"Είναι φορές που ο νους του ανθρώπου αδυνατεί ή μάλλον αρνείται να κατανοήσει και πολύ περισσότερο να
δικαιολογήσει
Στις 23 Φεβρουαρίου του 43 εκτελέσθηκαν από τους Γερμανούς στον Τόπο αυτό 40 συμπατριώτες μας από τον Άγιο Δημήτριο και το Λιβάδι Ολύμπου μαζί και ο τότε Δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος. Η ανόσια πράξη έγινε ως αντίποινα για την ανατίναξη- από αντάρτες του ΕΛΛΑΣ- του μεταλλίου χρωμίου , το οποίο βρίσκονταν στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου.
Παραθέτω το γεγονός όπως καταγράφηκε από τον Κατερινιώτη διανοούμενο Σάββα Κανταρτζή στα απομνημονεύματά του και όπως αυτά αναδημοσιεύθηκαν από τον διδάκτορα ιστορικό κ. Ιωάννη Καζταρίδη και τον διδάκτορα Τοπικής Ιστορίας κ. Ναχόπουλο.
Μαύρη κατοχή πλάκωνε την πατρίδα μας.
Από τις αρχές του ’43 αντάρτικες ομάδες έκαναν αισθητή την παρουσία τους στην περιοχή με σκοπό να παρεμποδίσουν την παραγωγή και μεταφορά πρώτων υλών από την Ελλάδα στη Γερμανία, χρήσιμο στην πολεμική βιομηχανία των κατακτητών.
Ήταν νύχτα της 18ης του Φλεβάρη 1943. Ένα τμήμα του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας χτυπάει το μεταλλείο, το οποίο βρίσκονταν στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου, στη θέση «Μπάρα» και στο οποίο γινόταν εξόρυξη χρωμίου, απαραίτητη πρώτη ύλη για την επεξεργασία του ατσαλιού, για την πολεμική βιομηχανία της Γερμανίας.
Οι πατριώτες ανατίναξαν το μεταλλείο και πήραν ως αιχμάλωτους 2 Γερμανούς.
Την είδηση της επίθεσης πληροφορήθηκε την ίδια μέρα η Γερμανική διοίκηση της Θεσσαλονίκης. Αμέσως αποφάσισε τα μέτρα- αντίποινα, για την καταστροφή του ορυχείου, αλλά και τις ενέργειες που θα οδηγούσαν στην απελευθέρωση των 2 Γερμανών αιχμαλώτων.
Στις 20 Φλεβάρη δόθηκε διαταγή σε ένα λόχο Γερμανών στρατιωτών να κατευθυνθεί σιδηροδρομικώς από τη Θεσσαλονίκη προς την Κατερίνη και από εκεί στον Άγιο Δημήτριο, με αποκλειστικό σκοπό να συλλάβει ομήρους από το χωριό, ώστε να εξαναγκαστούν οι αντάρτες να απελευθερώσουν τους 2 απαχθέντες Γερμανούς.
Έγινε προσπάθεια να κρατηθεί η επιχείρηση μυστική για να μην φύγουν οι Αη Δημητρινοί από το χωριό, ώστε να μπορέσουν να συλλάβουν όσο το δυνατόν περισσότερους αιχμαλώτους. Για μια ακόμα φορά τα Γερμανικά αντίποινα στράφηκαν εναντίων ενός γειτονικού με τον τόπο του συμβάντος χωριού, όπως άλλωστε συνέβη σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις.
