η συνάφεια, η εμπειρία και βέβαια τα ταξίδια· «αν δεν σπούδασες να ταξιδέψεις».
Αν και φράσεις όπως «εγώ έβγαλα το πανεπιστήμιο της ζωής», «εγώ είμαι κοινωνικά μορφωμένος» λέγονται με περισσή ευκολία, εντούτοις υπάρχουν κάτι μυαλωμένοι που δεν πέρασαν από τα θρανία, αλλά μεταβόλισαν τις εμπειρίες σε μια προσωπική φιλοσοφία και ευγένεια που κανένα εκπαιδευτικό ίδρυμα δεν μπορεί να προσφέρει.
Κάτι θυμόσοφοι που σε αφήνουν άναυδο καθώς μέσα σε λίγες λέξεις συνοψίζουν με ζηλευτή αμεσότητα και καθαρότητα λόγου νοήματα που άλλοι θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων απλώς για να τα θίξουν. Εκτός αυτού, η συλλογικότητα των ασπούδαχτων έχει δώσει έργα τέχνης πολύ υψηλής ποιότητας. Μεγάλοι τεχνίτες ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, αλλά η ποίηση του δημοτικού τραγουδιού είναι απλησίαστη- μορφές ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις, αλλά τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» την έγραψε ο Τσιτσάνης.
Η κοινωνική προκατάληψη χρεώνει εντελώς άδικα την έλλειψη μυαλού σχεδόν αποκλειστικά σε όσους δεν αξιώθηκαν κάποιο χαρτί σπουδών- ο αγράμματος είναι «κούτσουρο», «στουρνάρι» και «ξύλο απελέκητο». Στον εγγράμματο, πάλι, μπορεί να καταλογιστεί οποιοδήποτε άλλο κουσούρι, αλλά ανόητος δεν θεωρείται επουδενί- οι τίτλοι σπουδών και το κύρος της κοινωνικής θέσης που του εξασφαλίζουν θαμπώνουν τον αδαή περί αυτά και δύσκολα διακρίνει τον χάχα πίσω τους. Η ασυλία του σπουδαγμένου είναι κατοχυρωμένη: ο μπαϊλντισμένος σερβιτόρος που μπέρδεψε την παραγγελία κατατάσσεται αυτομάτως στα ζωντόβολα, ενώ ο σοβαροφανής γιατρός που έβγαλε λάθος διάγνωση όχι- το πολύ να ψιθυρίσουν ότι «δεν είναι καλός γιατρός».
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΒΛΑΚΕΙΑΣ
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