Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν δεδομένο ότι θα προσχωρούσε στους σουρεαλιστές. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μπρετόν ενθουσιάστηκε όταν τον γνώρισε. Δεν είναι τυχαίο ότι εκθείασε την «Παρανοϊκο-Κριτική» του. Γιατί ο σουρεαλισμός ήταν το καλλιτεχνικό ρεύμα που μπορούσε να συνδυάσει και την καλλιτεχνική ανατροπή και την περιφρόνηση προς την τρέχουσα αστική αντίληψη για την τέχνη και τη συνειρμική εκδοχή της πραγματικότητας που απαλλάσσει τη δημιουργία από τα δεσμά της λογικής και την εκκεντρικότητα και τη θρασύτητα, στοιχεία – καθρέφτες του Νταλί. Η πρωτοπορία του Νταλί είναι συνυφασμένη με τον σουρεαλισμό, είναι δηλαδή αλληλένδετη με το συνειρμικό αυτοματισμό που εκφράζεται μέσα από τη φροϋδική εκδοχή των ονείρων. Η αντανάκλαση της πραγματικότητας δεν αφορά ούτε τον Νταλί, ούτε το σουρεαλισμό. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η αναδιάπλασή της μέσα από την προσωπική οπτική της ακαριαίας διαστρέβλωσης που δεν οφείλει να δώσει εξηγήσεις και που μόνο φαντασιακά μπορεί να εκδηλωθεί. Όταν το 1929 ο Νταλί συνεργάζεται με τον Μπουνιουέλ στην ταινία μικρού μήκους «Ο Ανδαλουσιανός Σκύλος» γίνεται πάταγος ακριβώς γι’ αυτό το λόγο. Γιατί απέδωσαν τους συνειρμικούς λαβυρίνθους του ασυνείδητου αδιαφορώντας παντελώς για το απολύτως ακατανόητο αποτέλεσμα, καθώς είχαν προαποφασίσει ότι η λογική δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό που επιχειρούν. Απευθύνονταν αποκλειστικά στο συναίσθημα με την αλληλουχία των εικόνων, σαν απόπειρα χαρτογράφησης ενός κόσμου ανεξιχνίαστου, που όμως δεν έχει κανένα προφανή λογικό (πολύ περισσότερο επιστημονικό) σκοπό παρά μόνο τη συναισθηματική μοιρασιά της προσωπικής έκστασης. Ο Νταλί στην «Παρανοϊκο- Κριτική» γράφει: «….με την έκσταση πλησιάζουμε σε κόσμους εξίσου απομακρυσμένους από την πραγματικότητα, όπως και εκείνοι οι κόσμοι των ονείρων. Το αηδιαστικό μπορεί να γίνει τώρα επιθυμητό, η στοργή αγριότητα, η ασχήμια ομορφιά, τα ελαττώματα προτερήματα, τα προτερήματα μαύρες μιζέριες. Η έκσταση είναι η κορυφαία συνέπεια των ονείρων, είναι το αποτέλεσμα και ο θανάσιμος έλεγχος των εικόνων της διαστροφής μας. Ορισμένες εικόνες προκαλούν έκσταση, που με τη σειρά της προκαλεί ορισμένες εικόνες. Πρόκειται πάντα για εικόνες αυθεντικά και ουσιαστικά σουρεαλιστικές…..Ο κόσμος των εικόνων που προκάλεσε η έκσταση είναι άγνωστος και απέραντος…..Ολόκληρη η μεθοδολογία αυτού του θέματος μας διαφεύγει ακόμα». (σελ. 71).
Όταν το 1929 ο Νταλί συνεργάζεται με τον Μπουνιουέλ στην ταινία μικρού μήκους «Ο Ανδαλουσιανός Σκύλος» γίνεται πάταγος ακριβώς γι’ αυτό το λόγο. Γιατί απέδωσαν τους συνειρμικούς λαβυρίνθους του ασυνείδητου αδιαφορώντας παντελώς για το απολύτως ακατανόητο αποτέλεσμα, καθώς είχαν προαποφασίσει ότι η λογική δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτό που επιχειρούν.
