πέθανε τον Νοέμβριο του 1937 στην Αθήνα. Λόγιος, διηγηματογράφος, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, χρονογράφος, κριτικός, ποιητής και
αρχίατρος του Πολεμικού Ναυτικού. Ο Νιρβάνας είναι ένας από τους πολυγραφότατους Έλληνες συγγραφείς της ελληνικής λογοτεχνίας. Εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές και δημοσίευσε πολλά χρονογραφήματα σε εφημερίδες. Από το 1905 μέχρι τον θάνατό του, έγραφε καθημερινά στην εφημερίδα Εστία. Υπολογίζεται ότι έχει γράψει περισσότερα από 12.000 χρονογραφήματα. Διατηρούσε πολύ στενούς δεσμούς με τους λογοτέχνες της εποχής του και συνέβαλε στην ανάδειξη νεότερων λογοτεχνών όπως ο Κονδυλάκης, ο Ξενόπουλος, ο Νίκος Καββαδίας. Τον συνέδεε αδελφική φιλία με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και είναι ο μόνος που κατάφερε να τον φωτογραφήσει.
Λογοτεχνικά, τοποθετείται στον κύκλο του Κωστή Παλαμά. Επηρεάζεται από τον αισθητισμό και τον συμβολισμό καθώς και από τον φιλόσοφο Νίτσε.
Η πεζογραφία του διέπεται από ηθογραφικά και ψυχογραφικά στοιχεία, ενώ γλωσσικά ξεκίνησε από καθαρεύουσα και κατέληξε στην δημοτική γλώσσα. Το 1923 βραβεύτηκε για το λογοτεχνικό του έργο με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ το 1928 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Έργα του: Δάφναι εις την 25ην Μαρτίου 1821 (1884), Η φιλοσοφία του Νίτσε (1898), Γλωσσική Αυτοβιογραφία (1905), Παγά Λαλέουσα(1907), Ο αρχιτέκτων Μάρθας (1907), Το χελιδόνι (1908), Μαρία Πενταγιώτισσα (1909), Όταν σπάση τα δεσμά του (1910), Το συναξάρι του παπα-Παρθένη (1915), Αριστοτέλης Βαλαωρίτης(1916), Η ηθική επίδρασις της επαναστάσεως (1923), Το αγριολούλουδο (1924), Ξενιτιά (1925), Το έγκλημα του Ψυχικού (1928), Εκλεκτές Ιστορίες (1930), Ένας ίσκιος στη νύχτα (1934) κ.ά.
Ο Παύλος Νιρβάνας με το προσωπικό της «Εστίας»
Ποιός ήταν ο Παύλος Νιρβάνας
Βιολογικός πατέρας του Πέτρου ήταν ο Ποντιακής καταγωγής έμπορος Κωνσταντίνος Αποστολίδης. Οι γονείς του Πέτρου είχαν φύγει από την περιοχή της Τραπεζούντας κατά τους διωγμούς της περιόδου 1850 έως 1855 και εγκαταστάθηκαν στη Μαριούπολη της Ρωσίας. Ο Πέτρος Αποστολίδης ορφάνεψε νωρίς από γονείς και το 1870, μπήκε σε ορφανοτροφείο. Τον Πέτρο υιοθέτησε ο εφοπλιστής Κωνσταντίνος Κουμιώτης, με καταγωγή από τη Σκόπελο, και η σύζυγος του Μαριέττα Ράλλη, κόρη του πλούσιου Χιώτη εμπόρου Ζαννή Ράλλη, με απώτερη καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, όταν επισκέφθηκαν την Μαριούπολη.
Ο Πέτρος ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε με την οικογένεια Κουμιώτη στην Φρεαττύδα Πειραιώς, όπου ξεκίνησε μαθήματα με δάσκαλο στο σπίτι και αργότερα στο δημοτικό σχολείο της περιοχής του. Παρακολούθησε για τέσσερα χρόνια τα μαθήματα του Δημοτικού και στη συνέχεια για τρία χρόνια το Σχολαρχείο και άλλα τέσσερα χρόνια το Γυμνάσιο, στην Ιωνίδειο Σχολή Πειραιώς, από το οποίο πήρε απολυτήριο, στις 15 Ιουλίου 1882, με βαθμό «καλώς τέσσερα», με «άριστα» το «έξι» και ολοκλήρωσε τις Μέσες σπουδές του.
