για γονείς και καθηγητές.
Πολλοί γονείς και καθηγητές δυσκολεύονται να βρουν τρόπους να περάσουν στο μυαλό ενός εφήβου τι είναι σημαντικό και τι όχι. Ούτε η ανταμοιβή, ούτε η προειδοποίηση κάποιας συνέπειας της πράξης τους, φέρνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό το γεγονός είναι πολλοί, συμπεριλαμβανομένου της τάσης που έχουν οι έφηβοι για ανεξαρτησία καθώς και της κοινωνικής πίεσης των φίλων τους.
Σύμφωνα με μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communication1, αυτή η συμπεριφορά πιθανόν να οφείλεται στη πραγματικότητα στις εγκεφαλικές συνδέσεις των εφήβων.
Η εφηβεία ορίζεται ως η περίοδος της ζωής του ατόμου κατά την οποία επέρχεται βιολογική αλλαγή στο άτομο καθώς αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται και αποκτά σταθερό και ανεξάρτητο ρόλο στη κοινωνία. Επίσης, γνωρίζουμε πως είναι η περίοδος μιας τεράστιας αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου, όπου μόλις πρόσφατα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε τι συμβαίνει σε αυτόν.
Σε αυτή την εξελικτική φάση, η φαιά ουσία του εγκεφάλου, η οποία έχει αναπτυχθεί με ταχείς ρυθμούς από τη γέννηση του –πλέον- έφηβου, αρχίζει να λεπταίνει. Αυτό οφείλεται στην μείωση των συνάψεων, από τις περιττές συνδέσεις των νευρικών κυττάρων με σκοπό την αυξημένη νευρωνική απόδοση.
Αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα στο προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος είναι το τελευταίο κομμάτι που αναπτύσσεται στον εγκέφαλο και είναι υπεύθυνος για τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η λήψη αποφάσεων. Σε αυτή τη διαδικασία ωρίμανσης συσχετίζονται οι αναβαθμίσεις βασικών δομικών και λειτουργικών δικτύων - μια μετατόπιση από τις τοπικές συνδέσεις σε πιο εκτεταμένες, μεταξύ των διαφορετικών τμημάτων του εγκεφάλου.
Δεν χρειάζεται να είμαστε νευροεπιστήμονες για να γνωρίζουμε πως η εφηβεία είναι η περίοδος του νέου με αυξημένη παρορμητικότητα, υπερβολικού συναισθήματος και αντιμετωπίζουν «ατρόμητα» τους κινδύνους.
Μια πτυχή αυτής της συμπεριφοράς είναι η αδυναμία του εφήβου να συσχετίσει τις πράξεις του με τις πιθανές ανταμοιβές ή συνέπειες που μπορεί να έχουν.
Ένας ώριμος εγκέφαλος είναι αρκετά ικανός να κατανοήσει την συνέπεια και την ανταμοιβή. Αυτό επιτυγχάνεται όταν χρησιμοποιούνται οι σύνδεσμοι των γνωστικών συστημάτων ελέγχου, που βρίσκονται στον εξελιγμένο προμετωπιαίο φλοιό και στο κύκλωμα επιβράβευσης, που αποτελείται από εξελικτικά παλαιότερες υπο-φλοιικές δομές, όπου ελέγχει τα κίνητρα και τις επιθυμίες.
Οι ψυχολόγοι περιγράφουν αυτή την διαδικασία ως την ικανότητα να προσαρμόσουμε τις γνωστικές μας επιδόσεις στις απαιτήσεις του περίγυρου μας, ενώ οι οικονομολόγοι θα μπορούσαν να το παρομοιώσουν με τη διαδικασία «ανάλυση κόστους-οφέλους».
Μήπως λοιπόν ο εφηβικός εγκέφαλος δεν έχει την ικανότητα να λειτουργεί παρορμητικά, όπως o ώριμος εγκέφαλος; Αυτό θα μπορούσε να φανερωθεί από ένα απλό σύστημα ανταμοιβής, το οποίο να βασίζεται στη πρόβλεψη των επιβραβεύσεων ή συνεπειών που ενέχει μια πράξη.
