Η Σπείρα που συνδυάζει το σχήμα ενός κύκλου και την Δυναμική κίνησή του, συμβολίζει τον Χρόνο. Ως μέρος της ομαλής ατελείωτης γραμμής συμβολίζει επίσης την ανάπτυξη, την συνέχεια, τον ρυθμό της αναπνοήςκαι της ίδιας της ζωής. Όταν χρησιμοποιείτε ως προσωπικό φυλαχτό η Σπείρα βοηθά την συνείδηση μας να αποδεχθεί τις στροφές, τις αλλαγές και την εξέλιξη της ζωής.
Οι Σπείρες ή δίνες σχετίζονται με το γνέσιμο και το πλέξιμο του ιστού της ζωής και του πέπλου της Μητέρας Θεάς η οποία ελέγχει το πεπρωμένο και υφαίνει το πέπλο της πλάνης.
Η Σπέιρα επίσης έχει τον ίδιο συμβολισμό με τον Λαβύρινθο και το χορό ή το βάδισμά του.
Στο μεταφυσικό πεδίο συμβολίζει τις περιοχές της ύπαρξης, τους διάφορους τρόπους μιας ύπαρξης, τις περιπλανήσεις μιας ψυχής σε εκδήλωση καθώς και την τελική επιστροφή στο Κέντρο.
Η σπείρα συνδέεται με τον αφαλό σαν κέντρο δύναμης και ζωής.
Ο Ιωνικός Ρυθμός
Ο Ιωνικός ρυθμός είναι ένας από τους τρεις αρχαίους κλασικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Κατατάσσεται μεταξύ του Δωρικού και του Κορινθιακού ρυθμού. Κύρια στοιχεία διάκρισης των ρυθμών αυτών είναι η ζωφόρος, τα κιονόκρανα και οι κιονοστοιχίες των αρχαίων κτισμάτων. Διακρίνουμε μεταξύ του Μικρασιατικού Ιωνικού ρυθμού και του Αττικού Ιωνικού ρυθμού, οι οποίοι έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς τη βάση του στύλου και της ζωφόρου. Χαρακτηριστικές παραλλαγές είναι επίσης και η Ρωμαϊκή Ιωνική, καθώς και η Γερμανική Ιωνική.
Ο Ιωνικός ρυθμός αρχίζει να εμφανίζεται από τις αρχές του 6ου π.κ.ε. αιώνα, και μάλιστα στα παράλια της μικρασιατικής Ιωνίας, στα νησιά του Αιγαίου και στην Αττική. Το όνομα προέρχεται από τους Ίωνες. Μετά τη διείσδυση των Δωριέων κατά την κάθοδο των Δωριέων μετατοπίστηκε η εμφάνισή τους κυρίως προς τα ανατολικά, στα νησιά του Αιγαίου και στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Στην περιοχή της Αθήνας όμως επικράτησαν.
Σε σύγκριση με τον Δωρικό ρυθμό, ο Ιωνικός ρυθμός έχει διάφορες μικρές παραλλαγές. Τον 4ο π.κ.ε αιώνα άρχισε να τυποποιείται και να ξεχωρίζει καθαρά από τον δωρικό ρυθμό. Μία από τις ρίζες του Ιωνικού ρυθμού βρίσκεται στις λίθινες κατασκευές των Κυκλάδων, όπως παρατηρούμε στον Ιωνικό ρυθμό που παρουσιάζεται στην Αθήνα. Γενικό χαρακτηριστικό όμως είναι η εξαιρετική ιδιομορφία, δηλαδή η ελευθερία που είχαν οι διάφοροι αρχιτέκτονες να αναπτύξουν το δικό τους τοπικό στιλ. Παραδείγματα είναι το τοπικό στιλ της Σάμου ή της Εφέσου με διαφορετικές βάσεις στις κολώνες τους. Αργότερα ο Ιωνικός ρυθμός τυποποιήθηκε και διαδόθηκε.
Δομή του Ιωνικού ΡυθμούΗ δομή του Ιωνικού ρυθμού, αν και ομοιάζει με αυτή του Δωρικού ρυθμού, έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Η βάση: Το θεμέλιο και η βάση του κτηρίου στον Ιωνικό ρυθμό αποτελείται από τον στερεοβάτη που είναι το θεμέλιο και το κρηπίδωμα που είναι τα σκαλάκια. Το θεμέλιο είναι χτισμένο πάνω και μέσα στο έδαφος και προεξέχει μόνο η πάνω επιφάνειά του, η ευθυντηρία. Πάνω στο θεμέλιο είναι χτισμένο το κρηπίδωμα, που σχηματίζει τρεις αναβαθμούς (σκαλάκια). Ο τελευταίος αναβαθμός ονομάζεται στυλοβάτης επειδή επάνω στην επιφάνεια αυτή τοποθετείται η βάση των κατακόρυφων στύλων. Στους αρχαιότερους ναούς Ιωνικού ρυθμού τα σκαλάκια μερικές φορές λείπουν, ενώ ο στυλοβάτης είναι κατευθείαν πάνω στην ευθυντηρία. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα και μετά αρχίζει να διαδίδεται η κατασκευή με τα σκαλάκια, τα οποία στον 4ο και τον 3ο. π.Χ. αιώνα παίρνουν μερικές φορές τεράστιες διαστάσεις, ή έχουν περισσότερα από τρία σκαλάκια. Στο Αρτεμίσιο (βλ. τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου) για παράδειγμα βρίσκουμε δέκα σκαλοπατάκια.
