(Ακρυλικά,30χ40)
Η ελληνική λογοτεχνία είναι γεμάτη από αναφορές στο ηλιοβασίλεμα.To χρησιμοποιεί ως σύμβολο για το τέλος μιας μέρας, το πέρασμα του χρόνου, τη μελαγχολία ή την ομορφιά,που συχνά δεν συνδέεται με ένα συγκεκριμένο μέρος, αλλά με το συναίσθημα.
Αξίζει να αναφερθούμε ,εντελώς ενδεικτικά ,σχετικές αναφορές μερικών σημαντικών λογοτεχνών μας:
Ο Κώστας Βάρναλης, στο ποίημά του "Φως που καίει", συνδέει το ηλιοβασίλεμα με τη λύπη που φεύγει, δίνοντας στο φυσικό φαινόμενο μια μεταφορική διάσταση:«Και το ηλιοβασίλεμα σαν μια κόκκινη φωτιά πάνω στη θάλασσα, ήταν τόσο όμορφο και τόσο θλιμμένο, σαν μια μεγάλη λύπη που φεύγει.»
Ο Κώστας Βάρναλης, στο ποίημά του "Φως που καίει", συνδέει το ηλιοβασίλεμα με τη λύπη που φεύγει, δίνοντας στο φυσικό φαινόμενο μια μεταφορική διάσταση:«Και το ηλιοβασίλεμα σαν μια κόκκινη φωτιά πάνω στη θάλασσα, ήταν τόσο όμορφο και τόσο θλιμμένο, σαν μια μεγάλη λύπη που φεύγει.»
 |
| Σταμάτης Παγανόπουλος |
Για τον Οδυσσέα Ελύτη, το φως και το ηλιοβασίλεμα αποκτούν μεταφυσικές διαστάσεις. Στο "Άξιον Εστί/«Η Γένεσις»" , το ηλιοβασίλεμα είναι συνώνυμο με τη δημιουργία : «…Προσήλθε ο ήλιος του γλυκού δειλινού / χρυσός και βαρύς σαν καρπός στο ποτήρι…»
Ο Γιάννης Ρίτσος, στην "Εαρινή Συμφωνία", χρησιμοποιεί την εικόνα του δειλινού για να σηματοδοτήσει τη μετάβαση, την ελπίδα αλλά και τη φθορά:«Και το δειλινό σαν μια μεγάλη, κόκκινη, σβηστή λάμπα, πήγε να βουλιάξει στο γαλάζιο του ορίζοντα.»
Στο ποίημα "Θυμήσου, σώμα..." του Κ.Π. Καβάφη, το ηλιοβασίλεμα είναι μέρος των αναμνήσεων, ένα κομμάτι του παρελθόντος που το σώμα καλείται να θυμηθεί:«Θυμήσου, σώμα, όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες, όχι μόνο τα κρεβάτια που πλάγιασες, μα και την αστραπή των ματιών που σε κοίταξαν, και τον καπνό του τσιγάρου που έφυγε και το ηλιοβασίλεμα που χάθηκε.»
Τα ηλιοβασιλέματα της Θεσσαλονίκης έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς, καθώς είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και μαγευτικά τοπία της πόλης. Το ηλιοβασίλεμα στον Θερμαϊκό Κόλπο είναι τόσο συνυφασμένο με την ταυτότητα της πόλης, που το συναντάμε συχνά ως φόντο ή ως ατμοσφαιρικό στοιχείο σε έργα Θεσσαλονικιών δημιουργών.Ας ερανιστούμε στίχους,αποσπάσματα καί πληροφορίες για μερικούς -αρκετά σημαντικούς- απ' αυτούς:
Τα ηλιοβασιλέματα της Θεσσαλονίκης έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς, καθώς είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και μαγευτικά τοπία της πόλης. Το ηλιοβασίλεμα στον Θερμαϊκό Κόλπο είναι τόσο συνυφασμένο με την ταυτότητα της πόλης, που το συναντάμε συχνά ως φόντο ή ως ατμοσφαιρικό στοιχείο σε έργα Θεσσαλονικιών δημιουργών.Ας ερανιστούμε στίχους,αποσπάσματα καί πληροφορίες για μερικούς -αρκετά σημαντικούς- απ' αυτούς:
Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ένας από τους κορυφαίους ποιητές της Θεσσαλονίκης, αποτύπωσε την ψυχή της πόλης μέσα από έναν λόγο λιτό και μελαγχολικό. Το ηλιοβασίλεμα συνδέεται στην ποίησή του με τη νοσταλγία και τη θλίψη. Στο ποίημα "Η πόλη της ομίχλης" από τη συλλογή "Ετερόφωτος" γράφει:«Δεν είναι η Θεσσαλονίκη η πόλη των χαρών. Είναι η πόλη της ομίχλης, της νοσταλγίας, της βροχής και του δειλινού.» 
