εξαιτίας της απρονοησίας της ηγεσίας της. Γνωρίζοντας καλά τη μορφολογία του χώρου, σημειώνουμε ότι από το 13ο χιλιόμετρο της οδού Κατερίνης - Ελασσόνας θα έπρεπε να είχε προηγηθεί ανίχνευση και λεπτομερής αναγνώριση της περιοχής, αριστερά του οδικού άξονα και κατά την κορυφογραμμή των υψωμάτων, από τη σημερινή Βρία έως το Κολοκούρι.1 Παρέλειψαν, δυστυχώς, να τηρήσουν τον πρώτο και βασικό κανόνα ασφαλούς πορείας, αιφνιδιάστηκαν και άρχισαν να υποχωρούν άτακτα, προκειμένου να καλυφθούν να ξαναοργανωθούν και να επιτεθούν κατά των Τούρκων, που συνέχισαν να βάλουν από τα δυτικά υψώματα της Παναγίας Κολοκουρίου.
Στόχος των Τούρκων ήταν να πετύχουν τον απεγκλωβισμό και τη διάσωση του σώματος και των αμάχων τους, που ήδη πορευόταν προς Αιγίνιο (Λιμπάνοβο) και προς Γιδά (Αλεξάνδρεια) κατευθυνόμενοι προς Θεσσαλονίκη,2 προκαλώντας επιβράδυνση της προέλασης της μεραρχίας. Δραστήριος και πρακτικός αξιωματικός ο Σουκρή μπέης, ο Τούρκος διοικητής του οθωμανικού στρατού της Πιερίας, τοποθέτησε μικρή δύναμη 50-60 ανδρών ως ενέδρα αριστερά της αμαξιτής οδού και σε απόσταση 150 μέτρων περίπου απ’ αυτή, σε κατάλληλη θέση, ανατολικά του μικρού ρυακίου που υπάρχει και σήμερα πλησίον του μνημείου Σβορώνου, μέσα σε λόχμη θάμνων, παλιουριών και βάτων, ώστε να είναι αθέατοι. Η λοιπή δύναμη των Τούρκων είχε τοποθετηθεί δυτικά και νοτιοδυτικά του Κολοκουρίου, στα υψώματα του παλιού ναού της Παναγίας, 3 όπου - μέχρι πριν από λίγα χρόνια - υπάρχουν τα γνωστά «Στρατόπεδα Σβορώνου», με τις αποθήκες πολεμικού Τ/Θ των μονάδων. Οι Τούρκοι, μετά την πρώτη αιφνιδιαστική εμπλοκή της ενέδρας τους σε μάχη με την εμπροσθοφυλακή της μεραρχίας, άρχισαν να βάλλουν με πυροβόλα και πολυβόλα κατά των προφυλακών των Ελλήνων, ώστε ν’ απαγκιστρώσουν τους άνδρες της ενέδρας τους, να επιβραδύνουν την προέλαση της μεραρχίας και να αναδιπλωθούν οι ίδιοι στο Κολοκούρι, ενώ συνεχιζόταν η εκκένωση της Κατερίνης.