Ο κίονας: Σε αντίθεση με τον δωρικό ρυθμό ο κίονας δεν στηρίζεται πάνω στον στυλοβάτη, παρά έχει την δική του βάση. Στους ιωνικούς ναούς της Μικράς Ασίας η βάση συνήθως αποτελείται από μία τετράγωνη πλάκα, τον λεγόμενο πλίνθο. Πάνω στον πλίνθο ακολουθούν διάφορα επιστρώματα που έχουν σχήμα στρογγυλό, και τερματίζουν με εξόγκωση ή προεσοχή. Τα επιστρώματα αυτά συνήθως είναι διακοσμημένα με οριζόντιες αυλακιές. Στον αττικό ιωνικό ρυθμό συχνά συναντάμε βάσεις χωρίς πλίνθο, αλλά με ιδιαίτερα διογκωμένη στρογγυλή βάση.
Οι κίονες σε σύγκριση με τους κίονες του δωρικού ρυθμού είναι λεπτότεροι, στενεύουν ελαφρώς προς τα πάνω, και έχουν κατακόρυφες αυλακιές. Τα αυλάκια αντί να συνδέονται μεταξύ τους με οξείες κόψεις, χωρίζονται με μικρές επίπεδες επιφάνειες που είναι ανάμεσά τους. Συνήθως συναντάμε μεταξύ 20 και 24 αυλακιών σε κάθε κίονα, ενώ 24 είναι η κατά προτίμηση κλασική διαρρύθμιση. Το κιονόκρανο είναι λεπτεπίλεπτο, στηρίζεται πάνω στον αστράγαλο, μια λεπτή πλάκα μεταξύ του κίονα και του κιονόκρανου. Έχει πολλά και φαρδιά διακοσμητικά ανάγλυφα και καταλήγει στους κοχλίες δεξιά και αριστερά, πάνω στους οποίους στηρίζεται ένας λεπτός άβακας διακοσμημένος με κυματισμούς.
Σπείρα το Αρχαιοελληνικό Σύμβολο της Ζωής
Είναι ευρέως γνωστό ότι ο Προμηθέας έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους και γι’ αυτό προκάλεσε την οργή των θεών. Στην πραγματικότητα τους έδωσε τον Αιθέρα. Το εργαλείο που εκφράζεται η Θεία δύναμη. Ο Δημιουργός τής φύσης. Το Υπέρτατο σχέδιο η «Σπείρα». Η Σπείρα είναι ένα από τα αρχαιότερα σύμβολα και χρησιμοποιείται από την παλαιολιθική εποχή στον Ελλαδικό χώρο. Αυτό το περίπλοκο αλλά Πανίσχυρο σύμβολο το συναντάμε παντού καθώς και σε πάρα πολλούς αρχαίους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Ειδικά όμως στη Ελλάδα υπήρξε σήμα και σύμβολο του πανταχού Αρχαίου Ελληνισμού και σύμβολο της Ζωτικής δύναμης.
Αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα – ιστορικότερα σύμβολα του Ελληνικού Κόσμου και δηλώνει την Ελληνική καταγωγή όλων των πραγμάτων που τον φέρουν πάνω τους ειδικά πριν την κλασσική περίοδο του χρυσού αιώνα αλλά και μετά. Το συναντάμε σχεδόν σε όλες τις Ελληνικές κατοικίες και στολίζει αρχιτεκτονικά όλα τα σπουδαία δημόσια και ιδιωτικά κτίρια και μνημεία μας. Η στροβιλιστική περιέλιξη, η Σπείρα, η δίνη, η υπέρθεση δύο υλικών σωμάτων ή δύο ενεργειακών ρευμάτων, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο τρόπος που δημιουργείται η ζωή, πάνω από όλα είναι σύμβολο της Ζωτικής Δύναμης. Την Σπειροειδή κίνηση την βλέπουμε παντού στη φύση. Από τα πανάρχαια οστρακόδερμα, έως το σχηματισμό των Γαλαξιών.
Το σχήμα του σπιράλ (spiral) το συναντάμε στην φύση. Ζούμε σε έναν γαλαξία Σπειροειδή τύπου. Οι ανεμοστρόβιλοι, τα κελύφη μαλακίων, τα δαχτυλικά αποτυπώματα, ακόμα και το μόριο του DNA έχουν την μορφή της Σπείρας. Αντιπροσωπεύει ποικιλοτρόπως τόσο τις ηλιακές όσο και τις σεληνιακές δυνάμεις, ο αέρας, τα ύδατα, ο κεραυνός και η αστραπή είναι επίσης μια δίνη, η μεγάλη δημιουργική δύναμη, η εκπόρευση. Επισής διαστέλλεται και συστέλλεται απεικονίζει την αύξηση και τη μείωση του ήλιου ή της σελήνης, τη γέννηση. Συμβολίζει επίσης τη συνέχεια, τον περιστρεφόμενο ουρανό, την πορεία του ήλιου, τις κυκλικές εποχές, την περιφορά της γης.
