Ενα μοναδικό δέντρο , άπλετα φωτισμένο μέσα στο χώρο μέχρι που φαίνεται λευκό , δείχνει να είναι δεμένο με τη μοίρα του κόσμου , αφού φωτίζεται από το μυστικιστικό φως του φεγγαριού και το αιώνιο φως του γαλαξία , σκιαγραφώντας τη μοναχικότητα , η οποία δεν πρέπει -κατ' ανάγκη-να συγχέεται με τη μοναξιά.Το έργο μου-ένα έργο αναμνήσεων- δανείζεται τον τίτλο ενός ποιήματος απο τη συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη «Το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά»- κυκλοφόρησε το 1971,την ίδια χρονιά και ο «Ο Ήλιος ο ηλιάτορας» και «Το Μονόγραμμα"- καί επιδιώκει να εκφράσει το νόημα ενός στίχου απ' αυτό το ποίημα ,όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι :"Κατέβαιναν οι άλλοι όταν ανέβαινα ...",όπου ο ποιητής διαφοροποιεί την κίνησή του από εκείνη των υπόλοιπων,δηλώνοντας τη μοναχικότητά του απέναντι στο πλήθος (το παράλληλο ανέβασμα θα μπορούσε ίσως να παραπέμπει ,επίσης, εύκολα ,χωρίς όμως νάναι και αυτονόητο -ακόμη και ασυναίσθητα-στον,προσφιλή στον ποιητή , Εφέσιο φιλόσοφο Ηράκλειτο : "Οδός άνω κάτω η μία και ωυτή").
Πίσω απ' αυτό το εικαστικό επιχείρημα κρύβονται πάμπολλες αναγνώσεις-στιγμές χαράς- κι αναζητήσεις του Φωτόδεντρου που ακόμα συνεχίζονται.Εξηγούμε:Οταν ήρθε στά χέρια μας το Φωτόδεντρο-ως ενθουσιώδεις καί βιβλιόφιλοι νέοι ,υμνητές του ποιητή -το θεωρήσαμε ότι ήταν ένα δώρο εξ ουρανού.Ενα ολόλαμπρο ποιητικό περιδέραιο με εικοσιδύο διαμαντάκια, πού μερικά απ' αυτά ονοματίζονταν περίεργα : ασημένιο ποίημα και μικρές πράσινες θάλασσες δεκατριώ χρονών ,Δήλος ,Δίεξ το Μύρτον ,Οδύσσεια, το Φωτόδεντρο, Τρεις φορές η αλήθεια, Δύο του κόσμου και άλλα ...θαυμαστά.
Σ'αυτό το ιδιαίτερο έργο, προβάλονταν : η φωτεινότητα, η δύναμη του ήλιου και η σχέση του τελευταίου με τον ποιητή, η ιδιαιτερότητα της θρησκευτικής προσήλωσης, η αναζήτηση της αλήθειας, το όραμα του Παραδείσου ,το κορίτσι, ο ήλιος, ο ουρανός και η θάλασσα ,πού είναι αναπόσπαστα στοιχεία της τέχνης του Ελύτη. Οι πρώτες αναγνώσεις του ήταν ένα ξάφνιασμα : Απο τη μιά μας δημιουργήθηκε η εντύπωση πως χάσαμε απ' τα μάτιας μας τον πατριώτη ποιητή του Ασματος ,τον προφήτη του Αξιον Εστί , τον Ποιητή των Τύψεων, κι από την άλλη βρεθήκαμε μπροστά σ' ένα νιογέννητο θαύμα,μια ανυπέρβλητη κορύφωση,ένα διαλεκτικό προχώρημα του νομπελίστα,αργότερα, ποιητή μας.
Με τα ποιήματα αυτής της συλλογής ,δοσμένα με τρόπο πεζολογικό ,απλά στην εμφάνιση, δηλαδή εύκολα στην οπτική πρόσληψη, αλλά δύσκολα στην κατανόηση , μας παραδόθηκε η πολύ επεξεργασμένη κοσμοθεωρία του Ελύτη , πλαισιωμένη από μια έντονη μεταφυσική ματιά ,όπως μια δυνατή σχέση με την φιλοσοφία .Σύμφωνα με τον ίδιο το δημιουργό, το Φωτόδεντρο είναι η κατεξοχήν συλλογή της ηλιακής μεταφυσικής -δηλαδή της μεταφυσικής του φωτός ,που μας την αποκαλύπτει- φθάνοντας στο ύψιστο ζητούμενο του ίδιου : την επίτευξη της διαφάνειας,-όπως θα τόνιζε πολύ αργότερα στην ομιλία του στην απονομή του νόμπελ,περνώντας από το δημόσιο στο ιδιωτικό και μέσα από το ιδιωτικό στο δημόσιο, μέσα από το ποιητικό στο φιλοσοφικό και μέσα από το φιλοσοφικό στο ποιητικό, μέσα από το άλλο βλέμμα στο οικείο βλέμμα.Φυσικό επακόλουθο ήταν ,μετά το Φωτόδεντρο , να διαβάζουμε τον Ελύτη μ' άλλα μάτια.Ωριμάζοντας και διαβάζοντας ξανά και ξανά το έργο του συνειδητοποιήσαμε ότι σε καμιά περίπτωση δεν μπορείς να το προσεγγίσεις απ’ έξω, απλώς με μια κριτική ματιά, χωρίς προσωπική αντίληψη, χωρίς να βιωθείς βαθειά, να πλημμυρίσει ολόκληρη η ύπαρξή σου, να περιπλανηθείς μαζί του μέσω του ποιητικού και δοκιμιακού του έργου. Αυτή ,ακριβώς, η περιπλάνηση οδηγεί στα μονοπάτια της ποιητικής του πραγματικότητας, κι εκείνα με τη σειρά τους σε οδηγούν στην κατανόηση στης ηλιακής μεταφυσικής , στη θέαση του μοναδικού, αιώνιου, μεταφυσικού Φωτός. Σ ' ένα δοκίμιό του ο γνωστός συγγραφέας Ν.Δήμου γράφει : "Ποτέ δεν μπόρεσα να αντικρίσω, ώρα πολλή, το φωτόδεντρο. Αντέχω το κείμενο σε μικρές δόσεις. Κάθε λίγο αναστέλλω. Άλλάζω βλέμμα. Ή συμπύκνωση της ουσίας, η ευφορία των στιγμών ζαλίζει, σαν το πολύ οξυγόνο".Πολλοί λίγοι δεν θα επικροτήσουν ,πέρα ως πέρα , αυτή τη διαπίστωση .