Κατά τα προαναφερόμενα λοιπόν, οι προφυλακές του 20ου συντάγματος της 7ης μεραρχίας αιφνιδιάστηκαν και υποχώρησαν άτακτα, δημιουργώντας σύγχυση στους λόχους του 1ου τάγματος του συντάγματός τους, 4 που κινήθηκαν αμέσως προς το χώρο της συμπλοκής, ενώ οι Τούρκοι έβαλαν συνεχώς από τα δυτικά υψώματα της Παναγίας Κολοκουρίου, όπου ήταν οχυρωμένα. Ακολούθησε γενική κινητοποίηση των δυνάμεων του 20ου και 21ου συντάγματος και προπαρασκευή αντιμετώπισης των Τούρκων. Το πρώτο ανέλαβε την εκκαθάριση των τουρκικών θέσεων με κατά μέτωπο επίθεση και προέλασε προς τις οχυρώσεις των Τούρκων στα υψώματα δυτικά και νοτιοδυτικά της Παναγίας Κολοκουρίου. Οι τρεις λόχοι του 1ου τάγματος του 20ου συντάγματος, μαζί με τον πρώτο λόχο που είχε ήδη αναπτυχθεί, εφόρμησαν προς τις αμυντικές θέσεις των Τούρκων - βόρεια της αμαξιτής οδού - στα δυτικά υψώματα του χωριού, μέσα από πυκνό και χαμηλό δάσος5. Νότια της οδού κινήθηκε αμέσως το 1ο τάγμα του 21ου συντάγματος, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Καραγιαννόπουλο - ως πλαγιοφυλακή των επιτιθέμενων - υποστηρίζοντας την εφόρμηση από τα νοτιοανατολικά. Όλο το εγχείρημα επίθεσης και έξωσης των Τούρκων από τις αρχικές θέσεις τους και σύμπτυξής τους στο χωριό διηύθυνε ο διοικητής του 20ου συντάγματος, αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Σβορώνος, που είχε προστρέξει στο χώρο της συμπλοκής έφιππος, για να εμψυχώσει τους μαχόμενους και να διευθύνει την αντεπίθεση κατά των Τούρκων.6 Οι Τούρκοι όμως διέκριναν την παρουσία ηγέτη αξιωματικού από τη στολή και τα διακριτικά του βαθμού τους κατηύθυναν ομαδικά πυρά εναντίον του και τον τραυμάτισαν καίρια στο υπογάστριο. Παρά το σοβαρό τραυματισμό του, ο γενναίος αξιωματικός συνέχισε να αγωνίζεται βαλλόμενος, ώσπου ξεψύχησε! Κοντά του έπεσε μαχόμενος ο υπολοχαγός Δημήτριος Νίκας, υπασπιστής του 21ου συντάγματος, ενώ τραυματίσθηκαν ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Καίρης, υποδιοικητής του 20ου συντάγματος και ο υπολοχαγός Ιωάννης Καζαντζής, ενώ φονεύτηκε και ο νεαρός - μόλις 16χρονος !.. Κρητικός εθελοντής Κονταξάκης,7 ιδιάζουσα περίπτωση αγωνιστή - ήρωα, από τις παραλειπόμενες των «Βαλκανικών Αγώνων».
ii Η τελική σύγκρουση στο Κολοκούρι
Παρά τα ατυχή συμβάντα της απροσδόκητης - πρώτης - σύγκρουσης των προφυλακών της 7ης μεραρχίας με τους Τούρκους, στο 6ο χλμ. του οδικού άξονα Κατερίνης - Ελασσόνας και πλησίον του χώρου του σημερινού μνημείου Σβορώνου, η σύγκρουση με τους Τούρκους συνεχίστηκε με μεγαλύτερο πείσμα. Ο αδόκητος θάνατος του διοικητή του 20ου συντάγματος Δημητρίου Σβορώνου, του υπασπιστή του 21ου, Δημητρίου Νίκα 8 και ο τραυματισμός άλλων που προαναφέραμε δεν αποθάρρυναν τους άνδρες των λόχων του 1ου τάγματος του 20ου συντάγματος της 7ης μεραρχίας. Οι περισσότεροι ήταν Επτανήσιοι, όπως και ο ήρωας διοικητής τους Δημήτριος Σβορώνος που, με εντονότερο τώρα πείσμα, εφόρμησαν κατά των οχυρωμένων Τούρκων. Στο μεταξύ παρατάχθηκε το πυροβολικό και άρχισε να βάλλει καταιγιστικά πυρά, σφυροκοπώντας τις θέσεις των Τούρκων, ενώ άλλα σώματα κινούνταν προς τα νότια και νοτιοανατολικά για να αποκόψουν τους Τούρκους και να τους εγκλωβίσουν δυτικά του Πέλεκα. Άλλα προέλαυναν από τα υψώματα βόρεια και βορειοανατολικά της Νεοκαισάρειας (που τότε δεν υπήρχε ως χωριό) προς τα δυτικά του Κολοκουρίου.9 Κάτω από τις συνθήκες αυτές και την εξέλιξη της μάχης, ήταν σαφές πλέον ότι οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να μείνουν πια στα υψώματα του Κολοκουρίου. Η πίεση ισχυρών δυνάμεων πεζικού, το ανηλεές σφυροκόπημα των αμυντικών θέσεων των Τούρκων από το πυροβολικό και ο φόβος εγκλωβισμού τους, τους εξανάγκασε να υποχωρήσουν στο χωριό, όπου έδωσαν την τελευταία μάχη οπισθοφυλακών, πριν διαβούν τον Πέλεκα (Λεύκο) ποταμό. Ήταν προφανές πλέον ότι οι Τούρκοι, πιεζόμενοι από υπέρτερες και πολύ πιο αξιόμαχες δυνάμεις, μόνο μία λύση είχαν πριν υπερφαλαγγιστούν και αιχμαλωτιστούν: να υποχωρήσουν αμέσως προς την Κατερίνη10, κατευθυνόμενοι τάχιστα προς Αιγίνιο…
Έτσι λοιπόν εξελίχτηκαν τα γεγονότα της μάχης στο Κολοκούρι, το απόγευμα της 15ης Οκτωβρίου 1912. Κατά την εξιστόρηση των γεγονότων αυτών από το λησταντάρτη Κώστα Χασιώτη προς τον υποφαινόμενο, οι Τούρκοι πρόβαλαν αντίσταση στην προέλαση της εμπροσθοφυλακής της μεραρχίας, επιβραδύνοντας την κατάληψη του χωριού, ώστε να διασφαλιστεί χρόνος διαπεραίωσης του Πέλεκα (Λεύκο) ο κύριος όγκος των δυνάμεών τους και να κατευθυνθεί βορειότερα, κατά τη διάρκεια της νύχτας…11 Οι Τούρκοι άντεξαν την αφόρητη πίεση των προφυλακών της μεραρχίας στο χωριό, μέχρι τις 5 μ.μ. και, αφού βεβαιώθηκαν ότι η κύρια δύναμή τους είχε διαβεί τον Πέλεκα - που τότε είχε αρκετά νερά και δεν υπήρχε γέφυρα - αποχώρησαν προς Κατερίνη, εγκαταλείποντας τα πάντα στην τύχη των αντιπάλων τους. Μετά τη διάβαση του Πέλεκα μάλιστα, κατά τις έγκυρες μαρτυρίες, αυτοπτών μαρτύρων εκείνου του απελευθερωτικού αγώνα, οι Τούρκοι συνέχισαν να βάλουν κατά των ελληνικών θέσεων στο χώρο του Κολοκουρίου12 έως το λυκόφως της ημέρας, ενώ το σκοτάδι της νύχτας σταμάτησε τις συγκρούσεις των αντιπάλων, σημειώνοντας το τέλος της νικητήριας μάχης του Κολοκουρίου περίπου στις 5.30 μ.μ της 15.10.1912 και μετά από τρεισήμισι ώρες πολεμικής αναμέτρησης. Χαρακτηριστικό της ανωτέρω μάχης ήταν οι εναλλασσόμενες φάσεις συγκρούσεων πεζικού και πυροβολικού, σε μια περιοχή οχυρωμένων υψωμάτων μεταξύ της σημερινής Νεοκαισάρειας - Σβορώνου (Κολοκουρίου), εξαναγκάζοντας τους Τούρκους να αλλάζουν συνεχώς θέσεις άμυνας. Ήταν φανερό ότι οι Τούρκοι ενεργούσαν επιβραδυντικό αμυντικό αγώνα,13 ευρισκόμενοι σε μειονεκτική αριθμητική θέση. Μετά την ανωτέρω λεπτομερή έκθεση των γεγονότων της σύγκρουσης του Κολοκουρίου, διερωτώμεθα γιατί ο αυτόπτης - εθελοντής Πρόσκοπος - Αλέξανδρος Ζάννας, χαρακτηρίζει τη μάχη της Κατερίνης «μικρά σύρραξη της φρουράς (που) διεξήχθη κατά τον πλέον ανόητο τρόπο…»14. Ίσως κατακρίνει έτσι την αβελτηρία των ανιχνευτών ως ανόητη παράλειψη, που στοίχισε το θάνατο, στον συνταγματάρχη Σβορώνο, τον υπολοχαγό Νίκα, το λαμπρό 16χρονο εθελοντή Κρητικό Κονταξάκη και αρκετούς άλλους.
