Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τη στιγμή που στο χωριό μου, στην Καρίτσα Πιερίας, κατεδαφίστηκε ένα ιστορικό παραδοσιακό κτίριο· το αρχοντικό των αδελφών Τσακνάκη. Η άστοχη και απαράδεκτη αυτή ενέργεια στενοχώρησε εμένα κι άλλους νέους, καθώς αποτελούσε ένα εμβληματικό κτίριο του χωριού μας και σημαντικό μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Με το κτίριο ασχολήθηκα, πριν την κατεδάφισή του, στο πλαίσιο μιας εργασίας του «Εργαστηρίου Πολυτροπικών Δραστηριοτήτων» του Οργανισμού Φεστιβάλ Ολύμπου, στο οποίο ανήκω, η οποία αφορούσε στην καταγραφή των παλαιών κτιρίων της περιοχής της Βροντούς. Το ενδιαφέρον μου για το συγκεκριμένο κτίριο οφειλόταν στο γεγονός ότι ήταν το πιο εντυπωσιακό παραδοσιακό κτίριο της ιδιαίτερης πατρίδας μου της Καρίτσας και επιπλέον βρισκόταν πολύ κοντά στο σπίτι μου.
ΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Πριν θέσω κάποια ερωτήματα, για το δυσάρεστο γεγονός της κατεδάφισης του κτιρίου, θα ήθελα να παραθέσω κάποια στοιχεία, τα οποία έχω συλλέξει από την επίσκεψη μου στον χώρο, αλλά και από τις λίγες ιστορικές πηγές που βρήκα γι΄ αυτό.
Η πρώτη πηγή είναι η μαθητική εργασία του Δημοτικού Σχολείου Καρίτσας με τίτλο: «Τα παλιά σπίτια του χωριού μας» που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του σχολείου (http://dim-karits.pie.sch.gr/palia%20spitia.htm). Η δεύτερη πηγή είναι το άρθρο της αρχαιολόγου Γεωργίας Γραίκου με τίτλο: «Κοσμική αρχιτεκτονική στην Πιερία στις αρχές του 20ου αι.: εθνικές αναπαραστάσεις και νεωτερικά στοιχεία» στον τόμο Η Πιερία στην εποχή της απελευθέρωσης (1912) της «Εταιρείας Πιερικών Μελετών» Εστίας Πιερίδων Μουσών Κατερίνης (Κατερίνη 2013, σελ. 228‐244). Η τρίτη πηγή είναι μία απλή αναφορά και φωτογραφία στο Ημερολόγιο τοίχου του 2003 του Αγροτικού, Μορφωτικού, Εκπολιτιστικού και Τουριστικού Συλλόγου Καρίτσας «Ο Όλυμπος».
Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ
Σύμφωνα με τις πηγές το κτίριο ήταν τριώροφη ιδιωτική κατοικία με τριμερή κάτοψη, η οποία κτίστηκε το 1919 και κάηκε στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου την 1η Απριλίου 1948. Ήταν χτισμένο με μικτή αργολιθοδομή με εμβόλιμους πλίνθους, γωνιακούς δόμους και πέτρες. Οδοντωτή διακοσμητική πλίνθινη ταινία υπήρχε εξωτερικά σε όλο το κτίριο κάτω από την οροφή. Το ύφος της κατασκευής συνδύαζε νεοκλασικά και παραδοσιακά στοιχεία αν και απουσίαζαν οι παραδοσιακοί οντάδες και τα σαχνισιά, τα οποία είχαν αντικατασταθεί από ευρύχωρα ευρωπαϊκού τύπου δωμάτια υποδοχής.
Στον πρώτο όροφο βρισκόταν η κουζίνα, τρία υπνοδωμάτια τα οποία είχαν αντίστοιχα παράθυρα κι ένα τζάκι. Σημαντικό είναι να προσθέσουμε ότι στην κουζίνα υπήρχε ένας νεροχύτης με φυσική ροή νερού.
Στον δεύτερο όροφο βρισκόταν η πολυτελής τραπεζαρία και το σαλόνι στο οποίο διασώζονταν τοιχογραφίες. Οι τοιχογραφίες αυτές είχαν νεοκλασικό ύφος και ήταν απλές, διακοσμητικές ταινίες που βρίσκονταν στους πλάγιους τοίχους κάτω από την οροφή στο ύψος των παραθύρων. Εικόνιζαν βλαστούς, ανθέμια και ωοειδή σχήματα σε σειρά. Δεν γνωρίζουμε την έκταση αυτών των τοιχογραφιών γιατί δεν σώζονταν σε μεγάλη έκταση.
Το κτίριο διέθετε μεγάλα υπόγεια τα οποία χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση των τροφίμων και της σοδειάς. Σε ένα πατάρι του ορόφου υπήρχε κι ένα πατάρι το οποίο είχε τη λειτουργία αποθηκευτικού χώρου, ενώ δίπλα υπήρχε μια εσοχή για την τοποθέτηση του εικονοστασίου.
Η στέγη δεν σωζόταν γιατί προφανώς ήταν ξύλινη και καταστράφηκε στην πυρκαγιά. Είχε γίνει προσπάθεια μετά την καταστροφή να αντικατασταθεί ένα τμήμα της από πλάκα μπετόν.
Τα παράθυρα ήταν μεγάλα, τοξωτά, με πλίνθινα υπέρθυρα τα οποία κατασκευάστηκαν από καλουπωτές, πήλινες πλάκες.