Τις επόμενες μέρες ήρθαν από τη Θεσσαλονίκη στην Κατερίνη 3 Γερμανοί της μυστικής στρατιωτικής αστυνομίας, με σκοπό να συλλέξουν περισσότερες πληροφορίες για το συμβάν. Σύμφωνα με την έκθεση που συνέταξε ο επικεφαλής της ομάδας Klaasen οι αντάρτες, οι οποίοι είχαν επιτεθεί στο μεταλλείο, ήταν περίπου 30 με 50 άντρες. Αφού αιφνιδίασαν τους 2 Γερμανούς αφαίρεσαν τα όπλα τους και τους συνέλαβαν. Επιπλέον, σύμφωνα πάντα με την έκθεση του Klaasen, οι αντάρτες εξουδετέρωσαν του τέσσερις Έλληνες χωροφύλακες που είχαν επιφορτιστεί με τη φύλαξη του μεταλλείου. Στη συνέχεια λεηλάτησαν τα καταλύματα των Γερμανών, αφαιρώντας διάφορα είδη ένδυσης και εξοπλισμού, έπιπλα και τρόφιμα. Προξένησαν φθορές στις μηχανές. Σκόρπισαν τις πρώτες ύλες. Αφαίρεσαν ποσότητες εκρηκτικών. Τέλος, έβαλαν φωτιά με αποτέλεσμα να καταστραφούν ολοκληρωτικά οι εγκαταστάσεις του μεταλλείου. Από την καταστροφή διασώθηκε μόνο ο εξοπλισμός, που υπήρχε στις στοές, και τα καλύμματα των εργατών.
Πολλοί Αη- Δημητρινοί φοβούμενοι τα αντίποινα των Γερμανών έφυγαν από το χωριό και κρύφθηκαν στο δάσος σε καλύβες. Στο χωριό παρέμειναν οι ηλικιωμένοι και κάποιοι που δεν πίστευαν ότι οι Γερμανοί θα προέβαιναν σε αντίποινα. Για την προστασία όμως του χωριού και όσων απέβαιναν συγκροτείτε μία ομάδα περίπου 20 ατόμων , η οποία στήνει δύο παρατηρητήρια στις δύο άκρες του χωριού.
Την νύχτα τις 21ης Φλεβάρη, ημέρα Κυριακή, ο Γερμανικός λόχος, που είχε φτάσει από τη Θεσσαλονίκη, κατευθύνεται προς τον Άγιο Δημήτριο. Καθώς πλησίαζαν οι Γερμανοί στο χωριό, παρά τις προφυλάξεις με τις οποίες κινούνταν, έγιναν αντιληπτοί από το παρατηρητήριο του Άη, Θανάση. Οι άνθρωποι που ήταν στο παρατηρητήριο πυροβόλησαν εναντίων τους, χωρίς όμως να απαντήσουν οι Γερμανοί. Το γεγονός αυτό όμως έδωσε την ευκαιρία σε ορισμένους κατοίκους του χωριού να προλάβουν να φύγουν. Μόλις ξημέρωσε οι Γερμανοί κουνούνται προς το παρατηρητήριο του Αη Θανάση, και οι αντάρτες αναγκάζονται να αποσυρθούν στη θέση «Πουρνάρια».
Οι Γερμανοί στήνουν πολυβόλα και γαζώνουν με ριπές το χωριό. Μπαίνουν στο χωριό και συγκεντρώνουν στην πλατεία όσους κατοίκους βρίσκουν. Με τη σύλληψη των ομήρων δίνεται διαταγή στον Πρόεδρο του Αγίου Δημητρίου Δημητράκη Τσαλό να συναντήσει τους αντάρτες και να τους μεταφέρει τα τελικό τελεσίγραφο, σύμφωνα με το οποίο καλούνταν οι αντάρτες να παραδώσουν τους δύο Γερμανούς ομήρους μέχρι τις 12 το μεσημέρι τις 23ης Φεβρουαρίου. Σε διαφορετική περίπτωση οι όμηροι θα εκτελούνταν .
Το απόγευμα της Κυριακής 21 του μηνός, οι Γερμανοί επιβιβάζουν σε καμιόνια 40 άτομα από τους συλληφθέντες και ξεκινά η φάλαγγα για την Κατερίνη. Στο δρόμο συναντούν πέντε Λιβαδιώτες, οι οποίοι επέστρεφαν στο χωριό τους. Τους συλλαμβάνουν και ελευθερώνουν πέντε ομήρους, κυρίως γυναίκες.