Στο έργο του - Λιτοχωρίτικης καταγωγής- Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη , ο οποίος θεωρείται ένας από τους πιο πρωτοποριακούς και ιδιαίτερους συγγραφείς της Θεσσαλονίκης ,η πόλη δεν είναι απλά ένα σκηνικό, αλλά μια ζωντανή οντότητα. Για ν΄ακριβολογούμε δεν είναι απλώς ένας συγγραφέας που περιέγραφε τη Θεσσαλονίκη, αλλά ένας καλλιτέχνης που την αναζητούσε.
Το έργο του δεν είναι ρεαλιστικό, αλλά βαθιά πνευματικό και μεταφυσικό. Για τον Πεντζίκη, η πόλη αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό, γεμάτο μνήμες και σημεία που κρύβουν μια ανώτερη πραγματικότητα. Στο εμβληματικό του έργο "Πεζογραφία" και αργότερα στο "Στο σώμα της κυρίας Έλσης" , οι περιγραφές των δρόμων, των σπιτιών και του Θερμαϊκού δεν είναι απλώς τοπία. Είναι μέρη όπου ο χρόνος χάνεται και η ύλη συναντά το πνεύμα. Το φως του δειλινού στον Πεντζίκη δεν είναι απλά ένα όμορφο φαινόμενο. Είναι μια στιγμή αποκάλυψης, μια στιγμή κατά την οποία η πόλη αποκαλύπτει τα μυστικά της στον παρατηρητή. Το ηλιοβασίλεμα στον Θερμαϊκό γίνεται ένα σημείο μετάβασης από την καθημερινότητα σε μια πιο βαθιά, υπαρξιακή αναζήτηση, μια διαδικασία σχεδόν μυστικιστική.
Η ποίηση της Ζωής Καρέλλη - λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Χρυσούλας Σκορδέλη (αδελφής του Ν.Γ.Πεντζίκη) μιας από τις πιο σημαντικές ποιήτριες της Θεσσαλονίκης- είναι βαθιά εσωτερική και συχνά μελαγχολική, αποτυπώνοντας τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Αν και οι αναφορές της στην πόλη δεν είναι πάντα ευθείες, η ατμόσφαιρα του Θερμαϊκού και το φως του απογεύματος είναι διάχυτα στο έργο της.Συλλογές της, όπως η "Εποχή του δειλινού" , είναι χαρακτηριστικές. Το δειλινό, για την Καρέλλη, δεν είναι απλώς μια ώρα της ημέρας, αλλά μια ψυχική κατάσταση. Συνδέεται με τη νοσταλγία, τη μοναξιά και την αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Η θέα του ηλιοβασιλέματος στον Θερμαϊκό γίνεται μια στιγμή περισυλλογής, όπου τα χρώματα του ουρανού αντανακλούν τα συναισθήματα της ψυχής.
Η ποίηση της Ζωής Καρέλλη - λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Χρυσούλας Σκορδέλη (αδελφής του Ν.Γ.Πεντζίκη) μιας από τις πιο σημαντικές ποιήτριες της Θεσσαλονίκης- είναι βαθιά εσωτερική και συχνά μελαγχολική, αποτυπώνοντας τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Αν και οι αναφορές της στην πόλη δεν είναι πάντα ευθείες, η ατμόσφαιρα του Θερμαϊκού και το φως του απογεύματος είναι διάχυτα στο έργο της.Συλλογές της, όπως η "Εποχή του δειλινού" , είναι χαρακτηριστικές. Το δειλινό, για την Καρέλλη, δεν είναι απλώς μια ώρα της ημέρας, αλλά μια ψυχική κατάσταση. Συνδέεται με τη νοσταλγία, τη μοναξιά και την αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Η θέα του ηλιοβασιλέματος στον Θερμαϊκό γίνεται μια στιγμή περισυλλογής, όπου τα χρώματα του ουρανού αντανακλούν τα συναισθήματα της ψυχής.
