– 6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ
Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις· τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι, ἀγαπητόν σε Υἱὸν ὀνομάζουσα, καὶ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς, ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές. Ὁ ἐπιφανεὶς Χριστὲ ὁ Θεός, καὶ τὸν κόσμον φωτίσας δόξα σοι.Τα έθιμα είναι άγραφοι κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι
έχουν τις ρίζες τους σε θεμελιώδεις εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής, προσδιορίζοντας τον τρόπο ζωής του κοινωνικού συνόλου. Στο Λιτόχωρο
οι θρησκευτικές τελετές και τα έθιμα χαρακτηρίζονται για τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητά τους, συνδέονται με τον πηγαίο αυθορμητισμό και τη γνήσια λαϊκότητα και είναι τρόπος ζωής για τους Λιτοχωρινούς. Η εορτή των Θεοφανείων (Φώτων) με το έθιμο των σίχνων είναι εντυπωσιακή. Τα σίχνα είναι ψηλά λάβαρα με σταυρούς και πολύχρωμες σημαίες, που οι σιχνοφόροι τα μεταφέρουν σε πομπή, ψάλλοντας το «Κύριε Ελέησον», σ’ ένα ιδιόρρυθμο και μακρόσυρτο μέλος.
Στο εβδομαδιαίο εικονογραφημένο περιοδικό ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ των Αθηνών, τεύχος 1 (1756) 7 Ιανουαρίου 1988, στις σελίδες 22-27, είναι αρχικά δημοσιευμένο το κείμενο ή άρθρο που ακολουθεί.
Σημείωση Φαρέτρας: Εκτός από τις φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν στο αφιέρωμα του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ παραθέτουμε και από τον γιορτασμό των Φώτων στο Λιτόχωρο του 2019 ως μια απόδειξη ότι το έθιμο συνεχίζει αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο.
Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις· τοῦ γὰρ Γεννήτορος ἡ φωνὴ προσεμαρτύρει σοι, ἀγαπητόν σε Υἱὸν ὀνομάζουσα, καὶ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει περιστερᾶς, ἐβεβαίου τοῦ λόγου τὸ ἀσφαλές. Ὁ ἐπιφανεὶς Χριστὲ ὁ Θεός, καὶ τὸν κόσμον φωτίσας δόξα σοι.Τα έθιμα είναι άγραφοι κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι
έχουν τις ρίζες τους σε θεμελιώδεις εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής, προσδιορίζοντας τον τρόπο ζωής του κοινωνικού συνόλου. Στο Λιτόχωρο
οι θρησκευτικές τελετές και τα έθιμα χαρακτηρίζονται για τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητά τους, συνδέονται με τον πηγαίο αυθορμητισμό και τη γνήσια λαϊκότητα και είναι τρόπος ζωής για τους Λιτοχωρινούς. Η εορτή των Θεοφανείων (Φώτων) με το έθιμο των σίχνων είναι εντυπωσιακή. Τα σίχνα είναι ψηλά λάβαρα με σταυρούς και πολύχρωμες σημαίες, που οι σιχνοφόροι τα μεταφέρουν σε πομπή, ψάλλοντας το «Κύριε Ελέησον», σ’ ένα ιδιόρρυθμο και μακρόσυρτο μέλος.
Στο εβδομαδιαίο εικονογραφημένο περιοδικό ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ των Αθηνών, τεύχος 1 (1756) 7 Ιανουαρίου 1988, στις σελίδες 22-27, είναι αρχικά δημοσιευμένο το κείμενο ή άρθρο που ακολουθεί.
Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ εκδιδόταν από τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη (ΔΟΛ). Το κείμενο έχει τον τίτλο: «Λιτόχωρο. Η γιορτή των Φώτων στη σκιά του Ολύμπου» και συνοδεύεται από 8 έγχρωμες μοναδικής ομορφιάς φωτογραφίες.
Συντάκτης είναι ο Δημήτρης Διατσίδης.
Αναδημοσιεύεται χωρίς περικοπή.
Ιδιαίτερη ατμόσφαιρα στον αγιασμό των υδάτων, σε μια τελετή που συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι. Ο Όλυμπος προσφέρει το επιβλητικό σκηνικό με το υπέροχο τοπίο του και τον άγριο καιρό. Μια πομπή με λάβαρα – θέαμα ασυνήθιστο στην εποχή μας – δίνει μεγαλόπρεπο χαρακτήρα στον παραδοσιακό θρησκευτικό γιορτασμό.
Το γραφικό Λιτόχωρο είναι ο κυριότερος συνδετικός κρίκος με την κατοικία των θεών, την κορυφή του Ολύμπου. Σημείο αναφοράς για καθένα που θέλει να δει και να αισθανθεί λίγο από το δέος του ψηλότερου βουνού μας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή ήταν τόπος λατρείας για τους Αρχαίους και αργότερα επιλέχθηκε να φιλοξενήσει στο άγριο τοπίο της το μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου. Σήμερα, οι κάτοικοι συνεχίζουν με προσοχή να κρατούν τους τύπους, αλλά και την ουσία της λατρείας και των τοπικών εθίμων.
Ιδιαίτερης ομορφιάς τελετή είναι αυτή του αγιασμού των υδάτων, τα Θεοφάνεια. Όλοι οι κάτοικοι συμμετέχουν ευλαβικά και χαρούμενα δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα διαφορετική από αυτή των επίσημων εορτασμών με τους επίσημους καλεσμένους υπό τα βλέμματα της κρατικής τηλεόρασης.
Ξεκινώντας από το κέντρο της πόλης, με πολύχρωμα λάβαρα μπροστά, οι κάτοικοι φτάνουν στην εκκλησία για να προσκυνήσουν την εικόνα της βάπτισης και να παρακολουθήσουν την Λειτουργία. Η εικόνα βρίσκεται στη βάση μιας πορτοκαλιάς, κάτι που αποτελεί έθιμο χαρακτηριστικό της περιοχής.
Μετά τη Λειτουργία, πάντα με τα λάβαρα να προπορεύονται, ξεκινά η πορεία προς το ρέμα και τη στέρνα, όπου γίνεται ο αγιασμός των υδάτων. Από πάνω ο Όλυμπος με τους παλιούς θεούς να κοιτούν – ίσως και να ζηλεύουν – την τελετή που έχει να θυμίσει κάτι από τις αρχαίες πομπές και την αντίστοιχη τελετουργία. Το σκηνικό είναι σίγουρα ό,τι επιβλητικότερο μπορεί να βρεθεί. Η άγρια ομορφιά του τοπίου, μαζί με το κρύο και τα σύννεφα που αλλάζουν θέσεις και σχήματα συνέχεια, είναι στοιχεία καθημερινά για τους κατοίκους. Τη μέρα αυτή, όμως, παίρνουν άλλη διάσταση με την καθολική συμμετοχή όλων στην τελετή. Σημαντική είναι η προθυμία και η χαρά με την οποία αντιμετωπίζουν νέοι και μεγαλύτεροι το γεγονός. Είναι κάτι που βγαίνει από μέσα τους, όχι γιατί έτσι πρέπει, αλλά γιατί έτσι αισθάνονται ότι είναι καλύτερα.
Το πολύχρωμο πλήθος φτάνει στο ρέμα και, στη στέρνα που υπάρχει, αρχίζει η θρησκευτική τελετή του αγιασμού.
Οι τολμηρότεροι νέοι ετοιμάζονται να βουτήξουν στα παγωμένα νερά. Αυτός που θα πιάσει πρώτος τον σταυρό κερδίζει την ευλογία. Ο ιερέας ψάλλει το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε» και ρίχνει τον σταυρό στο νερό. Η στέρνα γεμίζει από τους νέους που φορούν τα ρούχα τους, για να αντέξουν το κρύο νερό.
Η τελετή τελειώνει με τους πιστούς να γεμίζουν τα μπουκαλάκια τους με αγίασμα και να παίρνουν τον δρόμο του γυρισμού. Είναι το αγιασμένο νερό, η θεϊκή ευλογία, που θα πάει σε κάθε σπίτι του Λιτοχώρου. Μια επιβράβευση με συναισθηματική αξία γι’ αυτόν τον διαφορετικό γιορτασμό των Θεοφανείων.
