1. Τι είναι το COViD-19;
Οι κορωνοϊοί είναι γνωστοί εδώ και δεκαετίες. Ένας νέος τύπος κορωνοϊού, ο κορωνοϊός SARS - Cov-2 (SARS-Coronavirus-2), ο οποίος είναι η αιτία της νόσου COVΙD-19 κυκλοφορεί ήδη από την αρχή του έτους 2019/2020 σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Στα συμπτώματα της νόσου του κορωνοϊού (της COVΙD-19 ασθένειας) περιλαμβάνονται: ξηρός βήχας, πυρετός (πάνω από 38,5oC), δύσπνοια και προσωρινή απώλεια μυρωδιάς (ανοσμία) και γεύσης (αγευσία). Περιγράφεται επίσης ένα γενικότερο αίσθημα ασθένειας, όπως κόπωσης, πονοκέφαλος (κεφαλαλγία), και πόνους στο σώμα, πονόλαιμος καθώς και ήπια συμπτώματα τύπου γρίπης, όπως στο συνάχι. Λιγότερο συχνά, εμφανίζονται ασθένειες όπως γαστρίτιδες, φλεγμονές του συνδετικού ιστού και πρήξιμο των λεμφαδένων (λεμφαδενοπάθεια). Πιθανές βλάβες στο νευρικό ή το καρδιαγγειακό σύστημα, καθώς και μακροχρόνιες πορείες νόσων είναι δυνατές. Γενικά η πορεία αυτής της νόσου του κορωνοϊού μπορεί να είναι πολύ διαφορετική. Σε άτομα που έχουν ένα με σταθερό ανοσοποιητικό σύστημα η ασθένεια εξελίσσεται σε ήπια ή μέτρια μορφή και οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν εντελώς. Περίπου το 80% των λοιμώξεων που διαγνώστηκαν δεν εμφάνισαν καθόλου ή μόνο ελαφρά έως μέτρια συμπτώματα. Παρόλα αυτά υπάρχουν και σοβαρές εξελίξεις της ασθένειας που μπορούν να οδηγήσουν σε δύσπνοια και πνευμονική ανεπάρκεια. Κυρίως ηλικιωμένοι και τα άτομα με προηγούμενες ασθένειες κινδυνεύουν από τέτοιου είδους σοβαρές πορείες της νόσου του κορωνοϊού. Ωστόσο, αυτά τα επικίνδυνα συμπτώματα είναι δυνατόν να εμφανιστούν και σε νέους και άτομα χωρίς προηγούμενη ασθένεια. Το φάσμα της επικινδυνότητας αυτής της νόσου αντικατοπτρίζεται και στο μεγάλο αριθμό των θανάτων που ανέρχεται μέχρι σήμερα στους 100.000.000. Βάσει των σημερινών δεδομένων μπορούμε να αποφύγουμε τη μετάδοση του κορωνοϊού δίνοντας προσοχή στην κράτηση κοινωνικής απόστασης, στην υγιεινή των χεριών, φορώντας την καθημερινή μάσκα (η νόσος μεταδίδεται με τα σταγονίδια, βεβαιωθείτε ότι δεν καλύπτεται με τη μάσκα μόνο το στόμα, αλλά και η μύτη και το πηγούνι) και αερίζοντας τακτικά τους κλειστούς χώρους, όμως ο εμβολιασμός είναι εκείνος που μας προσφέρει την καλύτερη δυνατή προστασία κατά της νόσου COVΙD-19.
2. Τεχνολογία παρασκευής των εμβολίων Η Παρασκευή των εμβολίων επιτυγχάνεται με διάφορους μεθόδους. Μαζί με κάποιους από τους «κλασικούς τρόπους» παρασκευής εμβολίων (π.χ. νεκρός ή εξασθενημένος κορωνοϊός), δοκιμάστηκαν και καινούριοι μέθοδοι. Κάποιες από αυτές τις τεχνολογίες εμβολίων είναι: Τα αδρανοποιημένα εμβόλια: Η αναπαραγωγή των ιών για την παραγωγή τους σε αυτά τα εμβόλια γίνεται σε κυτταροκαλλιέργειες. Στη συνέχεια οι ιοί αδρανοποιούνται με χημικό τρόπο. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή εμβολίου κατά του κορωνοϊού από τη Valneva (γαλλική φαρμακευτική εταιρία), τη Sinovac (κινέζικη εταιρία), αλλά και τη Sinopharm που συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Τα εμβόλια φορέων ιών: τα εμβόλια αυτά χρησιμοποιούν ως ιικό φορέα έναν ακίνδυνο γενετικά τροποποιημένο ιό, συνήθως τον αδενοϊό. Με τον τρόπο αυτό μεταφέρουν στο εμβολιαζόμενο άτομο μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη που εκφράζει την πρωτεΐνη-ακίδα του κορωνοϊού. Το ανοσοποιητικό σύστημα του εμβολιαζόμενου που αναγνωρίζει αυτή την πρωτεΐνη ως ξένο σώμα, παράγει στην αρχή τα κατάλληλα αντισώματα και «επιστρατεύει» στη συνέχεια τα αρμόζοντα κύτταρα για την αντιμετώπιση του «εισβολέα». Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Oxford/AstraZeneca (Οξφόρδη και η σουηδική-βρετανική φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca), Johnson & Johnson (εταιρεία των ΗΠΑ), CanSino (Κινέζικη εταιρεία) κ.α.) Τα RNA εμβόλια: Τα RNA εμβόλια παρασκευάζονται μόνο με τον γενετικό κώδικα ενός τύπου RNA, χωρίς την ανάπτυξη του συγκεκριμένου παθογόνου ιού. Με την εισαγωγή αυτού του τύπου RNA στα κύτταρα του εμβολιαζόμενου, ο οργανισμός συνθέτει μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη που παίζει το ρόλο του αντιγόνου [κάθε «ξένη ουσία» που όταν εισέλθει στον οργανισμό παρεντερικά (όχι από το στόμα) προκαλεί παραγωγή αντισωμάτων]. Το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει το είδος της πρωτεΐνης του αντιγόνου και στη συνέχει αποκτά την αντίστοιχη ανοσία (μηχανισμός με τον οποίον ο οργανισμός καταπολεμά τον εχθρό) κατά του συγκεκριμένου ιικού αντιγόνου. Συνεπώς το RNA εμβόλιο δεν χρειάζεται για τη παραγωγή του τον ιό, αλλά μόνο μια ορισμένη πρωτεΐνη. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρίες Pfeizer/BioNTech (Αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία και Γερμανική εταιρεία), Moderna (αμερικανική εταιρεία). κ.α.