Η κυρία είσοδος του σπιτιού ήταν σιδερένια και είχαν τοποθετηθεί φανάρια για να υπάρχει καλύτερη ορατότητα, όπως και στο πίσω μέρος, όπου υπήρχε ένας μεγάλος πέτρινος διάδρομος που οδηγούσε στο σπίτι. Γύρω από το αρχοντικό υπήρχε ένας μεγάλος κήπος με πολλά δέντρα και λουλούδια κι ένα πηγάδι διαμέτρου ενός μέτρου και βάθους αρκετών μέτρων. Υπήρχε, επίσης, και σιδερένιος μηχανισμός μεταφοράς του νερού με κουβά. Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι δίπλα στο κτίριο υπήρχε και μονόχωρη πέτρινη αποθήκη.
Στην πρόσοψη του κτιρίου υπήρχε μαρμάρινη κτητορική πλάκα με ανάγλυφα φυτικά σχέδια και την επιγραφή: ΑΔΕΛΦΟΙ ΑΘ. ΤΣΑΚΝΑΚΗ ΤΗι 16 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1919.
Η ΘΛΙΒΕΡΗ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ
Δυστυχώς το υπέροχο αυτό αρχοντόσπιτο κατεδαφίστηκε από τον Δήμο Δίου Λιτοχώρου με την παρουσία μάλιστα όλων των τοπικών αρχών το διήμερο 5 και 6 Ιουλίου 2021. Με μεγάλη λύπη έμαθα ότι ένα τόσο σημαντικό για τον πολιτισμό μας κτίριο κατεδαφίστηκε. Το διαπίστωσα και η ίδια μετά από μερικές ημέρες. Το θέαμα ήταν τρομερό. Ένα τόσο εμβληματικό κτίριο για το χωριό μου, από τη μια στιγμή στην άλλη, σαν να ήταν κάτι ασήμαντο,αφανίστηκε.
Πολλά ερωτήματα βασανίζουν από τότε το μυαλό μου. Γιατί κανείς δεν ενδιαφέρθηκε για ένα από τα σημαντικότερα κτήρια στον τομέα του πολιτισμού, το οποίο βρισκόταν μάλιστα σε ένα σημείο που απέχει σχεδόν τρία χιλιόμετρα από τον αρχαιολογικό χώρο του Δίου; Γιατί ο Δήμος αδιαφόρησε; Γιατί δεν αναγνωρίστηκε η αξία του; Γιατί η αρχαιολογική υπηρεσία δεν μερίμνησε για την κήρυξή του ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς; Πού βρισκόταν η τοπική κοινωνία; Πώς το επέτρεψαν αυτό οι «πνευματικοί» άνθρωποι του νομού μας; Γιατί επιλέχθηκε η κατεδάφισή του αντί να ανακαινισθεί; Δεν άξιζε να ασχοληθούν με αυτό οι δημόσιοι φορείς; Πόσο προσπάθησαν να βρουν τα χρήματα για την ανακαίνισή του αντί της εύκολης λύσης της κατεδάφισης; Γιατί ό,τι δεν κατέφερε ο πόλεμος να γκρεμίσει το καταφέραμε εμείς σήμερα σε καιρό ειρήνης και μάλιστα με την παρουσία των επίσημων αρχών! Τι κρύβεται πραγματικά πίσω από αυτή την ενέργεια; Υπάρχουν απαντήσεις;
Οι απαντήσεις στα ερωτήματα δεν μπορούν να αναστήσουν το μνημείο. Ωστόσο, ελπίζω πώς κάποιοι από τους υπεύθυνους θα μας δώσουν κάποιες πειστικές απαντήσεις ή να αποδοθούν ευθύνες όπου χρειάζονται, έτσι ώστε να αποφευχθούν στο μέλλον παρόμοιες ενέργειες. Ελπίζω, φυσικά, ότι τώρα πια ο χώρος θα χρησιμοποιηθεί για πολιτισμικές δράσεις και δεν θα μείνει έτσι ένα κενό οικόπεδο.
Εμείς οι νέοι έχουμε ανάγκη από σωστά πρότυπα που θα μας εμπνέουν σε πράξεις κοινωνικά ωφέλιμες. Είναι χρέος των μεγαλύτερων να μας καθοδηγούν με το προσωπικό τους παράδειγμα σε ενέργειες που θα προωθούν τον κοινό καλό και την πολιτιστική άνοδο.
Ελπίζω αυτό το κείμενο να αποτελέσει αφορμή για να ευαισθητοποιηθούν όλοι όσοι ενδιαφέρονται για το καλό αυτό του τόπου και οι υπεύθυνοι, εάν υπάρχουν, να ξανασκεφτούν τα λάθη τους.
ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ
Προέβην σε αυτή την αναδημοσίευση από την πηγή του σχόλιου της μαθήτριας Ελένης Τόκα, που είναι το ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ του ΟΡ.ΦΕ.Ο. Το δημοσιοποιώ γιατί θεωρώ ότι αποτελεί ένα καθόλα αξιόλογο πόνημα. Μέσα από τη ρομαντική ψυχή της νεαρής σχολιογράφου, περνά το μήνυμα: Ένα γιατί σβήνουμε την προγονική μας διαδρομή και ιστορία μας; Γιατί αποκόπτουμε το ρομαντικό χθες, θυσία στις μοντέρνες απαιτήσεις των καιρών; Γιατί διαγράφουμε το αποτύπωμα της κληρονομιάς μας; Γιατί…
Περικλής Χατζηγιάννης