Οι Σπείρες ή δίνες σχετίζονται με το γνέσιμο και το πλέξιμο του ιστού της ζωής και του πέπλου της Μητέρας Θεάς η οποία ελέγχει το πεπρωμένο και υφαίνει το πέπλο της πλάνης. Η Σπέιρα επίσης έχει τον ίδιο συμβολισμό με τον Λαβύρινθο και το χορό ή το βάδισμά του. Στο μεταφυσικό πεδίο συμβολίζει τις περιοχές της ύπαρξης, τους διάφορους τρόπους μιας ύπαρξης, τις περίπλανήσεις μιας ψυχής σε εκδήλωση καθώς και την τελική επιστροφή στο Κέντρο. Η σπείρα συνδέεται επίσης με τον αφαλό σαν κέντρο δύναμης και ζωής.
Ξετυλίγεται μέσα από μύθους, θρησκευτικές δοξασίες και θρύλους. Είναι χαραγμένη στα εδάφη πάνω σε βράχους, αλλά και σε προϊστορικά μεγαλιθικά μνημεία. Σχηματίζεται με μύριους τρόπους στα έμβια όντα, από τα πανάρχαια όστρακα, στο μαγευτικό μπλε σπιράλ στις αποικίες των μεδουσών, στο σχηματισμό οργάνων ζώων και φυτών, έως το αίμα μας που κινείται, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, Σπειροειδώς. Ζωγραφίζεται σε μικρά ή τεράστια καλλιτεχνήματα στους τοίχους από τη εποχή τής αρχαίας Θήρας, αλλά και σχεδόν σε κάθε αγγείο τής μινωικής εποχής στην Κρήτη και Σαντορίνη.
Αποτυπώνεται στα ιερά των ιερών, τα χρυσά αγγεία των Μυκηναίων, σαν να τονίζει ότι είναι το μοναδικό μήνυμα που πρέπει να υπάρχει πάνω τους, με στόχο την επικοινωνία με τη Δύναμη που το συνδέει και την εκπροσωπεί. Η Σπείρα είναι το μοναδικό σύμβολο που υπάρχει εντός κι εκτός των ιερών χρυσών αγγείων των Μυκηναίων, μιας μεταβατικής ειρηνικής πατριαρχικής κοινωνίας, στο βασίλειο τού Νέστορα, που ακόμα γνώριζε ότι πρέπει να αποτυπώσει την ισχύ τού Αιθέρα σε ό,τι πιο ιερό διέθετε για να μπορεί να έχει τη “συμπάθεια” και ίσως ένα μικρό μέρος τής ισχύος του. Η σπείρα αγγίζει απαλά και προστατεύει όλα τα κεφάλια των αρχαίων κορασίδων με τη δομή τού ιερού κόμπου, αλλά βρίσκεται και σε όλες τις κόμες των πανέμορφων Κούρων.
Τη βλέπουμε σκαλισμένη σε κρυφούς βράχους στο Ιερό των Θεών στη Σαμοθράκη. Στην ουσία κατακλύζει, σχεδόν αόρατη, κάθε έκφραση της ύλης και της ζωής, από το σπιν του ηλεκτρονίου, έως το στροβιλισμό των γαλαξιών. Σχηματίζει τους κυκλώνες, τους τυφώνες, τα πανέμορφα βόρεια και νότια σέλαα, και εκφράζεται σχεδόν σε κάθε σχηματισμό στο Σύμπαν. Αν προσέξουμε τη δομή και το εύρος έκφρασης της Σπείρας, μπορούμε νε την συνδέσουμε με την κίνηση της Οργόνης.
Το Θείο έχει την Σπείρα ως κυριότερο εργαλείο σχηματισμού τής πλάσης, τη στροβιλιστική ενέργεα τής οργόνης και την οργή των αρχαίων Θεών προς τον Προμηθέα, ο οποίος τόλμησε να μειώσει την ισχύ τους επειδή έδωσε στους ανθρώπους – όχι τη φωτιά – αυτή μπορούσε να τη δώσει κι ένας καιόμενος κορμός δέντρου από κάποιο κεραυνό, αλλά τη γνώση της στροβιλιζόμενης και πανταχού παρούσας ενέργειας μέσω της Σπείρας. Τους έδωσε τα μυστικά δημιουργίας και ύπαρξης της φωταυγούσης Οργόνης. Πρόδωσε το απόλυτο μυστικό τους. Το οργονικό εργαλείο χτισίματος τής πλάσης.
Το αειφόρον ΠΥΡ μέσω της Σπείρας.
Τους έδωσε την ΨΥΧΗ. Αυτό είναι το ΠΥΡ.
Η Σπείρα που συνδυάζει το σχήμα ενός κύκλου και την Δυναμική κίνησή του, συμβολίζει και τον Χρόνο. Ως μέρος της ομαλής ατελείωτης γραμμής συμβολίζει επίσης την ανάπτυξη, την συνέχεια, τον ρυθμό της αναπνοής και της ίδιας της ζωής. Όταν χρησιμοποιείτε ως προσωπικό φυλαχτό η Σπείρα βοηθά την συνείδηση μας να αποδεχθεί τις στροφές, τις αλλαγές και την εξέλιξη της ζωής.