3. Εμβολιασμός Ο εμβολιασμός στην Ευρώπη ήδη άρχισε στις 8 Δεκεμβρίου στο Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας. Μέχρι στιγμής έχουν εγκριθεί τρία εμβόλια. Εκτός από το εμβόλιο mRNA COVD-19 (Comirnaty®) ένα δεύτερο παρόμοιο εμβόλια που βασίζεται στην ίδια τεχνολογία του mRNA είναι το εμβόλιο της Moderna και ένα τρίτο προηγούμενης υπάρχουσας διαφορετικής τεχνολογίας το εμβόλιο Οξφόρδης/AstraZeneca. Νωρίτερα ξεκίνησε η χορήγηση των εμβολίων Sputnik V και EpiVacC στη Ρωσία, καθώς και περισσότερων του ενός εμβολίων στην Κίνα, που όμως δεν αποτελούν RNA εμβόλια και δεν πληρούν ακόμη τις προϋποθέσεις για μαζική χορήγηση στο γενικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά οι Κινέζοι προμηθεύουν τα εμβόλιά τους ήδη σε 150 διαφορετικές χώρες, το ίδιο και οι Ρώσοι εμβολιάζουν τον πληθυσμό τους και άτομα άλλων συμμαχικών κρατών.
4. Πως παράγεται και λειτουργεί το εμβόλιο; Ο ιός SARS-CoV-2 είναι μια δομή που σχηματίζεται από τη νουκλεοπρωτεΐνη. Η δομή αυτή περιέχει τα κοινά νουκλεϊκά οξέα όπως το DNA (δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ) και το RNA (ριβονουκλεϊκό οξύ) και περιβάλλεται από ένα πρωτεϊνικής φύσης κάλυμμα το καψίδιο, το οποίο προστατεύει το γενετικό υλικό. Το ριβονουκλεϊκό οξύ, συντομογραφικά RNA παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της μετάφρασης σε πρωτεϊνικά προϊόντα. Υπάρχουν τρεις τύποι RNA: το mRNA (m=messenger RNA) ή RNA-αγγελιοφόρος, το rRNA ή ριβοσωματικό RNA (r=ribosomal RNA) και το tRNA ή RNA μεταφοράς (t=transfer RNA). Το mRNA μεταφέρει γενετική πληροφορία ενός γονιδίου στην περιοχή της πρωτεϊνικής σύνθεσης. Το rRNA κατευθύνει τη «μεταγραφή» του mRNA σε πρωτεΐνες και τα μεταφοράς ή tRNA έχουν επίσης σχέση με τη πρωτεϊνική σύνθεση. Στις κύριες δομικές πρωτεΐνες του SARS-CoV-2 εντάσσονται: Η πρωτεΐνη S (Spike S/ˈspaɪk / =ακίδα), η πρωτεΐνη E (Envelope/ /ˈen.və.ləʊp/ =φάκελος), η πρωτεΐνη M (Membrane/ /ˈmem.breɪn/ =μεμβράνη) και η πρωτεΐνη Ν (Nucleocapsid/ /njuːˌkleɪ.ɪk kaepsit =νουκλεοκαψίδιο). Σ’ αυτές τις τέσσερες δομικές πρωτεΐνες – S, E, M και Ν - περιλαμβάνεται και η πρωτεΐνη S [(Spike = ακίδα) - πρωτεΐνη ακίδας]. Οι τέσσερες δομικές πρωτεΐνες συνολικά συνθέτουν το καψίδιο του κορωνοϊού και διαμορφώνουν την κορώνα του ιού SAR-CoV -2, γεγονός που καθορίζει και το όνομα αυτού του ιού και ονομάζεται κορωνοϊός. Στο πρόσφατο παρελθόν διαπιστώθηκε ότι οι «αγκαθωτές» πρωτεΐνες S που διαμορφώνουν προεξέχοντες ακίδες στην επιφάνεια του ιού (πρωτεΐνες-ακίδων) έχουν την ικανότητα να «γραπώνεται» σε συγκεκριμένα κύτταρα του οργανισμού. Με άλλα λόγια η χαρακτηριστική αυτή πρωτεΐνη S με το σχήμα της ακίδας που φέρει ο ιός στην επιφάνεια του και καλείται πρωτεΐνη ακίδας επιφανείας (Spike protein), προσδένεται (όπως το πλοίο στην προκυμαία) και εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα (προσκολλάται σε συγκεκριμένα κύτταρα της αναπνευστικής οδού), όπου και προκαλεί ασθένειες (πνευμονίες). Ταυτόχρονα όταν ο ιός εισβάλει στον οργανισμό παίρνει ως αντιγόνο (ουσία που όταν εισέλθει σε ζωντανό οργανισμό προκαλεί παραγωγή αντισωμάτων) την πρωτεΐνη ακίδα που βρίσκεται στην επιφάνειας του ιού και προκαλεί την παραγωγή από αντίστοιχα αντισώματα (πρωτεΐνες που παράγονται στον οργανισμό ως αντίδραση στην είσοδο ενός αντιγόνου) κατά τον SARS-CoV-2 ιό. Για την παραγωγή του εμβολίου mRNA οι επιστήμονες επέλεξαν ως αντιγόνο αυτού του είδους τις ιικές ακίδες/ ιικές πρωτεΐνες, δηλαδή