Ενδιαφέρθηκε για την ψυχιατρική και την νευρολογία
Φοίτησε, από το 1883 έως το 1890, στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά την αποφοίτηση του κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό. Το 1899, όταν συστάθηκε από γιατρούς του Πειραιά Ιατρική Εταιρεία, στις αρχαιρεσίες της ο Πέτρος Αποστολίδης εκλέχτηκε έφορος της βιβλιοθήκης. Παρακολουθούσε με ενδιαφέρον την ιατρική βιβλιογραφία της εποχής και συμμετείχε στα ιατρικά συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα το 1901 και 1903. Στο συνέδριο του 1903 ο «….εκ Πειραιώς γιατρός του Πολεμικού Ναυτικού Πέτρος Αποστολίδης…», στην ειδική συνεδρία για την Νευρολογία και την Ψυχιατρική παρενέβη και μίλησε για τις διάφορες μορφές ψυχασθένειας, ενώ υπέβαλε πρόταση στο συνέδριο να εκδοθεί ψήφισμα του συνεδρίου προς την κυβέρνηση προκειμένου να ιδρυθεί και στη χώρα μας στο Πανεπιστήμιο, ειδικό Ψυχολογικό Εργαστήριο, όμως η πρόταση του δεν έγινε αποδεκτή.
Ο επίατρος Πέτρος Αποστολίδης διατέλεσε Διευθυντής του «Ναυτικού Νοσοκομείου» Νέου Φαλήρου, το οποίο δημιουργήθηκε και λειτούργησε στις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου «Ακταίον», εκεί που βρίσκεται σήμερα το ιδιωτικό νοσοκομείο «Μετροπόλιταν», για τις ανάγκες των Βαλκανικών πολέμων, όμως συνέχισε τη λειτουργία του και την περίοδο 1914-18, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και την περίοδο από το 1919-22, στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Ο Αποστολίδης διατέλεσε Πρόεδρος της Ανώτατης Υγειονομικής Επιτροπής του Ναυτικού και Τμηματάρχης του Υπουργείου Ναυτικών, ενώ παραιτήθηκε το 1922 με το βαθμό του Γενικού Αρχιάτρου.
Συνιδρυτής της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχικών Ερευνών
Το 1923, μετά την αποστρατεία του ο Άγγελος Τανάγρας, μαζί με τους Πισσάνο και Μελά, ίδρυσαν την Ελληνική Εταιρία Ψυχικών Ερευνών, [Ε.Ε.Ψ.Ε.]. Ο Νιρβάνας περιλαμβάνονταν μεταξύ των μελών της εταιρείας ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, τότε έφορος αρχαιοτήτων, ο K. Καλυβίτης, τότε διευθυντής της Λαϊκής Τράπεζας, ο συγγραφέας Άγγελος Σικελιανός, ο πανεπιστημιακός Παναγιώτης Βλαστός, ο Ανρί Μπεργκσόν, ο Σίγκμουντ Φρόϋντ, η Μαρί Σκλοντόφσκα-Κιουρί, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, χορηγικά καθήκοντα ανέλαβε η Αλεξάνδρα Μπενάκη-Χωρέμη η οποία μαζί με την Καλλιρόη Παρρέν, προώθησαν τις ιδέες της στον λαό. Η εταιρεία αναγνωρίστηκε επίσημα από τη Βρετανική Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών, [B.S.P.R.], και το 1930, ο Νιρβάνας παρακολούθησε το 4o διεθνές Ψυχοφυσιολογικό Συνέδριο της Εταιρείας που διοργανώθηκε στην Αθήνα.