1 Εάν είχε προηγηθεί αναγνώριση της περιοχής, πιθανώς οι Τούρκοι θα είχαν αναχωρήσει αμέσως.
2 Έδρα της ελλιπούς μεραρχίας των Τούρκων ήταν ο Γιδάς (Αλεξάνδρεια), που την εγκατέλειψαν οι Τούρκοι στις 17.10.1912.
3 Κατά τον λήσταρχο Κ. Χασιώτη, αγωνιστή – εθελοντή των πολέμων 1912-1913, οι Τούρκοι επιδίωκαν την επιβράδυνση της 7ης Μεραρχίας.
4 Απόστολου Τσακούμη, «Η απελευθέρωση της Πιερίας» - 80χρονα απελευθέρωσης…, Κατερίνη 1992, σελ. 63-65
5 Νικ. Παπαρρόδου, Α/Γ, «Λεύκωμα Ι. Μ. Κίτρους επί τη 50ετηρίδι…» (1912-1962), Κατερίνη 1962, σελ. 18-20 (Αγώνας 1912)
6 Απόστολου Τσακούμη, «Η απελευθέρωση της Πιερίας» - 80χρονα απελευθέρωσης…, Κατερίνη 1992, σελ. 65-66
7 Γιάννη Καζταρίδη, «Η απελευθέρωση της Κατερίνης – 16.10.1912», «ΟΛΥΜΠΙΟ ΒΗΜΑ» - 2001, σελ. 11-12 (Επετειακά 2001)
8 Ο λησταντάρχης – Εθελοντής Κ. Χασιώτης μας είχε πει (1965) ότι ο Δημ. Νίκας ήταν Ηπειρώτης και σκοτώθηκε στο Κολοκούρι.
9 Ήταν σαφές ότι οι Τούρκοι, παρά τον αιφνιδιασμό, δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τη δύναμη της Μεραρχίας.
10 Απόστολου Τσακούμη, «Η απελευθέρωση της Πιερίας» - 80χρονα απελευθέρωσης…, Κατερίνη 1992, σελ. 65-66
11 Η διήγηση Κ. Χασιώτη, ταυτίζεται απόλυτα με την εξιστόριση Χιονίδη (ό.π.π. σελ. 94 υποσ. 18), που απηχεί μαρτυρίες αυτόπτη.
12 Γιάννη Καζταρίδη, «Η απελευθέρωση της Κατερίνης – 16.10.1912», «ΟΛΥΜΠΙΟ ΒΗΜΑ» - 2001, σελ. 12 (Επετειακά 2001)
13 Γεωργ. Χιονίδη, «Η Πιερία στα Βυζαντινά και νεώτερα χρόνια», εκδ. «Αφοι Κυριακίδη», Θεσ/νίκη 1993, (Ε.Π.Μ.) σελ. 91 υποσ. 16, 17, 18
14 Αλεξ. Δημ. Ζάννα, «Ο Μακεδονικός Αγώνας» (Απομνημονεύματα), Ι.Μ.Χ.Α. – Θεσ/νίκη 1984, σελ. 148
Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Σαϊδέ
Η Πιερία στη Μεγάλη Εξόρμηση 1912-1913