το mRNA ( το αγγελιοφόρο RNA) ή μόνο τμήμα του mRNA. Το εμβόλιο τόσο των Pfizer/ BioNTech όπως της βιοτεχνολογίας Moderna, βασίζεται στην τεχνολογία του αγγελιοφόρου RNA (mRNA). Με βάση αυτά τα στοιχεία οι εταιρίες μπορούν να αναπτύξουν και να παρασκευάσουν σε διάστημα μόλις εβδομάδων σε μεγάλη ποσότητα παρόμοια συνθετικά (mRNA). Πρόκειται για ένα τροποποιημένο μόριο mRNA, δηλαδή για μια σύνθετη εκδοχή ενός τμήματος του mRNA του κορωνοϊού, που κωδικοποιεί (μεταγράφει) την πρωτεΐνη επιφανείας S του ιού SARS-CoV-2. Συνεπώς, όταν το τμήμα (μόριο) αυτού του mRNA εισέρχεται στο ανθρώπινο σώμα, “διαβάζεται” από τα κύτταρα του οργανισμού και τα δίνει οδηγίες να συνθέσουν προσωρινά την συγκεκριμένη πρωτεΐνη ακίδα. Το ανοσοποιητικό του σύστημα στη πορεία αναγνωρίζει την πρωτεΐνη ακίδα ως ξένο σώμα, παράγει αντισώματα και ενεργοποιεί τα Τ κύτταρα (λευκά αιμοσφαίρια) για τη θωράκιση του οργανισμού. Με αυτό τον τρόπο το σώμα μας «εξοπλίζεται» και μπορεί να προστατευθεί και να αντιμετωπίσει τον ιό, όταν έρθει η στιγμή της επαφής μαζί του. Επειδή το μόριο mRNA είναι εύθραυστο, γι’ αυτό εάν εγχυθεί (εμβολιαστεί) μόνο του απευθείας στο σώμα μας, θα διασπαστεί γρήγορα -από τα φυσικά ένζυμα των κυττάρων μας - σε τεμάχια, για το λόγο αυτό το mRNA εμβόλιο ενθυλακώνεται (περικλείεται) σε ένα λιπιδικό περίβλημα, σε ένα καλούμενο λιπιδικό νανοσωματίδιο, που χρησιμοποιείται ως φορέα (όχημα) του mRNA. Το εγκλεισμένο στα λιπιδικά νανοσωματίδια mRNA παριστάνει το όχημα που μεταφέρει τις οδηγίες μέσα στα κύτταρα. Δηλαδή τα εμβόλια του mRNA δίνουν οδηγίες στα κύτταρά μας να παράγουν δομικά τμήματα του κορωνοϊού, όπως πρωτεΐνες στη μορφή από αντισώματα. Τα αντισώματα με τη σειρά τους υπερασπίζουν τον οργανισμό από τυχόν ιικές εισβολές του κορωνοϊού. Με τα εμβόλια mRNA εισάγουμε στον οργανισμό μόνο τις γενετικές «οδηγίες» για την κατασκευή αυτού του είδους των ιικών πρωτεϊνών (ιικών ακίδων) του ιού, όχι τον ίδιο τον ιό. Αυτές οι ιικές ακίδες από μόνες τους είναι εντελώς αβλαβείς. Συνεπώς το εμβόλιο mRNA COVD-19 (Comirnaty®= πυκνό σκεύασμα για παρασκευή ενέσιμης διασποράς) που εδώ περιγράφεται είναι ένα γενετικά τροποποιημένο εμβόλιο βασισμένο σε μια νέα τεχνολογία. Το εμβόλιο (Comirnaty®) δρα προετοιμάζοντας τον οργανισμό να δημιουργήσει φυσική άμυνα κατά της λοίμωξης του κορωνοϊού. Το αγγελιοφόρο RNA (mRNA) που περιέχεται στο εμβόλιο δεν παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα στον οργανισμό, αλλά διασπάται γρήγορα και γι’ αυτό δεν ενσωματώνεται στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Μετά τη διάσπαση του mRNA δεν παράγεται στο ανθρώπινο σώμα πλέον καμιά πρωτεΐνη του ιού. Συνεπώς, το εμβόλιο δεν είναι μολυσματικό και επομένως ακίνδυνο. Για μια επαρκή προστασία του εμβολίου, το εμβόλιο (ο Comirnaty®) χορηγείται με δύο ενέσεις, συνήθως στον (δελτοειδή) μυ του άνω βραχίονα, με χρονική διαφορά τουλάχιστον 21 ημερών μεταξύ τους. Σύμφωνα με μια αρχική ανάλυση, το εμβόλιο από το BioNTEch / Pfizer είναι επίσης αποτελεσματικό έναντι δύο νέων παραλλαγών του κορωνοϊού που εντοπίστηκαν για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία και τη Νότια Αφρική. Αυτό προκύπτει από μελέτη επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Τέξας και την αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία Pfizer. Εξετάστηκαν τα αντισώματα στο αίμα 20 εμβολιασμένων ατόμων. Σύμφωνα με αυτά τα αποτελέσματα, το εμβόλιο πέτυχε αποτελεσματικότητα 95 τοις εκατό έναντι των νέων παραλλαγών. 