Και κάπως έτσι φτάνουμε στον παραγκωνισμό της λογικής στα πλαίσια της βαθύτερης αναζήτησης του ανθρώπου μέσα από την αχαλίνωτη, δημιουργική, συνειρμική φαντασία, που οι πηγές της είναι βαθιές και πολλές φορές παντελώς ανεξιχνίαστες. Την περίπτωση της απεικόνισης της Παρθένου ως ζυγαριά ο Νταλί την ερμήνευσε μετά από χρόνια, όταν έγραφε την «Παρανοϊκο-Κριτική» ως «ολοφάνερη σχέση ανάμεσα στην Παρθένο και τη Ζυγαριά του Ζωδιακού κύκλου». (σελ. 155). Οι πύλες του ασυνείδητου δεν είναι παρά τα ακατάσχετα συναισθήματα που προκαλούν οι εικόνες και που μόνο ανορθολογικά προσεγγίζονται. Από αυτή την άποψη ο καλλιτέχνης δεν είναι παρά ο άνθρωπος που παίζει συναισθηματικά με την ανορθολογική έξαψη των εικόνων, ιδέα που βρίσκεται πολύ κοντά και στις πεποιθήσεις του Χάξλεϋ για τα παραισθησιογόνα. Ο Νταλί γράφει: «Τα δικαιώματα του ανθρώπου πάνω στην ίδια του την τρέλα απειλούνται και δοκιμάζονται συνεχώς από τις ψεύτικες “λογικο – πρακτικές” ιεραρχίες, μ’ έναν τρόπο που θα μπορούσε να ονομάσει κανείς, χωρίς να υπερβάλει, “επαρχιώτικο”. Η ιστορία του αυθεντικού δημιουργού – καλλιτέχνη βρίθει από καταχρήσεις και σφετερισμούς με τους οποίους το βιομηχανικό πνεύμα επιβάλλει μια απόλυτη τυραννία στις νέες και δημιουργικές ιδέες του ποιητικού πνεύματος». (σελ. 46). Ως παράδειγμα απόλυτης ελευθεριακής σύνθεσης, απαλλαγμένης από τα στενά όρια της λογικής ο Νταλί επικαλείται την αρχαιοελληνική μυθολογία. Ο Μινώταυρος, οι σειρήνες κλπ δεν είναι παρά ξεκάθαρες σουρεαλιστικές εκδοχές μιας ξεκάθαρα σουρεαλιστικής μυθολογίας. Όταν ζήτησε από την επιτροπή του πάρκου διασκεδάσεων της «World’s Fair» να στήσει έξω από το «Όνειρο της Αφροδίτης» την εικόνα μιας γυναίκας με κεφάλι ψαριού έλαβε την εξής απάντηση: «Μία γυναίκα με ουρά ψαριού είναι κάτι το πιθανό. Μία γυναίκα με κεφάλι ψαριού είναι κάτι το αδύνατο». Κάτι τέτοιες απαγορεύσεις κάνανε τον Νταλί έξαλλο: «Κάθε αυθεντικά πρωτότυπη ιδέα, παρουσιαζόμενη σαν να μην είχε γνωστά προηγούμενα…είναι συστηματικά απωθημένη, μετριασμένη, κακομεταχειρισμένη…ναι…και, ακόμα χειρότερα, υποβαθμισμένη ως την πιο τερατώδη των μετριοτήτων. Η δικαιολογία; Είναι πάντοτε η χυδαιότητα της μεγάλης πλειονότητας του κοινού. Επιμένω σ’ αυτό: πως αυτό το σημείο κρύβει μια απόλυτη ψευτιά. Το κοινό αξίζει απείρως περισσότερο από τα σκουπίδια που θέλουν καθημερινά να το ταΐζουν. Οι μάζες ήξεραν πάντοτε πού βρίσκεται η αληθινή ποίηση. Η παρεξήγηση οφείλεται ολοκληρωτικά σε αυτούς τους “μεταπράτες της κουλτούρας” που, με το μεγαλοπρεπές ύφος τους και τα αφ’ υψηλού μπλα – μπλα τους, παρεμβάλλονται ανάμεσα στο δημιουργό και το κοινό». (σελ. 49).