Είτε οργανική ή ανόργανη, είτε σε δύο ή σε τρεις διαστάσεις, η σπείρα βρίσκεται παντού μέσα στο σύμπαν. Στους στροβιλισμούς των ποταμών ή των αερίων, στους έλικες των φυτών, στο DNA, στα κελύφη των σαλιγκαριών, στους κυκλώνες, στους γαλαξίες, στα κέρατα των προβάτων… Σπείρες, κοχλίες και έλικες βρίσκουν την θέση τους σε μια σειρά από φαινόμενα που αν και είναι διαφορετικά ως προς την υπόστασή του και τις αίτιες που τα προκαλούν, παρουσιάζουν την ιδία γεωμετρική εικόνα. Η σπειροειδής δομή είναι στενά συνδεδεμένη με ζητήματα ζωής και ανάπτυξης. Ειδικά η λογαριθμική σπείρα είναι η καλύτερη φόρμουλα για να περιγράψει την Τέλεια Ανάπτυξη, σε εκατοντάδες μορφές στην φύση.
Αλλά, η λογαριθμική σπείρα δεν θα μπορούσε ποτέ να δημιουργηθεί στη Φύση, γιατί η φύση είναι πεπερασμένη ενώ η λογαριθμική σπείρα, σαν καθαρά μαθηματικό μοντέλο, είναι χωρίς τέλος και συνεχίζει για πάντα, όπως κανένας οργανισμός δεν κάνει. Επίσης στη φύση δεν θα δούμε ποτέ ένα σπειροειδή σχηματισμό να αναπτύσσει ταυτόχρονα όλα τα μέρη του. Εντούτοις, αναπτύσσει σταδιακά, με διαδοχικούς ρυθμούς, το ένα τμήμα του διπλά στο άλλο, πάνω στη γενέτειρα της σπείρας. Αν το βλέμμα μας κινηθεί από το εσώτατο στο εξώτατο τμήμα είναι σαν να διαβάζει το ιστορικό ανάπτυξης του εκάστου σχεδιασμού. Γι’ αυτό ο Thompson επισημαίνει ότι σε μια σπείρα υπεισέρχεται πάντα το χρονικό στοιχείο.
Παρατηρώντας ένα σύνολο φυσικών φαινομένων σε μικροσκοπικό και μακροσκοπικό επίπεδο παρατηρούμε ότι η ανάπτυξη των συστημάτων τείνει να εκφραστεί από αυτά τα σπειροειδή νεφελώματα, σε αντίθεση με την περιστροφή των μαζών, στην περίπτωση των πλανητών που ακολουθούν μια συγκεκριμένη τροχιά, υποκύπτοντας στον νόμο της βαρύτητας.
Το σπείρωμα χρησιμοποιήθηκε σαν σύμβολο σε πολλούς πολιτισμούς, πριν καν αποκτήσουν γραπτή ιστορία. Ο συμβολισμός του είναι αρκετά πολύπλοκος –έχει συνδεθεί με όλα τα στάδια της ζωής, τη γέννηση, το θάνατο, το γάμο, την αναπαραγωγή και το σεξ, τη μύηση και διαφορές θρησκευτικές και αγροτικές ιεροτελεστίες. Η προέλευση αυτού του συμβόλου δεν έχει εξακριβωθεί και μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Οι κυματισμοί και οι δίνες του νερού είναι μια πιθανή προέλευση του συμβόλου της σπείρας.
Ο άνθρωπος παρατηρώντας την θάλασσα, διαπίστωσε με δέος, την ζωοδότρια αλλά και καταστροφική δύναμή της και αποφάσισε να την αποτυπώσει στα έργα του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι πολεμιστές Μαόρι που κάνουν tattoo στα πρόσωπά τους τις καμπύλες και τις σπείρες των κυμάτων, για καλή τύχη και προστασία από το Κακό. Ένα γεγονός ακόμα που δελέαζε τον άνθρωπο ήταν η ενσωμάτωση της αρχετυπικής ελικοειδούς κίνησης του νερού στο σχήμα του σώματος κάποιων υδρόβιων οργανισμών. Σε αυτά τα κοχύλια, αναφέρει ο Bachelard, ο άνθρωπος αναγνώριζε δομές, κοντινές με αυτές του σώματος του.
Τα κοχύλια σαν τα απολιθώματα, είναι και αυτά απόπειρες της Φύσης να προετοιμάσει τις μορφές των διαφορετικών μερών του ανθρώπινου σώματος, είναι κομμάτια από άντρα, κομμάτια από γυναίκα. Ο Rosined δίνοντας την περιγραφή του κοχυλιού Κόγχη της Αφροδίτης θεώρει ότι αναπαριστάνει τον κόλπο μιας γυναίκας. Τα σαλιγκάρια κίνησαν το ενδιαφέρον πολλών λαών και έγιναν σύμβολα ζωής, παρατηρεί ο Mircea Eliade, αναφέροντας ότι: «Όπως αυτό το θαλασσινό ζώο βγαίνει από το όστρακό του, έτσι γεννιέται ο άνθρωπος από την κοιλιά της μάνας του»
Ως σύμβολα αναγέννησης τα αντιμετωπίζει η λαϊκή παράδοση της Δυτικής Ευρώπης, βλέποντας το ξύπνημα του σαλιγκαριού από το χειμέριο ύπνο του. Πώς επιλέχτηκε ο ήσυχος γήινος σάλιαγκας για να συμβολίσει την παράφορη και ακατανίκητη ελπίδα; Είναι γιατί τη δύσκολη εποχή που ο θάνατος του χειμώνα σφιχταγκαλιάζει τη γη, αυτός διεισδύει μέσα της, κλείνεται μέσα στο όστρακό του σαν σ’ ένα φέρετρο, μ’ ένα στερεό ασβεστούχο επίφραγμα, μέχρις ότου έρθει η άνοιξη και ψάλλουν πάνω από τον τάφο του τα αλληλούια του Πάσχα … όποτε, σπάει το διάφραγμά του κι επανεμφανίζεται, γεμάτος ζωή.