5. Πόσο αποτελεσματικός είναι ο εμβολιασμός; Η επαρκής προστασία εμβολιασμού ξεκινά 7 ημέρες μετά τον 2ο εμβολιασμό. Σύμφωνα με τις παρούσες γνώσεις, περίπου 95 στους 100 (το 95%) εμβολιασμένους ανθρώπους προστατεύονται από ασθένειες. Δεν είναι γνωστό για πόσο καιρό θα διαρκέσει αυτή η προστασία (ανοσία). Ούτε ακόμη έχει διαπιστωθεί κατά πόσο τα εμβολιασμένα άτομα μπορούν να μεταφέρουν και να μεταδώσουν τον ιό. Βάσει αυτών των δεδομένων είναι απαραίτητο, παρά τον εμβολιασμό, να προφυλάξουμε τον εαυτό σας και τους συνανθρώπους μας διατηρώντας τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης κατά του κορωνοϊού. 6. Ποιος επωφελείται ιδιαίτερα από τον εμβολιασμό; Το εμβόλιο COVD-19 mRNA έχει εγκριθεί για άτομα ηλικίας 16 ετών και άνω, και ο μεσοπρόθεσμος στόχος είναι να προσφερθεί ένας εμβολιασμός κατά της COVID-19 σε όλους άνω των 16 ετών. Ωστόσο, επειδή δυστυχώς δεν υπάρχει αμέσως στην αρχή του εμβολιασμού αρκετό διαθέσιμο εμβόλιο, πρέπει πρώτα να εμβολιαστούν άτομα που είτε διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο σοβαρής ή θανατηφόρου πορείας της COVD-19 (π.χ. ηλικιωμένα άτομα και οι διαμένοντες σε γηροκομεία και ιδρύματα νοσηλείας), ή άτομα που έχουν ιδιαίτερα κινδυνεύουν να προσβληθούν από το SARS-Cov-2 λόγω της εργασίας τους – όπως π.χ. στις μονάδες επειγόντων περιστατικών και στις μονάδες εντατικής θεραπείας των νοσοκομείων καθώς και στις μονάδες εξωνοσοκομειακής και νοσοκομειακής περίθαλψης για ηλικιωμένους. 7. Ποιος δεν πρέπει να εμβολιαστεί; Παιδιά και έφηβοι κάτω των 16 ετών για τους οποίους το εμβόλιο επί του παρόντος δεν έχει ακόμη εγκριθεί δεν πρέπει να εμβολιάζονται. Όποιος πάσχει από οξεία ασθένεια με πυρετό άνω των 38,5oC θα πρέπει να εμβολιαστεί μόνο μετά την ανάρρωσή του. Ωστόσο, για ένα κρυολόγημα ή μια ελαφρώς αυξημένη θερμοκρασία (κάτω από 38,5oC) δεν είναι λόγος να αναβληθεί ο εμβολιασμός. Εάν είστε υπερευαίσθητοι (έχετε σοβαρή αλλεργική αντίδραση) σε ένα συστατικό του εμβολίου, δεν πρέπει να εμβολιάζετε: παρακαλώ ενημερώστε τον εμβολιαστή πριν τον εμβολιασμό εάν έχετε αλλεργίες. Άτομα που έχουν στο παρελθόν μολυνθεί με τον νέο κορωνοϊό δεν χρειάζεται αρχικά να εμβολιαστούν, αλλά αυτό δεν αντιτίθεται κατά του εμβολιασμού. Ακόμη και ανοσοκατασταλμένα άτομα (άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα), που ενδέχεται να μην ανταποκρίνονται στο εμβόλιο, καλά είναι να εμβολιαστούν. Όπως για όλα τα εμβόλια, έτσι και το εμβόλιο Comirnaty® πρέπει να χορηγείται υπό στενή ιατρική παρακολούθηση και με την κατάλληλη ιατρική περίθαλψη.
8. Τι πρέπει να κάνω πριν και μετά τον εμβολιασμό; Εάν έχετε σε ένα από τους προηγούμενους εμβολιασμού σας ή άλλες ενέσεις λιποθυμήσει ή είστε επιρρεπείς σε άμεσες αλλεργίες, ενημερώστε εγκαίρως τον εμβολιαστή για αυτό πριν από τον εμβολιασμό. Αν έχετε λιποθύμησε σε κάποιο προηγούμενο εμβολιασμό ή άλλη ένεση, τότε γιατρός μπορεί να σας παρακολουθήσει μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μετά τον εμβολιασμό. Μετά από άλλους εμβολιασμούς (π.χ. κατά της γρίπης) πρέπει να διατηρηθεί μια απόσταση τουλάχιστον 14 ημερών. Μετά τον εμβολιασμό δεν χρειάζεται να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί για την υγεία σας. Σε περίπτωση πόνου ή πυρετού μετά τον εμβολιασμό, μπορεί να ληφθεί ένα ανακουφιστικό / αντιπυρετικό φάρμακο (π.χ. παρακεταμόλη). Ο οικογενειακός σας γιατρός μπορεί να σας συμβουλεύσει.
