσοστό, πολλές από τις ως άνω ροές διοχετεύονται σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής.
Τέλος, όσον αφορά την υποδοχή προσφύγων, 29 χώρες δηλώνουν έτοιμες να δεχθούν 81.000 πρόσφυγες, αλλά οι παγκόσμιες ανάγκες του Προσφυγικού είναι πολύ μεγαλύτερες. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ (UNHCR) καλύπτει μόνο το 57% των οικονομικών αναγκών της. Στην οικονομική βοήθεια πρωτοστατούν οι ΗΠΑ, η ΕΕ καθώς και εθνικές κυβερνήσεις, όπως της Νορβηγίας, της Δανίας, της Σουηδίας, του Λουξεμβούργου αλλά και το Βατικανό (Heilige Stuhl).
Η ‘‘αριθμητική’’, συνεπώς, του Προσφυγικού είναι απολύτως σημαντική γιατί προσδιορίζει ανάγλυφα και σε πραγματιστική βάση τις αντικειμενικές διαστάσεις του παγκόσμιου αυτού ζητήματος. Και ακριβώς και σ’ αυτήν την τεχνοκρατική (‘‘αριθμοκρατική’’) πτυχή του πρέπει να δίνουμε βαρύνουσα σημασία και σ’ ολόκληρη την ΕΕ, αλλά και στη Χώρα μας, και συνεπαγωγικά υπ’ αυτήν την πτυχή να συνερμηνεύουμε και να κρίνουμε τις στάσεις κρατών στο Προσφυγικό και τις ευρύτερες πολιτικές προθέσεις τους.
Έτσι, επομένως, πρέπει επί παραδείγματι να αξιολογηθούν πολιτικά και οι προ διημέρου δηλώσεις του Erdogan περί της ετοιμότητας της Τουρκίας ανά πάσα στιγμή να ‘‘ανοίξει τις πύλες της Ευρώπης’’ και να την πλημμυρίσει με πρόσφυγες.
Οι ‘‘απειλές’’ όμως του Τούρκου ηγέτη, ακόμα και στο ενδεχόμενο που είναι ρεαλιστικές, αριθμολογικά δεν τρομάζουν. Ακόμα και αν η Τουρκία ‘‘ανοίξει τις πύλες’’ σ’ όλους τους πρόσφυγες που φιλοξενεί, οι περίπου 3,7 εκατ. που θα καταφέρουν (πως; και αν;) να περάσουν στη Γηραιά Ήπειρο, είναι εφικτό να ‘‘απορροφηθούν’’ επιτυχώς στην έχουσα πληθυσμό 741,4 εκατομμύρια Ευρώπη ή στην ΕΕ των 513,5 εκατ. (Σημείωση: ακόμα συμπεριλαμβάνεται και ο πληθυσμός του Ηνωμένου Βασιλείου), ιδίως αν γίνει ισομερής, ‘‘απλωμένη’’, συστηματική και οργανωμένη κατανομή τους.
Το πρόβλημα, κατά τελική συνέπεια, για την Ευρώπη με τους πρόσφυγες δεν είναι, προς το παρόν, ο αριθμός τους. Το μέγα θέμα είναι ότι το Προσφυγικό δοκιμάζει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, επηρεάζει τις διμερείς σχέσεις των κ-μ, θέτει σε δοκιμασία το θεσμικό οργανικό στερέωμα της ΕΕ, επανατοποθετεί σε συνεχή ‘‘τριβή’’ την ευρωπαϊκή διπλωματία με την Τουρκία του Erdogan και γεννά ζητήματα τόσο διευρωπαϊκής όσο και εσωτερικής πολιτικής αφενός ως προς την αντιμετώπιση και οργάνωση της συνοριακής ‘‘φύλαξης’’ της ΕΕ και αφετέρου ως προς την ‘‘αφομοίωση’’ (integration) των ατόμων που τελικά δικαιούνται να τύχουν προστασίας. Ωστόσο, πέρα από τις ποικίλες απόψεις που παράγει και τις διαφορετικές ‘‘εντάσεις’’ που προξενεί το Προσφυγικό, το μόνο σίγουρο είναι ότι καθίσταται (ή θα καταστεί) ‘‘πολιτικά, ιστορικά και κοινωνικά διαχειρίσιμο’’ μόνο όταν οι επικεφαλής των κυβερνήσεων των κρατών και οι διοικούντες διεθνείς φορείς και οργανισμούς είναι και αποδεικνύονται ‘‘πραγματικοί ηγέτες’’.
ΥΓ. Το άρθρο στηρίχθηκε στα στοιχεία που συμπίλησε το Ίδρυμα Αντενάουερ (Konrad Adenauer Stiftung) στη δημοσίευσή του με τίτλο ‘‘10 Erkenntnise aus dem Fluechtlingsbericht des UNHCR’’. To κείμενο είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://www.kas.de/kurzum/detail/-/content/10-erkenntnisse-aus-dem-fluechtlingsbericht-des-unhcr-olaf.
Ολόκληρη δε η έκθεση της Διεθνούς Αρμοστείας του ΟΗΕ περί του Προσφυγικού για το 2019 (UNHCR, Global Trends, Forced Displacement 2018) είναι δημοσιευμένη στη σελίδα: https://www.unhcr.org/5d08d7ee7.pdf.
Κατερίνη, 9/9/2019
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International Relations
and the political science