Άλλες εκδοχές αναφέρει ο Theodore Andrea Cook υποστηρίζοντας ότι η πηγή έμπνευσης για το σχήμα της σπείρας ήταν οι αναδιπλώσεις των εντέρων του θυσιασμένου ζώου ή οι επαναλαμβανόμενες καμπύλες και θηλιές στα δακτυλικά αποτυπώματα μας, Τα περίεργα σχήματα των προϊστορικών χαραγμάτων –κύκλοι, θηλιές και σπείρες– ήταν η προσπάθεια του ανθρώπου να απεικονίσει ένα κομμάτι του εαυτού του.
Παρατηρώντας τον βιολογικό κύκλο της ζωής διαπιστώνουμε ότι ακολουθεί μια συγκεκριμένη, προκαθορισμένη πορεία –γέννηση, ανάπτυξη, ωριμότητα, γήρανση, θάνατος- που επαναλαμβάνεται ομοιότροπα από γενιά σε γενιά. Αυτή η τροχιά καθορίζεται από δυνάμεις περάν της ανθρώπινης λογικής. Η ίδια περιοδικότητα γεγονότων εμφανίζεται στην πάροδο του χρόνου –γέννηση, ανάπτυξη, ωριμότητα, παρακμή και εξαφάνιση.
Αυτή η πορεία εξαρτάται από αποφάσεις της ανθρώπινης λογικής και αλλάζει απότομα πορεία ανάλογα με τα ιστορικά γεγονότα. Και τα δύο συστήματα έχουν περιοδικότητα και κινούνται γύρω από κοινά κέντρα. Και τα δύο θα μπορούσαν να απεικονιστούν με ένα σπειροειδές σύστημα. Η εξέλιξη από τη ζωή στο θάνατο με μια καμπύλη σπείρα, χωρίς εξάρσεις, αφού η ζωή ακολουθεί πάντα την ιδία πορεία και η εξέλιξη της ιστορίας με ένα μαίανδρο, που στις γωνίες του βρίσκονται τα σημαντικά γεγονότα που αλλάζουν την κατεύθυνσή της.
Η χρήση της σπείρας άρχισε πριν από 20.000 χρόνια, στα τέλη της παλαιολιθικής εποχής, σε ένα σύνολο διαφορετικών –και απομακρυσμένων- πολιτισμών. Τα σπειροειδή κοχύλια χρησιμοποιήθηκαν σαν κόσμημα του προϊστορικού ανθρώπου και βρεθήκαν σε ανασκαφές στη Ρουέν και στην Κνωσό. Η σπείρα αποκτά για τον πρωτόγονο άνθρωπο μυστικιστική και πιθανόν μαγική σημασία. Οι επόμενες γενιές κατασκεύασαν τις πρώτες επίπεδες σπείρες για διακοσμητικούς σκοπούς.
Η πρώτη σπείρα που σχεδίασε ο άνθρωπος βρισκόταν σε ένα χαραγμένο κέρατο ταράνδου πριν από 20000 χρόνια και βρέθηκε στα Πυρηναία. Στη συνέχεια η σπείρα χρησιμοποιήθηκε σαν μοτίβο από τους Αιγύπτιους και τους Αιγιακούς πολιτισμούς. Οι σπείρες συναντώνται σαν γεωμετρικά μοτίβα σε καθημερινά αντικείμενα, όπως αγγεία και κοσμήματα. Η Μινωική κεραμική βασιζόταν σε γεωμετρικά και γραμμικά μοτίβα (σπείρες, τρίγωνα, καμπύλες, ψαροκόκαλο).
Μετά το 1500 π.κ.ε. οι Μινωίτες ήρθαν σε επαφή με τους Μυκηναίους, μεταφέροντας στοιχεία του πολιτισμού τους και ανάμεσα σε αυτά την τέχνη της κεραμικής και της διακόσμησης των αγγείων. Στην Κνωσό και στις Μυκήνες απαντώνται σπειροειδή μοτίβα που συμβολίζουν φυσικά φαινόμενα όπως τον κυκλώνα, σαν προσπάθεια του ανθρώπου να εξευμενίσει τα φυσικά στοιχειά.
Ο λαβύρινθος δεν είναι ένα χαοτικό σύστημα με στόχο τον αποπροσανατολισμό του επισκέπτη, αλλά η λύση στο δαίδαλο. Αποτελεί μια διαδρομή χωρίς εναλλακτικές, ένα μονόδρομο που οδηγεί σε ένα κέντρο. Σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Δαίδαλος έφυγε από την Κρήτη, για να τον ανακαλύψει ο Μίνωας, έθεσε ένα αίνιγμα: Πώς είναι δυνατόν να περάσει ένα νήμα μέσα από το ελικοειδές κοχύλι του τριτωνίου; Ο Δαίδαλος έδεσε το νήμα σε ένα μυρμήγκι και το άφησε να διασχίσει το κοχύλι.