9. Ποιες αντιδράσεις εμβολιασμού μπορούν να εμφανιστούν μετά τον εμβολιασμό; Μετά τον εμβολιασμό με το εμβόλιο mRNA ((Comirnaty®), τοπικές και γενικές αντιδράσεις μπορεί να εμφανιστούν ως έκφραση της αντενέργειας του σώματος με το εμβόλιο. Αυτές οι αντιδράσεις παρουσιάζονται συνήθως εντός 2 ημερών από τον εμβολιασμό και σπάνια διαρκούν περισσότερο από 1 έως 2 ημέρες. Οι πιο συχνές αναφερόμενες αντιδράσεις εμβολιασμού κατά τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης των δύο μηνών ήταν μέχρι στιγμής πόνος στο σημείο της ένεσης (πάνω από 80%), αίσθηση κόπωσης (πάνω από 60%), κεφαλαλγία (πονοκέφαλο) και ρίγη (πάνω από 30%), πόνος στις αρθρώσεις (πάνω από 20%). Συχνά (μεταξύ 1% και 10%) εμφανίστηκε ναυτία και κοκκίνισμα στο χέρι που χορηγήθηκε το εμβόλιο. Οι περισσότερες αντιδράσεις πολλές φορές σε ηλικιωμένους είναι πιο ήπιες από ό, τι στους νεότερους. Οι αντιδράσεις εμβολιασμού είναι συνήθως ελαφρές ή μέτριες και εμφανίζονται κάπως συχνότερα μετά τον δεύτερο εμβολιασμό. 10. Είναι πιθανές παρενέργειες εμβολίων; Οι παρενέργειες του εμβολίου είναι συνέπειες του εμβολιασμού που υπερβαίνουν την κανονική έκταση μιας αντίδρασης εμβολιασμού και οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την υγεία του εμβολιασμένου ατόμου. Στις εκτεταμένες κλινικές δοκιμές πριν από την έγκριση, παρατηρήθηκαν μετά τη χορήγηση του εμβολίου mRNA, 4 περιπτώσεις οξείας παράλυσης του προσώπου που αντιστοιχούν ένα ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 0,1% και 0,01%. Το εάν αυτές οι περιπτώσεις σχετίζονται αιτιολογικά με τον εμβολιασμό διερευνάται περαιτέρω. Στις κλινικές μελέτες δεν παρατηρήθηκαν άλλες σοβαρές επιπλοκές (παρενέργειες). Από την έναρξη του εμβολιασμού έχουν αναφερθεί πολύ σπάνιες περιπτώσεις αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Αυτές εμφανίστηκαν λίγο μετά τον εμβολιασμό και χρειάστηκαν ιατρική περίθαλψη. Γενικά, όπως και με όλα τα άλλα εμβόλια, δεν μπορούν να αποκλειστούν και στο ευρύτερο μέλλον (μετά από 5, 10, 20 χρόνια) και άλλες επιπλοκές. Εάν παρουσιαστούν συμπτώματα μετά από έναν εμβολιασμό που υπερβαίνουν τις προαναφερθείσες γρήγορα προσωρινές τοπικές και γενικές αντιδράσεις, ο οικογενειακός σας γιατρός είναι φυσικά διαθέσιμος για να σας συμβουλεύσει. Σε περίπτωση σοβαρών συμπτωμάτων, ζητήστε αμέσως ιατρική περίθαλψη.
2. Τεχνολογία παρασκευής των εμβολίων Η Παρασκευή των εμβολίων επιτυγχάνεται με διάφορους μεθόδους. Μαζί με κάποιους από τους «κλασικούς τρόπους» παρασκευής εμβολίων (π.χ. νεκρός ή εξασθενημένος κορωνοϊός), δοκιμάστηκαν και καινούριοι μέθοδοι. Κάποιες από αυτές τις τεχνολογίες εμβολίων είναι: Τα αδρανοποιημένα εμβόλια: Η αναπαραγωγή των ιών για την παραγωγή τους σε αυτά τα εμβόλια γίνεται σε κυτταροκαλλιέργειες. Στη συνέχεια οι ιοί αδρανοποιούνται με χημικό τρόπο. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή εμβολίου κατά του κορωνοϊού από τη Valneva (γαλλική φαρμακευτική εταιρία), τη Sinovac (κινέζικη εταιρία), αλλά και τη Sinopharm που συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Τα εμβόλια φορέων ιών: τα εμβόλια αυτά χρησιμοποιούν ως ιικό φορέα έναν ακίνδυνο γενετικά τροποποιημένο ιό, συνήθως τον αδενοϊό. Με τον τρόπο αυτό μεταφέρουν στο εμβολιαζόμενο άτομο μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη που εκφράζει την πρωτεΐνη-ακίδα του κορωνοϊού. Το ανοσοποιητικό σύστημα του εμβολιαζόμενου που αναγνωρίζει αυτή την πρωτεΐνη ως ξένο σώμα, παράγει στην αρχή τα κατάλληλα αντισώματα και «επιστρατεύει» στη συνέχεια τα αρμόζοντα κύτταρα για την αντιμετώπιση του «εισβολέα». Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρείες Oxford/AstraZeneca (Οξφόρδη και η σουηδική-βρετανική φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca), Johnson & Johnson (εταιρεία των ΗΠΑ), CanSino (Κινέζικη εταιρεία) κ.α.) Τα RNA εμβόλια: Τα RNA εμβόλια παρασκευάζονται μόνο με τον γενετικό κώδικα ενός τύπου RNA, χωρίς την ανάπτυξη του συγκεκριμένου παθογόνου ιού. Με την εισαγωγή αυτού του τύπου RNA στα κύτταρα του εμβολιαζόμενου, ο οργανισμός συνθέτει μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη που παίζει το ρόλο του αντιγόνου [κάθε «ξένη ουσία» που όταν εισέλθει στον οργανισμό παρεντερικά (όχι από το στόμα) προκαλεί παραγωγή αντισωμάτων]. Το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει το είδος της πρωτεΐνης του αντιγόνου και στη συνέχει αποκτά την αντίστοιχη ανοσία (μηχανισμός με τον οποίον ο οργανισμός καταπολεμά τον εχθρό) κατά του συγκεκριμένου ιικού αντιγόνου. Συνεπώς το RNA εμβόλιο δεν χρειάζεται για τη παραγωγή του τον ιό, αλλά μόνο μια ορισμένη πρωτεΐνη. Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε από τις εταιρίες Pfeizer/BioNTech (Αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία και Γερμανική εταιρεία), Moderna (αμερικανική εταιρεία). κ.α.
3. Εμβολιασμός Ο εμβολιασμός στην Ευρώπη ήδη άρχισε στις 8 Δεκεμβρίου στο Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας. Μέχρι στιγμής έχουν εγκριθεί τρία εμβόλια. Εκτός από το εμβόλιο mRNA COVD-19 (Comirnaty®) ένα δεύτερο παρόμοιο εμβόλια που βασίζεται στην ίδια τεχνολογία του mRNA είναι το εμβόλιο της Moderna και ένα τρίτο προηγούμενης υπάρχουσας διαφορετικής τεχνολογίας το εμβόλιο Οξφόρδης/AstraZeneca. Νωρίτερα ξεκίνησε η χορήγηση των εμβολίων Sputnik V και EpiVacC στη Ρωσία, καθώς και περισσότερων του ενός εμβολίων στην Κίνα, που όμως δεν αποτελούν RNA εμβόλια και δεν πληρούν ακόμη τις προϋποθέσεις για μαζική χορήγηση στο γενικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά οι Κινέζοι προμηθεύουν τα εμβόλιά τους ήδη σε 150 διαφορετικές χώρες, το ίδιο και οι Ρώσοι εμβολιάζουν τον πληθυσμό τους και άτομα άλλων συμμαχικών κρατών.