Στο μεταξύ, οι αντάρτες, οι οποίοι ειδοποιήθηκαν για την επιχείρηση των Γερμανών στέλνουν μια ομάδα, η οποία στήνει ενέδρα στη θέση «Χλιαριά» χωρίς όμως να πετύχει το σκοπό της. Πάνω στο επεισόδιο που δημιουργήθηκε καταφέρνει να δραπετεύσει ένας από τους ομήρους Εβραίους, ονόματι Τζάκο, τον οποίο είχαν φέρει οι Γερμανοί από την Θεσσαλονίκη μαζί με άλλους Εβραίους και εργάζονταν στο ορυχείο.
Οι Γερμανοί μόλις έφτασαν στην Κατερίνη έκλεισαν τους ομήρους αρχικά στο κτήριο του σημερινού 5ου Γυμνάσιου και στη συνέχεια τους οδηγούν στο σιδηροδρομικό σταθμό και τους κλείνουν σε ένα βαγόνι.
Τη Δευτέρα το πρωί 22 Φεβρουαρίου, ένα Γερμανικό αυτοκίνητο, ανεβαίνει στον Άγιο Δημήτριο, με σκοπό να παραλάβει τους δύο Γερμανούς αιχμαλώτους σε περίπτωση που τους απελευθέρωναν οι αντάρτες. Την ίδια μέρα αντιπροσωπεία τεσσάρων κατοίκων του Αγίου Δημητρίου, συγγενείς των ομήρων, πηγαίνει στο Πύθειο, όπου συναντά τους αντάρτες και τους ζητά να απελευθερώσουν τους δύο Γερμανούς χωρίς όμως να γίνει δεκτό το αίτημά τους.
Την Τρίτη το πρωί 23 Φεβρουαρίου οι Γερμανοί προβαίνουν σε μία ακόμη σύλληψη. Συλλαμβάνουν και φυλακίζουν μαζί με τους υπόλοιπους ομήρους τον Αιμίλιο Ξανθόπουλο, Δήμαρχο Κατερίνης, κατά την περίοδο 1933-1937, ο οποίος ήταν επιμελητής τροφοδοσίας των εργατών το μεταλλείου, με την κατηγορία, ότι εφοδίαζε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Με τη λήξη του Γερμανικού τελεσιγράφου, τη Τρίτη το μεσημέρι, και αφού δεν είχε επιστρέψει το αυτοκίνητο με τους δύο Γερμανούς ομήρους, οι Γερμανοί προχωρούν στην υλοποίηση της απόφασης τους, να εκτελέσουν τους σαράντα Έλληνες ομήρους, είκοσι για κάθε Γερμανό.
Γερμανοί στρατιώτες με τα αυτόματα στα χέρια μπλοκάρουν το καφενείο της δημοτικής αγοράς και αρπάζουν καμιά δεκαπενταριά γερούς και χειροδύναμους άντρες, θαμώνες του καφενείου, τους οποίους διέταξαν να τους ακολουθήσουν. Τους οδήγησαν στην Φελδ Κομμαντατούρ όπου τους ανέμενε μία οδυνηρή έκπληξη. Τους έδωσαν από ένα κασμά και φτυάρι και τους διέταξαν να τραβήξουν με τα πόδια στο σιδηροδρομικό σταθμό και να περιμένουν κάτω από το υπόστεγο της αποβάθρας. Πέρασαν μερικά λεπτά σιωπής και αγωνίας σα να είχαν παγώσει όλα τριγύρω και οι άνθρωποι βουβάθηκαν. Απότομα, ένα ανατριχιαστικό κροτάλισμα πολυβόλων, που ερχόταν από μακριά, τάραξε τη σιωπή και ξέσκισε τις καρδιές όλων, που κρατώντας την αναπνοή τους, περίμεναν. Σε λίγα λεπτά το ίδιο κροτάλισμα επαναλήφθηκε. Γερμανοί στρατιώτες φθάνουν βιαστικά και διατάζουν τους Κατερινιώτες με τους κασμάδες να τους ακολουθήσουν. Προχώρησαν περίπου εκατό μέτρα πίσω από τις αποθήκες και τα σπίτια, που βρίσκονταν εκεί, και βρέθηκαν μπροστά σε ένα ανατριχιαστικό θέαμα. Σε δύο σειρές που απείχαν η μία από την άλλη 20 -30 μέτρα ήταν πεταμένα δεκάδες πτώματα και η γη κατακόκκινη και πλημμυρισμένη στο αίμα.