Οι σχέσεις του Νταλί με τους σουρεαλιστές διακόπηκαν αμέσως όταν ο Νταλί έδειξε να είναι θετικά προσκείμενος προς τον Φράγκο. Οι βαθειά αντιφασιστικές καταβολές των σουρεαλιστών ήταν αδύνατο να ανεχθούν κάτι τέτοιο. Ο Μπρετόν αντάλλαξε προσβλητικά λόγια με τον Νταλί δημοσίως. Ο Νταλί, μετά από οχταετή παραμονή στην Αμερική, όπου πήγε με τη σύζυγό του Γκαλά με το ξέσπασμα του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, επέστρεψε στην Ισπανία της φασιστικής δικτατορίας, γεγονός που προκάλεσε νέα δυσμενή σχόλια. Ο ίδιος μάλιστα ζωγράφισε κι ένα πορτρέτο της κόρης του Φράνκο. Πολλοί υποστηρίζουν ότι όλα οφείλονται στην εμμονή του για πρόκληση κι ότι είναι άδικο να ταυτίζουμε τον Νταλί με το φασισμό. Άλλοι, με αφορμή τη φιλοφρανκική του συμπεριφορά, τον κατηγορούν και σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Όπως και να ‘χει ο Νταλί έμεινε στην ιστορία της τέχνης ως παγκόσμιο σύμβολο της εκκεντρικότητας, της μεγαλομανίας και της πρόκλησης, της ανατροπής όλων των καλλιτεχνικών φραγμών, της αχαλίνωτης αισθητικής και του ονείρου: «Μονάχα η βία και η αντοχή του καλοατσαλωμένου ονείρου σας μπορούν ν’ αντισταθούν στον απαίσιο, μηχανοποιημένο πολιτισμό, που είναι ο εχθρός σας, όπως είναι ο εχθρός της “πρωταρχικής ηδονής” κάθε ανθρώπου». (σελ. 49).
Σαλβαντόρ Νταλί «ΠΑΡΑΝΟΪΚΟ-ΚΡΙΤΙΚΗ εκδόσεις ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ Αθήνα 1987
Ο Σαλβαντόρ Νταλί και ο σουρεαλισμός
Γράφει ο Θανάσης Μπαντές
ΠΗΓΗ: https://eranistis.net/wordpress
Και κάπως έτσι φτάνουμε στον παραγκωνισμό της λογικής στα πλαίσια της βαθύτερης αναζήτησης του ανθρώπου μέσα από την αχαλίνωτη, δημιουργική, συνειρμική φαντασία, που οι πηγές της είναι βαθιές και πολλές φορές παντελώς ανεξιχνίαστες. Την περίπτωση της απεικόνισης της Παρθένου ως ζυγαριά ο Νταλί την ερμήνευσε μετά από χρόνια, όταν έγραφε την «Παρανοϊκο-Κριτική» ως «ολοφάνερη σχέση ανάμεσα στην Παρθένο και τη Ζυγαριά του Ζωδιακού κύκλου». (σελ. 155). Οι πύλες του ασυνείδητου δεν είναι παρά τα ακατάσχετα συναισθήματα που προκαλούν οι εικόνες και που μόνο ανορθολογικά προσεγγίζονται. Από αυτή την άποψη ο καλλιτέχνης δεν είναι παρά ο άνθρωπος που παίζει συναισθηματικά με την ανορθολογική έξαψη των εικόνων, ιδέα που βρίσκεται πολύ κοντά και στις πεποιθήσεις του Χάξλεϋ για τα παραισθησιογόνα. Ο Νταλί γράφει: «Τα δικαιώματα του ανθρώπου πάνω στην ίδια του την τρέλα απειλούνται και δοκιμάζονται συνεχώς από τις ψεύτικες “λογικο – πρακτικές” ιεραρχίες, μ’ έναν τρόπο που θα μπορούσε να ονομάσει κανείς, χωρίς να υπερβάλει, “επαρχιώτικο”. Η ιστορία του αυθεντικού δημιουργού – καλλιτέχνη βρίθει από καταχρήσεις και σφετερισμούς με τους οποίους το βιομηχανικό πνεύμα επιβάλλει μια απόλυτη τυραννία στις νέες και δημιουργικές ιδέες του ποιητικού πνεύματος». (σελ. 46). Ως παράδειγμα απόλυτης