Ο Αποστολίδης μετά την παραίτηση του από το Ναυτικό αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη δημοσιογραφία και τη συγγραφή, καθώς έγραφε τακτικό χρονογράφημα με τίτλο «Από την ζωή» στην καθημερινή Αθηναϊκή εφημερίδα «Εστία» από το 1908 μέχρι το θάνατο του. Το 1923, βραβεύτηκε για το λογοτεχνικό του έργο με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών. Ασχολήθηκε με τα κοινά και από το 1925 μέχρι το 1932 διατέλεσε Δημοτικός Σύμβουλος του Δήμου Πειραιώς. Στις 9 Μαρτίου 1928 ανακηρύχθηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών [6]. Στην εναρκτήρια ομιλία του ο Νιρβάνας αναφέρθηκε στο χρονογράφημα και είπε ότι «…είναι η καθημερινή ιστορία της ζωής και η φιλοσοφία της. Είναι η ιστορία της ζωής και του δευτερολέπτου. Συμβάντα, επεισόδια, σκηναί της ζωής … παραλαμβάνονται από τον χρονογράφον, ιστορούνται, διυλίζονται, καλούνται να αποδώσουν την βαθυτέραν των ουσίαν και κάποτε την βαθυτέραν των έννοιαν…».
Υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου, από την ίδρυση του Θεάτρου το 1930, έως το θάνατο του. Στα τέλη του 1934 ή στις αρχές του 1935, ο Νιρβάνας εμπνεύστηκε την ονομασία «Βριλήσσια» για το σημερινό ομώνυμο δήμο της Αττικής, από την ονομασία του όρους της Πεντέλης που αρχαίοι δόκιμοι συγγραφείς, μεταξύ τους οι Θουκυδίδης, Θεόφραστος και Στράβων- ονόμαζαν «Βριλησσό». Το καλοκαίρι του 1937 ο Νιρβάνας ασθένησε σοβαρά και οι γιατροί του συνέστησαν αποχή από κάθε εργασία για χρονικό διάστημα τριών μηνών, όμως αυτός αγνόησε τις συστάσεις τους και συνέχισε να εργάζεται με ένταση. Την παραμονή του θανάτου του υπέστη δύο καρδιακά επεισόδια στα γραφεία της εφημερίδος «Εστία», με την οποία συνεργάζονταν, ενώ την επομένη ημέρα υπέστη το μοιραίο καρδιακό επεισόδιο στο σπίτι του στο Μαρούσι.
* * *
Επαναφέροντας τον Παύλο Νιρβάνα
—του Νίκου Βατόπουλου—
Σε μια στροφή του χρόνου, μορφές του παρελθόντος, που άλλοτε σφράγισαν τη δημόσια ζωή, σκεπάστηκαν από τη λήθη. Λίγοι σήμερα θυμούνται, π.χ., τον Παύλο Νιρβάνα. Η νέα γενιά τον αγνοεί, αλλά και από τους παλαιότερους λίγοι θα μπορούσαν να πουν μερικές φράσεις για το έργο του. Είναι οι κύκλοι του χρόνου, συμβαίνει πάντα και συμβαίνει διεθνώς, αλλά στη δική μας περίπτωση, η ανάγκη επανασύνδεσης με προσωπικότητες που σκέφτηκαν πολύ πάνω στην κοινωνία και που παρήγαγαν μεγάλο όγκο ποιοτικού έργου, μοιάζει να είναι ανάγκη επαναπροσδιορισμού.
Δεν υπάρχει θέμα νοσταλγίας, διότι, εν προκειμένω, τι μπορεί κανείς να νοσταλγήσει από την Ελλάδα του Νιρβάνα, σαρωμένη προ πολλού από τον χρόνο; Είναι ζήτημα επαναξιολόγησης μιας πνευματικής παρακαταθήκης. Αλλωστε, το επιστημονικό συνέδριο που οργανώνεται στις 5, 6 και 7 Οκτωβρίου είναι μια απόπειρα επαναφοράς του ενδιαφέροντος πάνω σε προσωπικότητες που επί πολλές δεκαετίες είχαν μεγάλη επιδραστικότητα. Το συνέδριο «Ψυχή και Λόγος. Ανακαλύπτοντας τον Παύλο Νιρβάνα, 1866-1937», με πρόεδρο επιστημονικής επιτροπής τον ιστορικό Ευάνθη Χατζηβασιλείου, οργανώνεται από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον ΟΠΑΝΔΑ και το Θέατρο Τέχνης. Θα διεξαχθεί στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Η σύγχρονη πρόσληψη του Παύλου Νιρβάνα, με τις επιδόσεις του στη λογοτεχνία, στο χρονογράφημα, στη φιλοσοφία, στην ιατρική, στο θέατρο, είναι εξαιρετικά προκλητικό εγχείρημα που παρασύρει σε ευρύτερες συζητήσεις. Είναι ένα στοίχημα που δεν έχει να αποδείξει κάτι. Ζητούμενα είναι, πρώτον, η προσέγγιση και η κατανόηση και, δεύτερον, η ευρύτερη ανάγνωση με σύγχρονο πλαίσιο. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια διαδικασία ενηλικίωσης απέναντι στο πνευματικό παρελθόν.