4. Πως παράγεται και λειτουργεί το εμβόλιο; Ο ιός SARS-CoV-2 είναι μια δομή που σχηματίζεται από τη νουκλεοπρωτεΐνη. Η δομή αυτή περιέχει τα κοινά νουκλεϊκά οξέα όπως το DNA (δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ) και το RNA (ριβονουκλεϊκό οξύ) και περιβάλλεται από ένα πρωτεϊνικής φύσης κάλυμμα το καψίδιο, το οποίο προστατεύει το γενετικό υλικό. Το ριβονουκλεϊκό οξύ, συντομογραφικά RNA παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της μετάφρασης σε πρωτεϊνικά προϊόντα. Υπάρχουν τρεις τύποι RNA: το mRNA (m=messenger RNA) ή RNA-αγγελιοφόρος, το rRNA ή ριβοσωματικό RNA (r=ribosomal RNA) και το tRNA ή RNA μεταφοράς (t=transfer RNA). Το mRNA μεταφέρει γενετική πληροφορία ενός γονιδίου στην περιοχή της πρωτεϊνικής σύνθεσης. Το rRNA κατευθύνει τη «μεταγραφή» του mRNA σε πρωτεΐνες και τα μεταφοράς ή tRNA έχουν επίσης σχέση με τη πρωτεϊνική σύνθεση. Στις κύριες δομικές πρωτεΐνες του SARS-CoV-2 εντάσσονται: Η πρωτεΐνη S (Spike S/ˈspaɪk / =ακίδα), η πρωτεΐνη E (Envelope/ /ˈen.və.ləʊp/ =φάκελος), η πρωτεΐνη M (Membrane/ /ˈmem.breɪn/ =μεμβράνη) και η πρωτεΐνη Ν (Nucleocapsid/ /njuːˌkleɪ.ɪk kaepsit =νουκλεοκαψίδιο). Σ’ αυτές τις τέσσερες δομικές πρωτεΐνες – S, E, M και Ν - περιλαμβάνεται και η πρωτεΐνη S [(Spike = ακίδα) - πρωτεΐνη ακίδας]. Οι τέσσερες δομικές πρωτεΐνες συνολικά συνθέτουν το καψίδιο του κορωνοϊού και διαμορφώνουν την κορώνα του ιού SAR-CoV -2, γεγονός που καθορίζει και το όνομα αυτού του ιού και ονομάζεται κορωνοϊός. Στο πρόσφατο παρελθόν διαπιστώθηκε ότι οι «αγκαθωτές» πρωτεΐνες S που διαμορφώνουν προεξέχοντες ακίδες στην επιφάνεια του ιού (πρωτεΐνες-ακίδων) έχουν την ικανότητα να «γραπώνεται» σε συγκεκριμένα κύτταρα του οργανισμού. Με άλλα λόγια η χαρακτηριστική αυτή πρωτεΐνη S με το σχήμα της ακίδας που φέρει ο ιός στην επιφάνεια του και καλείται πρωτεΐνη ακίδας επιφανείας (Spike protein), προσδένεται (όπως το πλοίο στην προκυμαία) και εισέρχεται στα ανθρώπινα κύτταρα (προσκολλάται σε συγκεκριμένα κύτταρα της αναπνευστικής οδού), όπου και προκαλεί ασθένειες (πνευμονίες). Ταυτόχρονα όταν ο ιός εισβάλει στον οργανισμό παίρνει ως αντιγόνο (ουσία που όταν εισέλθει σε ζωντανό οργανισμό προκαλεί παραγωγή αντισωμάτων) την πρωτεΐνη ακίδα που βρίσκεται στην επιφάνειας του ιού και προκαλεί την παραγωγή από αντίστοιχα αντισώματα (πρωτεΐνες που παράγονται στον οργανισμό ως αντίδραση στην είσοδο ενός αντιγόνου) κατά τον SARS-CoV-2 ιό. Για την παραγωγή του εμβολίου mRNA οι επιστήμονες επέλεξαν ως αντιγόνο αυτού του είδους τις ιικές ακίδες/ ιικές πρωτεΐνες, δηλαδή το mRNA ( το αγγελιοφόρο RNA) ή μόνο τμήμα του mRNA. Το εμβόλιο τόσο των Pfizer/ BioNTech όπως της βιοτεχνολογίας Moderna, βασίζεται στην τεχνολογία του αγγελιοφόρου RNA (mRNA). Με βάση αυτά τα στοιχεία οι εταιρίες μπορούν να αναπτύξουν και να παρασκευάσουν σε διάστημα μόλις εβδομάδων σε μεγάλη ποσότητα παρόμοια συνθετικά (mRNA). Πρόκειται για ένα τροποποιημένο μόριο mRNA, δηλαδή για μια σύνθετη εκδοχή ενός τμήματος του mRNA του κορωνοϊού, που κωδικοποιεί (μεταγράφει) την πρωτεΐνη επιφανείας S του ιού SARS-CoV-2. Συνεπώς, όταν το τμήμα (μόριο) αυτού του mRNA εισέρχεται στο ανθρώπινο σώμα, “διαβάζεται” από τα κύτταρα του οργανισμού και τα δίνει οδηγίες να συνθέσουν προσωρινά την συγκεκριμένη πρωτεΐνη ακίδα. Το ανοσοποιητικό του σύστημα στη πορεία αναγνωρίζει την πρωτεΐνη ακίδα ως ξένο σώμα, παράγει αντισώματα και ενεργοποιεί τα Τ κύτταρα (λευκά αιμοσφαίρια) για τη θωράκιση του οργανισμού. Με αυτό τον τρόπο το σώμα μας «εξοπλίζεται» και μπορεί να προστατευθεί και να αντιμετωπίσει τον ιό, όταν έρθει η στιγμή της επαφής μαζί του. Επειδή το μόριο mRNA είναι εύθραυστο, γι’ αυτό εάν εγχυθεί (εμβολιαστεί) μόνο του απευθείας στο σώμα μας, θα διασπαστεί γρήγορα -από τα φυσικά ένζυμα των κυττάρων μας - σε τεμάχια, για το λόγο αυτό το mRNA εμβόλιο ενθυλακώνεται (περικλείεται) σε ένα λιπιδικό περίβλημα, σε ένα καλούμενο λιπιδικό νανοσωματίδιο, που