Το γραφικό Λιτόχωρο είναι ο κυριότερος συνδετικός κρίκος με την κατοικία των θεών, την κορυφή του Ολύμπου. Σημείο αναφοράς για καθένα που θέλει να δει και να αισθανθεί λίγο από το δέος του ψηλότερου βουνού μας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή ήταν τόπος λατρείας για τους Αρχαίους και αργότερα επιλέχθηκε να φιλοξενήσει στο άγριο τοπίο της το μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου. Σήμερα, οι κάτοικοι συνεχίζουν με προσοχή να κρατούν τους τύπους, αλλά και την ουσία της λατρείας και των τοπικών εθίμων.
Ιδιαίτερης ομορφιάς τελετή είναι αυτή του αγιασμού των υδάτων, τα Θεοφάνεια. Όλοι οι κάτοικοι συμμετέχουν ευλαβικά και χαρούμενα δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα διαφορετική από αυτή των επίσημων εορτασμών με τους επίσημους καλεσμένους υπό τα βλέμματα της κρατικής τηλεόρασης.
Ξεκινώντας από το κέντρο της πόλης, με πολύχρωμα λάβαρα μπροστά, οι κάτοικοι φτάνουν στην εκκλησία για να προσκυνήσουν την εικόνα της βάπτισης και να παρακολουθήσουν την Λειτουργία. Η εικόνα βρίσκεται στη βάση μιας πορτοκαλιάς, κάτι που αποτελεί έθιμο χαρακτηριστικό της περιοχής.
Μετά τη Λειτουργία, πάντα με τα λάβαρα να προπορεύονται, ξεκινά η πορεία προς το ρέμα και τη στέρνα, όπου γίνεται ο αγιασμός των υδάτων. Από πάνω ο Όλυμπος με τους παλιούς θεούς να κοιτούν – ίσως και να ζηλεύουν – την τελετή που έχει να θυμίσει κάτι από τις αρχαίες πομπές και την αντίστοιχη τελετουργία. Το σκηνικό είναι σίγουρα ό,τι επιβλητικότερο μπορεί να βρεθεί. Η άγρια ομορφιά του τοπίου, μαζί με το κρύο και τα σύννεφα που αλλάζουν θέσεις και σχήματα συνέχεια, είναι στοιχεία καθημερινά για τους κατοίκους. Τη μέρα αυτή, όμως, παίρνουν άλλη διάσταση με την καθολική συμμετοχή όλων στην τελετή. Σημαντική είναι η προθυμία και η χαρά με την οποία αντιμετωπίζουν νέοι και μεγαλύτεροι το γεγονός. Είναι κάτι που βγαίνει από μέσα τους, όχι γιατί έτσι πρέπει, αλλά γιατί έτσι αισθάνονται ότι είναι καλύτερα.
Το πολύχρωμο πλήθος φτάνει στο ρέμα και, στη στέρνα που υπάρχει, αρχίζει η θρησκευτική τελετή του αγιασμού.
Οι τολμηρότεροι νέοι ετοιμάζονται να βουτήξουν στα παγωμένα νερά. Αυτός που θα πιάσει πρώτος τον σταυρό κερδίζει την ευλογία. Ο ιερέας ψάλλει το «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε» και ρίχνει τον σταυρό στο νερό. Η στέρνα γεμίζει από τους νέους που φορούν τα ρούχα τους, για να αντέξουν το κρύο νερό.
Η τελετή τελειώνει με τους πιστούς να γεμίζουν τα μπουκαλάκια τους με αγίασμα και να παίρνουν τον δρόμο του γυρισμού. Είναι το αγιασμένο νερό, η θεϊκή ευλογία, που θα πάει σε κάθε σπίτι του Λιτοχώρου. Μια επιβράβευση με συναισθηματική αξία γι’ αυτόν τον διαφορετικό γιορτασμό των Θεοφανείων.
Σημείωση Φαρέτρας: Εκτός από τις φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν στο αφιέρωμα του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ παραθέτουμε και από τον γιορτασμό των Φώτων στο Λιτόχωρο του 2019 ως μια απόδειξη ότι το έθιμο συνεχίζει αναλλοίωτο μέσα στο χρόνο.