Ο Γιώργος Ιωάννου-τον οποίο είχα τη χαρά να γνωρίσω το 1982, όταν κατοικούσε στα Εξάρχεια στην ίδια πολυκατοικία με τη Αρλέτα- στα πεζά του περιέγραψε τη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη με μοναδικό τρόπο. Στα διηγήματά του, οι βόλτες στην παραλία και οι συζητήσεις των ανθρώπων γίνονται πάντα με φόντο το ιδιαίτερο φως της πόλης. Στο διήγημα "Η μόνη κληρονομιά" από τη συλλογή "Η Σαρκοφάγος" , η περιγραφή του δειλινού στον Θερμαϊκό είναι χαρακτηριστική:«…Και κάτω, στον παραλιακό δρόμο, τα αυτοκίνητα φώτιζαν τον βαρύ αέρα, και η θάλασσα ήταν μια μεγάλη, επίπεδη επιφάνεια, γεμάτη από τα χρώματα του ουρανού.»
Ο Χρίστος Ζαφείρης, σύγχρονος ιστορικός και συγγραφέας, περιγράφει τις κρυφές γωνιές της πόλης. Στα κείμενά του, οι αναφορές στην παραλία του Θερμαϊκού δίνουν μια ζωντανή εικόνα του ηλιοβασιλέματος. Στο βιβλίο "Ιστορίες της Θεσσαλονίκης" παρατηρεί : «…Και σαν βραδιάζει, ολόκληρη η παραλία της Νέας Παραλίας γεμίζει από κόσμο, που στέκεται και χαζεύει τα χρώματα του ουρανού να χορεύουν πάνω στα νερά, λίγο πριν σβήσουν εντελώς.»
Ο Παντελής Τσορμπατζόγλου, ένας σημαντικός ποιητής από τη Θεσσαλονίκη, χρησιμοποιεί συχνά εικόνες της πόλης στα έργα του. Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένο ποίημα για το ηλιοβασίλεμα, η ποιητική του ατμόσφαιρα συχνά αποτυπώνει το φως του δειλινού στον Θερμαϊκό. Στη συλλογή του "Μεθοριακά Ποιήματα", οι περιγραφές των τοπίων της πόλης είναι διαποτισμένες από μια μελαγχολία που θυμίζει το σούρουπο.
Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ένας από τους πιο σημαντικούς πεζογράφους της μεταπολεμικής περιόδου, περιγράφει τη Θεσσαλονίκη με έναν ρεαλιστικό και συχνά σκληρό τρόπο. Στο μυθιστόρημά του "Η μηχανή" , η πόλη γίνεται ένα ζωντανό σκηνικό για τις ιστορίες των ηρώων του. Αν και δεν κάνει άμεση αναφορά στο ηλιοβασίλεμα, η αίσθηση του τέλους της μέρας και η αντίθεση του φωτός και της σκιάς είναι διαρκώς παρούσα.
Η σχέση με την πόλη του Γιώργου Βαφόπουλου -μια εμβληματική μορφή για τη Θεσσαλονίκη, όχι μόνο ως ποιητής και πεζογράφος, αλλά και ως πνευματικός άνθρωπος που ίδρυσε την ομώνυμη Βιβλιοθήκη- ήταν άρρηκτη, και το έργο του συχνά λειτουργεί ως ημερολόγιο των αλλαγών της.Στο ποιητικό του έργο, ο Βαφόπουλος περιγράφει τη Θεσσαλονίκη με έναν τρόπο που συνδυάζει τη νοσταλγία με την αγάπη για το παρόν της. Οι αναφορές του στον Θερμαϊκό και τον Λευκό Πύργο είναι συχνές.
Το ηλιοβασίλεμα, όπως το περιγράφει, είναι μια στιγμή γαλήνης και ομορφιάς, αλλά ταυτόχρονα και μια υπενθύμιση του περάσματος του χρόνου. Το δειλινό γίνεται το φόντο για τις προσωπικές του μνήμες και τις ιστορίες της πόλης, δίνοντας μια ρομαντική και ιστορική διάσταση στο φυσικό φαινόμενο.