ελευθεριακής σύνθεσης, απαλλαγμένης από τα στενά όρια της λογικής ο Νταλί επικαλείται την αρχαιοελληνική μυθολογία. Ο Μινώταυρος, οι σειρήνες κλπ δεν είναι παρά ξεκάθαρες σουρεαλιστικές εκδοχές μιας ξεκάθαρα σουρεαλιστικής μυθολογίας. Όταν ζήτησε από την επιτροπή του πάρκου διασκεδάσεων της «World’s Fair» να στήσει έξω από το «Όνειρο της Αφροδίτης» την εικόνα μιας γυναίκας με κεφάλι ψαριού έλαβε την εξής απάντηση: «Μία γυναίκα με ουρά ψαριού είναι κάτι το πιθανό. Μία γυναίκα με κεφάλι ψαριού είναι κάτι το αδύνατο». Κάτι τέτοιες απαγορεύσεις κάνανε τον Νταλί έξαλλο: «Κάθε αυθεντικά πρωτότυπη ιδέα, παρουσιαζόμενη σαν να μην είχε γνωστά προηγούμενα…είναι συστηματικά απωθημένη, μετριασμένη, κακομεταχειρισμένη…ναι…και, ακόμα χειρότερα, υποβαθμισμένη ως την πιο τερατώδη των μετριοτήτων. Η δικαιολογία; Είναι πάντοτε η χυδαιότητα της μεγάλης πλειονότητας του κοινού. Επιμένω σ’ αυτό: πως αυτό το σημείο κρύβει μια απόλυτη ψευτιά. Το κοινό αξίζει απείρως περισσότερο από τα σκουπίδια που θέλουν καθημερινά να το ταΐζουν. Οι μάζες ήξεραν πάντοτε πού βρίσκεται η αληθινή ποίηση. Η παρεξήγηση οφείλεται ολοκληρωτικά σε αυτούς τους “μεταπράτες της κουλτούρας” που, με το μεγαλοπρεπές ύφος τους και τα αφ’ υψηλού μπλα – μπλα τους, παρεμβάλλονται ανάμεσα στο δημιουργό και το κοινό». (σελ. 49).
Οι σχέσεις του Νταλί με τους σουρεαλιστές διακόπηκαν αμέσως όταν ο Νταλί έδειξε να είναι θετικά προσκείμενος προς τον Φράγκο. Οι βαθειά αντιφασιστικές καταβολές των σουρεαλιστών ήταν αδύνατο να ανεχθούν κάτι τέτοιο. Ο Μπρετόν αντάλλαξε προσβλητικά λόγια με τον Νταλί δημοσίως. Ο Νταλί, μετά από οχταετή παραμονή στην Αμερική, όπου πήγε με τη σύζυγό του Γκαλά με το ξέσπασμα του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, επέστρεψε στην Ισπανία της φασιστικής δικτατορίας, γεγονός που προκάλεσε νέα δυσμενή σχόλια. Ο ίδιος μάλιστα ζωγράφισε κι ένα πορτρέτο της κόρης του Φράνκο. Πολλοί υποστηρίζουν ότι όλα οφείλονται στην εμμονή του για πρόκληση κι ότι είναι άδικο να ταυτίζουμε τον Νταλί με το φασισμό. Άλλοι, με αφορμή τη φιλοφρανκική του συμπεριφορά, τον κατηγορούν και σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Όπως και να ‘χει ο Νταλί έμεινε στην ιστορία της τέχνης ως παγκόσμιο σύμβολο της εκκεντρικότητας, της μεγαλομανίας και της πρόκλησης, της ανατροπής όλων των καλλιτεχνικών φραγμών, της αχαλίνωτης αισθητικής και του ονείρου: «Μονάχα η βία και η αντοχή του καλοατσαλωμένου ονείρου σας μπορούν ν’ αντισταθούν στον απαίσιο, μηχανοποιημένο πολιτισμό, που είναι ο εχθρός σας, όπως είναι ο εχθρός της “πρωταρχικής ηδονής” κάθε ανθρώπου». (σελ. 49).
Σαλβαντόρ Νταλί «ΠΑΡΑΝΟΪΚΟ-ΚΡΙΤΙΚΗ εκδόσεις ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ Αθήνα 1987
Ο Σαλβαντόρ Νταλί και ο σουρεαλισμός
Γράφει ο Θανάσης Μπαντές
ΠΗΓΗ: https://eranistis.net/wordpress