Ο λαβύρινθος απαντάται σε πολλές εκδοχές, σε μύθους, αλλά και αποτυπωμένος σε σχέδια διαφόρων πολιτισμών. Ο Ηρόδοτος αναφέρει έναν αιγυπτιακό λαβύρινθο που στο κέντρο του βρίσκονται οι τάφοι των βασιλιάδων που τον κατασκεύασαν και των ιερών κροκοδείλων. Αντίθετα με τον Αιγυπτιακό λαβύρινθο που κρύβει μέσα του κάτι ιερό, ο ελληνικός μύθος για τον λαβύρινθο της Κνωσού τοποθετεί στο κέντρο του μια τερατογέννεση που γεννά τρόμο, τον Μινώταυρο. Όλες οι ερμηνείες του λαβύρινθου σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την οργάνωση του χώρου και την χαρτογράφηση της ανθρώπινης ψυχής. Έτσι ο μύθος, ο χώρος, η ανάγκη ανακάλυψης του Είναι και η τελετουργία της κίνησης μπλέκονται σε αυτό το σχήμα.
Ο μύθος του Μινώταυρου και ο λαβύρινθος της Κνωσού που δημιουργήθηκε για να τον στεγάσει αποτελούν μια αλληγορία για να περιγράψουν την πολυπλοκότητα του παλατιού της Κνωσού αλλά και ένα συμβολισμό για μια πιο προσωπική αναζήτηση. Η εμπειρία του Θησέα μέσα στον λαβύρινθο τον οδηγεί στην ανακάλυψη της γεωμετρίας του. Η είσοδος στο λαβύρινθο οδηγεί στο κέντρο, στο τέρμα, στο θάνατο. Το να φτάσω στο κέντρο συνεπάγεται ότι θα ξεκινήσω πάλι για να βρω την έξοδο, μια αναγέννηση που θα ακολουθήσει την αντίστροφη πορεία προς την ελευθερία. Θα μπορούσε να πει κάνεις ότι ο λαβύρινθος είναι η αναζήτηση ενός κέντρου και της εξόδου από αυτό. Ηρόδοτου Ιστορίαι, Τόμος Β’, §148 41.
Ο βασιλιάς Μίνωας ανέθεσε στο Δαίδαλο να κατασκευάσει ένα λαβύρινθο, όπου θα στεγαζόταν ο Μινώταυρος, ένα τέρας μισό άνθρωπος και μισό ταύρος. Όποιος έμπαινε στον λαβύρινθο δεν έβρισκε ξανά την έξοδο και χανόταν εκεί. Ο μονός που τα κατάφερε ήταν ο Θησέας, ο οποίος αφού σκότωσε τον Μινώταυρο και με την βοήθεια του μίτου της Αριάδνης, βρήκε την έξοδο. Ο μύθος του Θησέα και του Μινώταυρου μπορεί να αναπαραστήσει και την ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει ποιος είναι και να αντιμετωπίσει τα αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητας του. Ο λαβύρινθος αναπαριστά την ανθρωπινή ψυχή και ο Μινώταυρος την σκοτεινή πλευρά του εαυτού μας, αυτή που μας τρομάζει και γι’ αυτό την κρύβουμε όσο πιο βαθιά μπορούμε. Ο Θησέας συμβολίζει τον άνθρωπο εκείνο που δεν φοβάται να γνωρίσει τον εαυτό του και βουτά στο βάθος της ψυχής του για να διορθώσει τα λάθη του.
Λαβύρινθοι υπάρχουν ανάμεσα στα ευρήματα από διαφόρους προϊστορικούς πολιτισμούς και λειτουργούσαν σαν παγίδες για κακά πνεύματα ή σαν μονοπάτια για τελετουργικούς χορούς. Οι ιθαγενείς της Αμερικής, αλλά και οι Ινδοί είχαν μύθους αντίστοιχους με του Θησέα, με τον ηρώα να μπαίνει σε μια λαβυρινθώδη δομή προσπαθώντας να φτάσει στο κέντρο της. Στην Βρετάνια υπάρχουν λαβύρινθοι, που θυμίζουν περισσότερο σκοινί που κουλουριάζεται, που εικάζεται ότι είχαν σχέση με ταφικές και μυστικιστικές τελετές από την εποχή του Χαλκού (περίπου 3000 π.κ.ε.).
Στα μεσαιωνικά χρόνια, ο λαβύρινθος συμβόλιζε το δύσκολο μονοπάτι που έπρεπε να ακολουθήσει κάνεις για να φτάσει τον Θεό, ένα αυστηρά καθορισμένο κέντρο και έχοντας σαν αρχή την γέννηση. Στη Δυτική θρησκευτική παράδοση λαβύρινθοι εντοπίζονται στα δάπεδα διαφόρων εκκλησιών. Τα μαιανδρικά μονοπάτια που ήταν ζωγραφισμένα στο πάτωμα, συμβόλιζαν το ταξίδι των πιστών στα Ιεροσόλυμα, και τα ακολουθούσαν όσοι πιστοί δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν πραγματικά μέχρι εκεί. Έτσι οι λαβύρινθοι, μαζί με την προσευχή, λειτουργούσαν σαν συμβολικές μορφές προσκυνήματος και σαν υποκατάστατο του ταξιδίου.