Γερμανός αξιωματικός με πιστόλι στο χέρι έκανε ένα γύρω ανάμεσα στα πτώματα και έδινε στο κεφάλι τη χαριστική βολή.
Οι Γερμανοί δίνουν εντολή στους Κατερινιώτες να ανοίξουν δύο λάκκους σε τετράγωνα σχήματα, πλάι στα πτώματα και να τα σκεπάσουν, αφού μαζέψουν ό,τι είχαν στις τσέπες τους. Είχε γραφτεί με αθώο αίμα ο επίλογος του δράματος και συντελέστηκε ψυχρά το πρώτο ομαδικό ναζιστικό έγκλημα στην Κατερίνη.
Κυρίες και κύριοι
Μέχρι τώρα προσπάθησα να μιλήσω χωρίς συναίσθημα παραθέτοντας απλά τα ιστορικά γεγονότα, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο ίσως σταθώ πιο αντικειμενική στην ιστορία.
Αλλά όμως απέναντί μου δεν έχω μόνο την ιστορία. Εδώ απέναντί μου έχω ανθρώπους, που έζησαν τα γεγονότα . Ανθρώπους που έπαθαν, που πόνεσαν, που πένθησαν, ανθρώπους που είδαν τη ζωή τους να γκρεμίζεται από τη μία στιγμή στην άλλη. Βλέπω συγγενείς και απογόνους των ανθρώπων που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς άδικα, χωρίς να φταίξουν σε κάτι, και το κυριότερο χωρίς να καταλάβουν και αυτοί το γιατί. Γιατί εκτελέσθηκαν οι σαράντα συμπολίτες μας; Γιατί εκτελέσθηκαν χιλιάδες αθώοι άνθρωποι; Μήπως επειδή υπερασπίστηκαν την πατρίδα τους; Τι κρύβονταν άραγε πίσω από το σχέδιο των Γερμανών περί αφανισμού των λαών που κατακτούσαν;
Η εκτέλεση των σαράντα συμπατριωτών μας ήταν μία θυσία στο βωμό της πατρίδας και της ελευθερίας. Αλήθεια όμως, πόσο εύκολο είναι- όχι μόνο για τους Γερμανούς- αλλά και για πολλούς ακόμα Ευρωπαϊκούς λαούς να ξεχνούν αυτές τις θυσίες, τους αγώνες, το αίμα, τον ευτελισμό, την ταπείνωση που υπέστη ο λαός μας; Γιατί σήμερα τόσες φωνές να εναντιώνονται στο λαό που έχει αποδείξει ότι ξέρει να αγωνίζεται, να ορθώνει το ανάστημά του σε αξίες και ιδανικά που η κάθε γενιά με άγραφους νόμους παρέδιδε στην επόμενη;
Κυρίες και κύριοι,
Η θυσία των Αη Δημητρινών, των Λιβαδιωτών και του Δημάρχου Αιμιλίου Ξανθόπουλου δεν πήγε χαμένη. Το μήνυμα της θυσίας του δεν το ξεθώριασε ο χρόνος. Υψώθηκε στην ιερή μνήμη τους αναμνηστική στήλη στη θέση όπου εκτελέστηκαν για να τους τιμούν οι νέες γενιές και να θυμούνται, όχι για εκδίκηση, αλλά για σωφρονισμό μαθαίνοντας το τι κόστισε για την Πιερία η απελευθέρωση της Ελλάδας, της Ευρώπης και του κόσμου από τον ζυγό και την κατάρα του ναζισμού.