χρησιμοποιείται ως φορέα (όχημα) του mRNA. Το εγκλεισμένο στα λιπιδικά νανοσωματίδια mRNA παριστάνει το όχημα που μεταφέρει τις οδηγίες μέσα στα κύτταρα. Δηλαδή τα εμβόλια του mRNA δίνουν οδηγίες στα κύτταρά μας να παράγουν δομικά τμήματα του κορωνοϊού, όπως πρωτεΐνες στη μορφή από αντισώματα. Τα αντισώματα με τη σειρά τους υπερασπίζουν τον οργανισμό από τυχόν ιικές εισβολές του κορωνοϊού. Με τα εμβόλια mRNA εισάγουμε στον οργανισμό μόνο τις γενετικές «οδηγίες» για την κατασκευή αυτού του είδους των ιικών πρωτεϊνών (ιικών ακίδων) του ιού, όχι τον ίδιο τον ιό. Αυτές οι ιικές ακίδες από μόνες τους είναι εντελώς αβλαβείς. Συνεπώς το εμβόλιο mRNA COVD-19 (Comirnaty®= πυκνό σκεύασμα για παρασκευή ενέσιμης διασποράς) που εδώ περιγράφεται είναι ένα γενετικά τροποποιημένο εμβόλιο βασισμένο σε μια νέα τεχνολογία. Το εμβόλιο (Comirnaty®) δρα προετοιμάζοντας τον οργανισμό να δημιουργήσει φυσική άμυνα κατά της λοίμωξης του κορωνοϊού. Το αγγελιοφόρο RNA (mRNA) που περιέχεται στο εμβόλιο δεν παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα στον οργανισμό, αλλά διασπάται γρήγορα και γι’ αυτό δεν ενσωματώνεται στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Μετά τη διάσπαση του mRNA δεν παράγεται στο ανθρώπινο σώμα πλέον καμιά πρωτεΐνη του ιού. Συνεπώς, το εμβόλιο δεν είναι μολυσματικό και επομένως ακίνδυνο. Για μια επαρκή προστασία του εμβολίου, το εμβόλιο (ο Comirnaty®) χορηγείται με δύο ενέσεις, συνήθως στον (δελτοειδή) μυ του άνω βραχίονα, με χρονική διαφορά τουλάχιστον 21 ημερών μεταξύ τους. Σύμφωνα με μια αρχική ανάλυση, το εμβόλιο από το BioNTEch / Pfizer είναι επίσης αποτελεσματικό έναντι δύο νέων παραλλαγών του κορωνοϊού που εντοπίστηκαν για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία και τη Νότια Αφρική. Αυτό προκύπτει από μελέτη επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Τέξας και την αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία Pfizer. Εξετάστηκαν τα αντισώματα στο αίμα 20 εμβολιασμένων ατόμων. Σύμφωνα με αυτά τα αποτελέσματα, το εμβόλιο πέτυχε αποτελεσματικότητα 95 τοις εκατό έναντι των νέων παραλλαγών. 5. Πόσο αποτελεσματικός είναι ο εμβολιασμός; Η επαρκής προστασία εμβολιασμού ξεκινά 7 ημέρες μετά τον 2ο εμβολιασμό. Σύμφωνα με τις παρούσες γνώσεις, περίπου 95 στους 100 (το 95%) εμβολιασμένους ανθρώπους προστατεύονται από ασθένειες. Δεν είναι γνωστό για πόσο καιρό θα διαρκέσει αυτή η προστασία (ανοσία). Ούτε ακόμη έχει διαπιστωθεί κατά πόσο τα εμβολιασμένα άτομα μπορούν να μεταφέρουν και να μεταδώσουν τον ιό. Βάσει αυτών των δεδομένων είναι απαραίτητο, παρά τον εμβολιασμό, να προφυλάξουμε τον εαυτό σας και τους συνανθρώπους μας διατηρώντας τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης κατά του κορωνοϊού. 6. Ποιος επωφελείται ιδιαίτερα από τον εμβολιασμό; Το εμβόλιο COVD-19 mRNA έχει εγκριθεί για άτομα ηλικίας 16 ετών και άνω, και ο μεσοπρόθεσμος στόχος είναι να προσφερθεί ένας εμβολιασμός κατά της COVID-19 σε όλους άνω των 16 ετών. Ωστόσο, επειδή δυστυχώς δεν υπάρχει αμέσως στην αρχή του εμβολιασμού αρκετό διαθέσιμο εμβόλιο, πρέπει πρώτα να εμβολιαστούν άτομα που είτε διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο σοβαρής ή θανατηφόρου πορείας της COVD-19 (π.χ. ηλικιωμένα άτομα και οι διαμένοντες σε γηροκομεία και ιδρύματα νοσηλείας), ή άτομα που έχουν ιδιαίτερα κινδυνεύουν να προσβληθούν από το SARS-Cov-2 λόγω της εργασίας τους – όπως π.χ. στις μονάδες επειγόντων περιστατικών και στις μονάδες εντατικής θεραπείας των νοσοκομείων καθώς και στις μονάδες εξωνοσοκομειακής και νοσοκομειακής περίθαλψης για ηλικιωμένους. 