Υψηλά «ρίσκα» έναντι χαμηλών
Μια νέα μελέτη μας έδειξε τι πραγματικά συμβαίνει στους εγκεφάλους εφήβων ηλικίας 13-20 ετών μέσω εξετάσεων FMRI. Οι εξετάσεις FMRI μελέτησαν την εγκεφαλική δραστηριότητα μέσω παρακολούθησης της αλλαγής στη ροή του αίματος όσο οι έφηβοι έπαιζαν ένα βιντεοπαιχνίδι. Αυτή ήταν μια γνωστική δοκιμασία καθώς έδινε στους παίκτες είτε υψηλές, είτε χαμηλές οικονομικές ανταμοιβές ή τιμωρίες, σε αντάλλαγμα για τη σωστή ταξινόμηση εικόνων πλανητών.
Σε αυτή τη περίπτωση, οι ερευνητές ανέμεναν να δουν βελτιωμένες επιδόσεις στους συμμετέχοντες, όταν θα υπάρχουν μεγαλύτερα ρίσκα. Ωστόσο, η μελέτη έδειξε ότι αυτό ίσχυε μόνο για τους πιο μεγάλους ηλικιακά συμμετέχοντες (19-20 ετών). Οι νεώτεροι παίκτες ήταν λιγότερο αποτελεσματικοί στο έργο, είτε τα ρίσκα ήταν υψηλά είτε χαμηλά. Εκείνο το χαρακτηριστικό της εγκεφαλικής δραστηριότητας των ατόμων με τις καλύτερες αποδόσεις, ήταν η αυξημένη λειτουργία της προμετωπιαίας περιοχής του εγκεφάλου τους.
Στην πραγματικότητα, αυτή η μελέτη φανερώνει την ισορροπία μεταξύ των ανταμοιβών που προσφέρονται και των ενεργειών που απαιτούνται για τη καλύτερη απόδοση. Όταν ο εγκέφαλος είναι νεώτερος, το άτομο- και συγκεκριμένα ο έφηβος- δεν είναι πολύ καλός στο να ταιριάξει τι πρέπει να κάνει για να κερδίσει ή τι δεν πρέπει να κάνει για να μη χάσει. Αυτό είναι μία ένδειξη του πώς λειτουργεί ο εφηβικός εγκέφαλος όπου εκδηλώνεται η έλλειψη της ρύθμισης του συστήματος ανταμοιβής, η οποία (ευτυχώς!) φαίνεται να εξαφανίζεται με την ηλικία.
Είναι ενδιαφέρον πως υπάρχει αυτή η διαφορά ανάμεσα σε έναν έφηβο που λειτουργεί με έντονο ενθουσιασμό και παρορμητισμό και έναν ενήλικα, ο οποίος λειτουργεί με το σύστημα ανταμοιβής και συνέπειας.
Η γνώση αυτού του αποτελέσματος μπορεί να έχει μεγάλη σημασία στους τομείς της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.
Δηλαδή αν θέλετε να πείσετε έναν έφηβο να κάνει κάτι προσφέροντάς του μία ανταμοιβή, ενδέχεται να μην πετύχετε αυτό που θέλετε. Αντί αυτού, προσπαθήστε να δώσετε στους νέους όσο το δυνατόν περισσότερη πληροφόρηση σχετικά με μια απόφαση που θα πάρουν - αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στην διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της γνώσης και των κινήτρων.
Για παράδειγμα αντί να τους τάζετε ανταμοιβές για να μπουν σε ένα συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, αφήστε τους να επιλέξουν μόνοι τους πού θέλουν να σπουδάζουν. Βέβαια κάτι τέτοιο μπορεί να μην είναι εύκολο, όπως επίσης θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, πως υπάρχει περίπτωση να έρθουμε αντιμέτωποι και με μια άλλη πτυχή της εφηβικής συμπεριφοράς: την αμφισβήτηση των όσων τους συμβουλεύουν οι ενήλικες.
Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αυτό το είδος συμπεριφοράς δεν είναι πάντα κακό. Υπάρχει μια εξελικτική αντίληψη ότι ένας μελλοντικός ενήλικας πρέπει να αναλάβει κάποιους κινδύνους, με νεανικό ενθουσιασμό και χωρίς τους απαραίτητους γνωστικούς ελέγχους.
Όπως αναφέρει και το γνωστό ρητό: Δεν μπορείτε να κολυμπήσετε για νέους ορίζοντες, μέχρι να έχετε το θάρρος να χάσετε από τα μάτια σας την ακτή.
Πηγή: medicalxpress.com
Έρευνα: Development of corticostriatal connectivity constrains goal-directed behavior during adolescence
Απόδοση: Ζωή Παστού, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Psychologynow.gr
https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/oikogeneia-kai-paidi/efiviki-ilikia/4343-i-antamoivi-kai-i-timoria-den-fainetai-na-leitourgoyn-apotelesmatika-stous-efivous.html