Kατά την Μυκηναϊκή εποχή, η χρήση της σπείρας σαν διακοσμητικό μοτίβο, επεκτείνεται στην ανατολική Μεσόγειο, στην νότια Ευρώπη και στην Σκανδιναβία. Οι σπειροειδείς διατάξεις, συνδεδεμένες με την δύναμη και την ενέργεια οδήγησαν στη δημιουργία δυο ακόμα σημαντικών μοτίβων: του μαιάνδρου και της σβάστικας, δύο ηλιακών συμβόλων.
Στην κλασσική Ελλάδα η σπείρα χρησιμοποιείται σαν συνδυασμός δομικής και λειτουργικής αναγκαιότητας και ταυτόχρονα σαν διακόσμηση, καθώς εισέρχεται σε σημαντικές αρχιτεκτονικές μορφές, όπως η περιέλιξη του ιωνικού κιονόκρανου. Πρόκειται για ένα εύρημα που συνδυάζει μορφή και λειτουργία. Με την διαπλάτυνση μεταβιβάζονται τα υπερκείμενα φορτία στον κατακόρυφο αρμό ενώ το θέμα των ελίκων προσδίδει χάρη και αίσθηση ελαφρότητας. Ο Ιωνικός Κίονας είναι ο κύριος εκπρόσωπος του μέτρου του κάλλους, της αρμονίας, της ομορφιάς.
Η Σπείρα του Αρχιμήδη
Η Σπείρα του Αρχιμήδη είναι η σπειροειδής καμπύλη, της οποίας χαρακτηριστικό είναι ότι η απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών περιελίξεων παραμένει σταθερή. Ονομάζεται και επίπεδη έλικα. Τα σημεία της καμπύλης παράγονται από ένα σημείο το οποίο κινείται με σταθερή ταχύτητα πάνω σε μια ευθεία η οποία περιστρέφεται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα.
Ο μαθηματικός τύπος, σε πολικές συντεταγμένες, που δίνει την καμπύλη αυτή είναι: r = α + β θ {\displaystyle \,r=\alpha +\beta \theta } {\displaystyle \,r=\alpha +\beta \theta }, όπου α και β είναι πραγματικοί αριθμοί. Αλλαγή στο α περιστρέφει την σπείρα, ενώ το β καθορίζει την απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών περιελίξεων.
Ο Αρχιμήδης μελέτησε με μεγάλη λεπτομέρεια τις ιδιότητες της επίπεδης έλικας στο έργο του «Περί Ελίκων». Με την έλικα αυτή κατάφερε να τετραγωνίσει τον κύκλο, παρακάμπτοντας δηλαδή την «αυστηρή κατασκευή» με μόνο διαβήτη, κανόνα. Αν και το περιέγραψε πρώτος, φαίνεται ότι το σχήμα αυτό ήταν γνωστό από τα προϊστορικά χρόνια καθώς εντοπίστηκε στην τοιχογραφία με τις πολύχρωμες σπείρες που βρέθηκε στο κτίριο Ξεστή 3, στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης.
H σπείρα εντάσσεται στα αρχετυπικά σύμβολα, που όπως αναφέρει ο Carl Jung, εντοπίζονται αποκρυσταλλωμένα στο συλλογικό υποσυνείδητο.Το σύνολό τους συνθέτει μια βάση δεδομένων που χρειάστηκε αιώνες για να συγκροτηθεί αλλά συνοδεύει πλέον κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Τα πρωτογενή αρχετυπικά σχήματα αποτελούν κωδικοποιημένη ανθρωπινή εμπειρία και λειτουργούν ως πυκνωτές ιδεών και φορείς νοημάτων και χρησιμεύουν ως εννοιολογικά εργαλεία αρχιτεκτονικής.
Ο όρος Σύμβολο αποδίδεται σε οτιδήποτε που αντιπροσωπεύει μια έννοια, είτε ως σημείο (απεικόνιση), είτε ως πρόσωπο που ενσαρκώνει τη συγκεκριμένη έννοια, κατά παραδειγματικό τρόπο, ή συναισθηματικό φόρτο, ή κάποιο γεγονός, ομοίως με ιδιαίτερη φόρτιση. Το σύμβολο μπορεί να είναι ένα αντικείμενο ή σημείο, ή πρόσωπο, ή φράση, ή γεγονός που χρησιμοποιείται για να αναπαραστήσει μια έννοια, ιδέα ή παρεμφερή πληροφορία του αντικειμένου. Ποτέ όμως η ίδια η ιδέα.
Το αναγνωριστικό σχήμα, σημάδι ή αναπαράσταση συμβάλλει (εξ ου και το όνομα) στην αποκρυπτογράφηση του νοήματος που αυτό φέρει. Η αναφορά στις συμβολικές διαστάσεις της σπείρας λειτούργει συμπληρωματικά στην κατανόησή της. Το σύμβολο άλλωστε αναδεικνύει αυτό που είναι κοινό σε όλα τα πράγματα και κατά συνέπεια αποκαλύπτει και ζωντανεύει θεμελιώδεις αφηρημένες έννοιες μέσα από συγκεκριμένα μοντέλα.