7. Ποιος δεν πρέπει να εμβολιαστεί; Παιδιά και έφηβοι κάτω των 16 ετών για τους οποίους το εμβόλιο επί του παρόντος δεν έχει ακόμη εγκριθεί δεν πρέπει να εμβολιάζονται. Όποιος πάσχει από οξεία ασθένεια με πυρετό άνω των 38,5oC θα πρέπει να εμβολιαστεί μόνο μετά την ανάρρωσή του. Ωστόσο, για ένα κρυολόγημα ή μια ελαφρώς αυξημένη θερμοκρασία (κάτω από 38,5oC) δεν είναι λόγος να αναβληθεί ο εμβολιασμός. Εάν είστε υπερευαίσθητοι (έχετε σοβαρή αλλεργική αντίδραση) σε ένα συστατικό του εμβολίου, δεν πρέπει να εμβολιάζετε: παρακαλώ ενημερώστε τον εμβολιαστή πριν τον εμβολιασμό εάν έχετε αλλεργίες. Άτομα που έχουν στο παρελθόν μολυνθεί με τον νέο κορωνοϊό δεν χρειάζεται αρχικά να εμβολιαστούν, αλλά αυτό δεν αντιτίθεται κατά του εμβολιασμού. Ακόμη και ανοσοκατασταλμένα άτομα (άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα), που ενδέχεται να μην ανταποκρίνονται στο εμβόλιο, καλά είναι να εμβολιαστούν. Όπως για όλα τα εμβόλια, έτσι και το εμβόλιο Comirnaty® πρέπει να χορηγείται υπό στενή ιατρική παρακολούθηση και με την κατάλληλη ιατρική περίθαλψη. 8. Τι πρέπει να κάνω πριν και μετά τον εμβολιασμό; Εάν έχετε σε ένα από τους προηγούμενους εμβολιασμού σας ή άλλες ενέσεις λιποθυμήσει ή είστε επιρρεπείς σε άμεσες αλλεργίες, ενημερώστε εγκαίρως τον εμβολιαστή για αυτό πριν από τον εμβολιασμό. Αν έχετε λιποθύμησε σε κάποιο προηγούμενο εμβολιασμό ή άλλη ένεση, τότε γιατρός μπορεί να σας παρακολουθήσει μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μετά τον εμβολιασμό. Μετά από άλλους εμβολιασμούς (π.χ. κατά της γρίπης) πρέπει να διατηρηθεί μια απόσταση τουλάχιστον 14 ημερών. Μετά τον εμβολιασμό δεν χρειάζεται να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί για την υγεία σας. Σε περίπτωση πόνου ή πυρετού μετά τον εμβολιασμό, μπορεί να ληφθεί ένα ανακουφιστικό / αντιπυρετικό φάρμακο (π.χ. παρακεταμόλη). Ο οικογενειακός σας γιατρός μπορεί να σας συμβουλεύσει.
9. Ποιες αντιδράσεις εμβολιασμού μπορούν να εμφανιστούν μετά τον εμβολιασμό; Μετά τον εμβολιασμό με το εμβόλιο mRNA ((Comirnaty®), τοπικές και γενικές αντιδράσεις μπορεί να εμφανιστούν ως έκφραση της αντενέργειας του σώματος με το εμβόλιο. Αυτές οι αντιδράσεις παρουσιάζονται συνήθως εντός 2 ημερών από τον εμβολιασμό και σπάνια διαρκούν περισσότερο από 1 έως 2 ημέρες. Οι πιο συχνές αναφερόμενες αντιδράσεις εμβολιασμού κατά τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης των δύο μηνών ήταν μέχρι στιγμής πόνος στο σημείο της ένεσης (πάνω από 80%), αίσθηση κόπωσης (πάνω από 60%), κεφαλαλγία (πονοκέφαλο) και ρίγη (πάνω από 30%), πόνος στις αρθρώσεις (πάνω από 20%). Συχνά (μεταξύ 1% και 10%) εμφανίστηκε ναυτία και κοκκίνισμα στο χέρι που χορηγήθηκε το εμβόλιο. Οι περισσότερες αντιδράσεις πολλές φορές σε ηλικιωμένους είναι πιο ήπιες από ό, τι στους νεότερους. Οι αντιδράσεις εμβολιασμού είναι συνήθως ελαφρές ή μέτριες και εμφανίζονται κάπως συχνότερα μετά τον δεύτερο εμβολιασμό. 10. Είναι πιθανές παρενέργειες εμβολίων; Οι παρενέργειες του εμβολίου είναι συνέπειες του εμβολιασμού που υπερβαίνουν την κανονική έκταση μιας αντίδρασης εμβολιασμού και οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την υγεία του εμβολιασμένου ατόμου. Στις εκτεταμένες κλινικές δοκιμές πριν από την έγκριση, παρατηρήθηκαν μετά τη χορήγηση του εμβολίου mRNA, 4 περιπτώσεις οξείας παράλυσης του προσώπου που αντιστοιχούν ένα ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 0,1% και 0,01%. Το εάν αυτές οι περιπτώσεις σχετίζονται αιτιολογικά με τον εμβολιασμό διερευνάται περαιτέρω. Στις κλινικές μελέτες δεν παρατηρήθηκαν άλλες σοβαρές επιπλοκές (παρενέργειες). Από την έναρξη του εμβολιασμού έχουν αναφερθεί πολύ σπάνιες περιπτώσεις αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Αυτές εμφανίστηκαν λίγο μετά τον εμβολιασμό και χρειάστηκαν ιατρική περίθαλψη. Γενικά, όπως και με όλα τα άλλα εμβόλια, δεν μπορούν να αποκλειστούν και στο ευρύτερο μέλλον (μετά από 5, 10, 20 χρόνια) και άλλες επιπλοκές. Εάν παρουσιαστούν συμπτώματα μετά από έναν εμβολιασμό που υπερβαίνουν τις προαναφερθείσες γρήγορα προσωρινές τοπικές και γενικές αντιδράσεις, ο οικογενειακός σας γιατρός είναι φυσικά διαθέσιμος για να σας συμβουλεύσει. Σε περίπτωση σοβαρών συμπτωμάτων, ζητήστε αμέσως ιατρική περίθαλψη.