Και με πόση ευλάβεια αγάπη, στοργή, αποφασιστικότητα και αυτοθυσία πρέπει να κρατήσουμε και να περιφρουρήσουμε την ιερή και ατίμητη αυτή κληρονομιά που λέγεται Πατρίδα, Ελευθερία, Ελλάς.
Ας είναι αιωνία η μνήμη τους.
Δήμος Κατερίνης: Εκδήλωση μνήμης και τιμής θυμάτων κατοχής
Με επιμνημόσυνη δέηση από τον Εφημέριο του Ιερού Ναού Αγίου Χαραλάμπους π. Κυριάκο Κοκελίδη και κατάθεση στεφάνων από εκπροσώπους αρχών, φορέων, συλλόγων, καθώς και από συγγενείς των θυμάτων στο μνημείο πεσόντων στον Σιδηροδρομικό Σταθμό (Οδός Διγενή Ακρίτα), τιμήθηκε σήμερα το πρωί, η επέτειος της ομαδικής εκτέλεσης από τους Γερμανούς των Ελλήνων πατριωτών, με πρώτο τον αείμνηστο Δήμαρχο Κατερίνης Αιμίλιο Ξανθόπουλο, τον Φεβρουάριο του 1943.
Την εκδήλωση, που διοργάνωσε ο Δήμος Κατερίνης τίμησαν με την παρουσία τους, ο Δήμαρχος Κώστας Κουκοδήμος, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας Αντώνιος Οικονόμου (ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης), ο Βουλευτής Πιερίας Ξενοφών Μπαραλιάκος (ως εκπρόσωπος της Βουλής των Ελλήνων), ο Δήμαρχος Ελασσόνας Νικόλαος Γάτσας, ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Κατερίνης Φάνης Τερζόπουλος, οι αντιδήμαρχοι Γιώργος Νταντάμης, Γιώργος Κυριακίδης, Γιάννης Συμεωνίδης, Γιώργος Τσιαλός, δημοτικοί και τοπικοί σύμβουλοι του Δήμου Κατερίνης, καθώς και εκπρόσωποι: της Δημοτικής Κοινότητας Λιβαδίου Ελασσόνας, της Τοπικής Κοινότητας Αγίου Δημητρίου, της Διοίκησης του Γ’ Σώματος Στρατού, της Αστυνομικής Διεύθυνσης Πιερίας, της Πυροσβεστικής υπηρεσίας, της Λιμενικής Αρχής Σκάλας Κατερίνης, εκπρόσωπος της Βουλεύτριας Πιερίας Ελισάβετ Σκούφα, ο πρόεδρος της «Εγνατία ΑΕ» & του Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος - πρώην υπουργός Γιώργος Κωνσταντόπουλος, ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Πιερίας Ηλίας Χατζηχριστοδούλου, κ.α. εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, φορέων και πολιτιστικών συλλόγων (Αη – Δημητρινών, Λιβαδιωτών Κατερίνης «Γεωργάκης Ολύμπιος», Ποντακού Σύλλόγου «Παναγία Σουμελά», Πολιτιστικού Συλλόγου Σιδηροδρομικού Σταθμού, Κρητών Ν.Πιερίας «ΟΙ ΣΤΑΥΡΑΕΤΟΙ»).
Την εκδήλωση επένδυσε μουσικά η Φιλαρμονική του Δημοτικού Ωδείου Κατερίνης, ενώ η τελετή ολοκληρώθηκε με εκφώνηση των ονομάτων των θυμάτων, ενός λεπτού σιγή και ανάκρουση του Εθνικού ύμνου.