Ο Απόστολος Φούρνας συγγραφέας και ποιητής, έχει συνδέσει το έργο του με τη σύγχρονη Θεσσαλονίκη. Στα διηγήματά του, όπως στο "Καθ' οδόν", η πόλη παρουσιάζεται με όλες τις αντιφάσεις της. Οι βόλτες στην παραλία και η θέα του λιμανιού στο σούρουπο αποτελούν ένα συχνό μοτίβο, λειτουργώντας ως φόντο για τις ιστορίες των ηρώων του, αναδεικνύοντας τη μοναξιά και τη νοσταλγία της σύγχρονης ζωής.
Ο Ισίδωρος Ζουργός στα μυθιστορήματά του, όπως το "Λίγες και μία νύχτες" , ανασύρει εικόνες από το παρελθόν της Θεσσαλονίκης. Οι αναφορές του στην πόλη είναι γεμάτες νοσταλγία και ιστορικά στοιχεία, και οι περιγραφές των τοπίων συχνά περιλαμβάνουν τη μαγεία του δειλινού στον Θερμαϊκό, ως μια στιγμή που συνδέει το παρόν με το παρελθόν.
Ο Θωμάς Κοροβίνης, με τον πεζό λόγο και τη μουσική του, έχει αποτυπώσει το λαϊκό και το ιστορικό πρόσωπο της Θεσσαλονίκης. Στο έργο του "Θεσσαλονίκη-Περιπλανήσεις στον χρόνο" , περιγράφει τις γειτονιές της πόλης με μια τρυφερότητα και μια νοσταλγία που συνδέεται με το φως του απογεύματος και τις καθημερινές στιγμές των ανθρώπων.
Θα κλείσω αυτή την περιπλάνηση με την αναφορά μου σ' ένα σημαντικό -πολύ αγαπητό μου- φιλόλογο καί λογοτέχνη ,τον Γιώργο Θέμελη,έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, δοκιμιογράφους και κριτικούς . Ήταν μια από τις κεντρικές μορφές της "Γενιάς του Τριάντα" στη Θεσσαλονίκη.Η ποίησή του είναι βαθιά υπαρξιακή και θρησκευτική, με έντονο το στοιχείο της πνευματικής αναζήτησης.
Κεντρικά θέματα του έργου του είναι: Ο χρόνος και η φθορά,η φύση και ο κόσμος,η πίστη και ο άνθρωπος.Εκτός από την ποίηση, ο Θέμελης έγραψε σημαντικά δοκίμια και μελέτες για τη λογοτεχνία, την τέχνη και τη θρησκεία, και ήταν ένας οξυδερκής κριτικός που επηρέασε τη λογοτεχνική ζωή της εποχής του.Ιδού ένα δείγμα της γραφής του :
"Όταν αγγίζουν δάχτυλα ψάχνοντας φως,
Ώρες μικρές, μεταμεσονύκτιες, λάμπες σβηστές, (Εωθινά σκηνώματα της Άνω – Νύχτας.)
Η Θεσσαλονίκη μπαίνει στο σώμα της.
Η Θεσσαλονίκη σβήνει το βλέμμα της, απογυμνώνεται.
Πιο από μέσα φωτεινή από τα φωτισμένη μέρα.
Ήλιους ανάβει αποβραδίς σε σύσκιο μεσουράνημα… "
"Όταν αγγίζουν δάχτυλα ψάχνοντας φως,
Ώρες μικρές, μεταμεσονύκτιες, λάμπες σβηστές, (Εωθινά σκηνώματα της Άνω – Νύχτας.)
Η Θεσσαλονίκη μπαίνει στο σώμα της.
Η Θεσσαλονίκη σβήνει το βλέμμα της, απογυμνώνεται.
Πιο από μέσα φωτεινή από τα φωτισμένη μέρα.
Ήλιους ανάβει αποβραδίς σε σύσκιο μεσουράνημα… "
[ Θεσσαλονίκη. ΙΙΙ. Μεταμεσονύχτιο, Συμπτώσεις, Τα ποιήματα, 1986.]
*Κώστας Βάρναλης "Το φως που καίει"
*Κώστας Βάρναλης "Το φως που καίει"