Στο Φως βρίσκεται η υπερβατική καταγωγή των όντων, εκεί εντοπίζεται η ανώτερη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο κόσμος είναι γεμάτος από το Άκτιστο Φως, που είναι ο Θεός και έχει τη δύναμη να παράγεται από μόνο του, το οποίο εμπεριέχει ένα μυστήριο και είναι ασφαλώς πιο ισχυρό από το Φυσικό περατό φώς, που είναι ο Λόγος(Αναφέρει ο ποιητής,συγκεκριμένα, στ'Ανοιχτά χαρτιά: «Η ατελεύτητη φορά προς το φως το Φυσικό, που είναι ο λόγος, και το φως το Άκτιστον, που είναι ο Θεός»).
Για τον Ελύτη το μεγάλο του όπλο στη δημιουργία αυτού του κόσμου -του μικρού του Μέγα-είναι το φως – που περιρρέει τα πράγματα και τις μορφές – η διαφάνεια που καταυγάζει το γαλανό μας ουρανό και που έγινε η αιτία να γεννηθεί ένας ολόκληρος πολιτισμός παλαιότερα.Μας είχε μιλήσει γι αυτό -πολύ νωρίς-στον εναρκτήριο στίχο του «Άξιον Εστί» ,αλλ' εμείς είμαστε ακόμη απαίδευτοι :«ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ το φως Και η ώρα η πρώτη/ που τα χείλη ακόμη στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου...».στον οποίο φαίνεται ο λόγος να μετατρέπεται σε Φως και η σχέση του κάθε ανθρώπου με αυτό το- αιώνιο- Φως να είναι βαθιά προσωπική και υπαρξιακή.
Οι αληθινοί ποιητές γνωρίζουν ότι το Φως είναι το πρώτο καθαρό υλικό της ποίησης. Ο καθαρμός – που έχει ηθική σημασία – στον οποίο φτάνει ο αληθινός ποιητής είναι η ίδια η διαφάνεια ,της οποίας η σημασία είναι μεταφυσική.
Ο Ελύτης μέσα από τον λόγο που εκφώνησε κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ υπογραμμίζει, συνδέοντας , ουσιαστικά, την διαφάνεια με την ελληνικότητα : “Δεν αποδέχομαι την καθαρότητα της διάνοιας, εκείνο που οι Γάλλοι ονομάζουν «la belle clarté». Όχι, νομίζω ότι ακόμη και το παράλογο πράγμα μπορεί να γίνει διαφανές. Η διαφάνεια είναι πιθανώς το μοναδικό στοιχείο που κυριαρχεί σήμερα στην ποίηση μου (…) Λέγοντας διαφάνεια εννοώ ότι πίσω από ένα συγκεκριμένο πράγμα μπορεί να φανεί κάτι διαφορετικό, και πίσω από αυτό ξανά κάτι άλλο, και ούτω καθεξής. Αυτό το είδος της διαπερατότητας αποτελεί ότι πάσχισα να πετύχω. Μου φαίνεται ότι είναι κάτι το ουσιαστικά ελληνικό”.
Τελειώνοντας παραθέτω ένα απόσπασμα από το ποίημα «Φωτόδεντρο»:
II
Κατέβαιναν οι άλλοι όταν ανέβαινα κι άκουσα στ’ άδεια δωμάτια
το τακούνι μου Έτσι κάπως μες στην εκκλησιά όταν ο Θεός δεν
είναι Ειρηνικά γίνονται και τα χείριστα
Θα ερχόταν κάποιος όμως Ίσως κι η αγάπη αλλά Στις δύο το
μεσημέρι που έσκυβα στο παράθυρό μου να πετύχω κάτι θυμωμένο ή
άτυχο ήταν μόνο το φωτόδεντρο......
ΙV
.......................................
.......Αχ που ‘σαι τώρα καημένο μου φωτόδεντρο που ‘σαι φωτόδεντρο
παραμιλούσα κι έτρεχα τώρα σε θέλω τώρα που έχασα ως και
τ’ όνομά μου
Που πια κανένας δεν πενθεί τ’ αηδόνια κι όλοι γράφουν ποιήματα.