* * *
Με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων από το θάνατο του Παύλου Νιρβάνα (30/11/1937), Το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων και το Θέατρο Τέχνης τιμούν τον επιφανή απόφοιτο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1888), λογοτέχνη, χρονογράφο, θεατρικό συγγραφέα, ανώτερο αρχίατρο του Πολεμικού Ναυτικού Παύλο Νιρβάνα (φιλολογικό ψευδώνυμο του Πέτρου Κ. Αποστολίδη, 1866-1937) και οργανώνουν σειρά δράσεων. Μεταξύ αυτών, στις 5-6-7 Οκτωβρίου 2018 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων θα πραγματοποιηθεί επιστημονικό συνέδριο που με σκοπό να αναδείξει και να αποτιμήσει το πολύπλευρο έργο του Παύλου Νιρβάνα στη Λογοτεχνία, στην Τέχνη, στη Φιλοσοφία, στην Ιατρική, αλλά και τους ευρύτερους ρόλους που εκείνος είχε στη δημόσια ζωή και στην εξέλιξη των Ελληνικών Γραμμάτων. Εντάσσεται στην προσπάθεια να επανέλθουν στο προσκήνιο συγγραφείς περασμένων γενιών, ενταγμένοι στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής τους.
Παράλληλα, υπό την αιγίδα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, θα πραγματοποιηθεί έκθεση έργων τέχνης, χειρογράφων, αλληλογραφίας και προσωπικών αντικείμενων του Νιρβάνα στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (Θόλου 5, Πλάκα), από τις 8-25 Οκτωβρίου 2018. Την έκθεση επιμελείται ο Δημήτρης Παυλόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής και αναπληρωτής Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ενώ θα την εγκαινιάσει ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Καθηγητής Θάνος Δημόπουλος.
Στις 13 Οκτωβρίου 2018, στις 21.30’, στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» (Φρυνίχου 14, Πλάκα) θα πραγματοποιηθεί μουσικό πολυσυνδυαστικό δρώμενο με τίτλο: «Το γραμμόφωνο του κυρίου Άσοφου». Μια ζωντανή μουσική περιήγηση εμπνευσμένη από τον κόσμο του Παύλου Νιρβάνα από την Άλκηστη Ηλιάδη και τον Οδυσσέα Αποστολόπουλο.
Το Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2018, στις 18.30΄, στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν»(Φρυνίχου 14, Πλάκα), το Θέατρο Τέχνης θα πραγματοποιήσει αφιέρωμα στον Παύλο Νιρβάνα με τίτλο: Παύλος Νιρβάνας: Θέατρο αλλά και ποιήματα, διηγήματα, χρονογραφήματα. Οι ηθοποιοί του Θεάτρου Τέχνης (αλφαβητικά): Ερατώ Αγγουράκη, Κωνσταντίνος Ευστρατίου, Νέστωρ Κοψιδάς, Δημήτρης Μαγγίνας και Μαριλένα Μόσχου θα διαβάσουν αποσπάσματα από θεατρικά έργα, ποιήματα και κείμενα του Παύλου Νιρβάνα. Είναι η πρώτη φορά που στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης θα ακουστεί ο έντονα θεατρικός λόγος του Νιρβάνα. Σκηνοθετική επιμέλεια-επιλογή κειμένων: Μαριάννα Κάλμπαρη. Μουσική: Κωνσταντίνος Ευστρατίου.
Οι εκδηλώσεις θα συνεχιστούν στον Πειραιά από τις 30 Οκτωβρίου μέχρι τις 10 Νοεμβρίου.
Στο επόμενο διάστημα θα πραγματοποιηθούν ακόμη διαλέξεις και ξεναγήσεις για ενήλικες και για μαθητές σχολείων της Αττικής.
Πηγή για τα βιογραφικά στοιχεία, για το κείμενο του Νίκου Βατόπουλου και αναλυτικά για τις εκδηλώσεις: Η Καθημερινή