Η πρώτη εικόνα και αίσθηση που δίνει ένα σπειροειδές σχήμα είναι η εικόνα της εξέλιξης και η θέληση να αγγίξει το άπειρο. Αν η σπείρα είναι όντως σύμβολο του απείρου, πώς γίνεται αυτή η σύνδεση; Πώς μπορεί κάνεις να προσεγγίσει μια τέτοια έννοια; Και κυρίως πώς με μια πεπερασμένη γραμμή μπορεί κάνεις να συμβολίσει το άπειρο; Η σπείρα περιελίσσεται σε μια καθαρή, χωρίς διακοπές κίνηση. Αυτή η κίνηση τείνει να κλείσει μια διαδρομή ή ένα νόημα, χωρίς να το πράττει. Μας κάνει να αναρωτιόμαστε: «Γιατί όχι ακόμα μια περιστροφή;»
Ταυτόχρονα κινείται σε δυο άξονες -περιστρέφεται και επεκτείνεται. Συνδυάζοντας αυτά τα δυο στοιχειά, χωρίς να μεταβάλλεται αυτή η καμπύλη μπορεί να προεκταθεί επ’ άπειρον είτε προς το εξωτερικό, είτε προς το κέντρο. Οι οροί e-volute και in-volute, περιγράφουν την περιστροφική κίνηση μιας σπείρας είτε προς την περιφέρεια, είτε προς το κέντρο. Αυτή η εξελικτική πορεία της σπείρας προς το άπειρο, περιγράφεται σε διαφορές χωρικές δομές όπως τα ζιγκουράτ ή ο μυθικός πύργος της Βαβέλ σαν το όνειρο του ανθρώπου να ενώσει την γη με τον ουρανό.
Σε άλλες περιπτώσεις περιγράφει την κάθοδο στον κάτω κόσμο συναντήσει την Ευρυδίκη στον κόσμο των νεκρών μέσα από μια σπειροειδή κατάβαση. Εκτός από την σπείρα, δυο σχήματα έχουν την ιδιότητα να μπορούν να προεκταθούν και να αποτελέσουν και αυτά σύμβολα του απείρου: ο κύκλος και η ευθεία γραμμή. Ο κύκλος είναι μια καμπύλη που δεν έχει αρχή και τέλος, καθώς κλείνει τον εαυτό της και η ευθεία γραμμή -από τον μαθηματικό ορισμό της- έχει δυνατότητα απεριόριστης προέκτασης. Σε αντίθεση με την σπείρα, που είναι μια γραμμή, ο κύκλος είναι ένα επίπεδο που δημιουργείται από το περίγραμμά του. Αυτό χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια και δεν αποσπά την προσοχή στο κέντρο. Μπορούμε να διατρέξουμε την περιφέρειά του, χωρίς ποτέ να σταματήσουμε.
Ο ουροβόρος, το φίδι που τρώει την ουρά του, αποτελεί σύμβολο της αιώνιας επιστροφής σε παγκόσμια κλίμακα. Ο κύκλος, κλειστός και παθητικός, περιέχει τον εαυτό του και αδιαφορεί για ότι υπάρχει γύρω του, έξω από την περιφέρειά του. Ο χαρακτήρας του συνδυάζει την σταθερότητα και την προστασία. Αυτάρκης και πλήρης, ο κύκλος περιβάλει τον χώρο, προστατεύοντας το εσωτερικό του. Όταν μελαγχολούμε συχνά σκαφτόμαστε έναν φανταστικό κύκλο μέσα στον όποιο κλεινόμαστε για να προστατευτούμε από τον κόσμο.
Η παράδοση αποδίδει στον κύκλο μαγικές, προστατευτικές δυνάμεις, έτσι αυτό το σχήμα επιλέγεται για να αποδώσει τον παράδεισο ή τα κάστρα στη λαϊκή φαντασία. Το μάτι διατρέχει πρώτα την περίμετρο του σχήματος, για να απορροφηθεί στο τέλος από το εσωτερικό του. Η κίνηση αυτή δεν μπορεί να έχει παρά κάτι το εσωστρεφές. Η μονή εξωστρεφής έκφραση του κύκλου είναι η τάση που εμφανίζει να εγκολπώνει αδύναμα στοιχειά που βρίσκονται κοντά του. Αυτή η τάση είναι μια φανταστική προέκταση της ιδιότητάς του να περιέχει. Εσωστρεφής και κλειστός, ο κύκλος που περιβάλει τον εαυτό του, μοιάζει αρκετά με το σημείο. Ανεξάρτητος και χωρίς δυναμική, έχει ανάγκη από αλλά σχήματα και γραμμές να τον περιβάλουν.
Τα σπειροειδή σύμβολα δεν επικράτησαν μόνο στην τέχνη των δυτικών πολιτισμών. Η κινεζική φιλοσοφία είχε θέσει την λογαριθμική σπείρα ως σύμβολο ανάπτυξης από τον 12ο αιώνα. To Ιαπωνικό tomoye χρησιμοποιήθηκε από τους Κινέζους φιλοσόφους σαν σύμβολο αναγέννησης. Οι σπείρες είναι εμφανείς και στα έργα τέχνης μεγάλων δυτικών καλλιτεχνών. Η άποψη του Goethe ήταν ότι η γραμμή είναι αρσενική και η σπείρα θηλυκή. Αυτή την ομορφιά προσπάθησαν να αποτυπώσουν στα έργα τους πολλοί καλλιτέχνες.
Την συναντάμε στη Αναγέννηση στο έργο του Leonardo da Vinci, ο όποιος χαρακτηρίζεται από το εύρος των αναζητήσεών του σε διάφορα πεδία. Μεταξύ άλλων, παρατηρώντας την φύση, ασχολήθηκε με τους σπειροειδείς σχηματισμούς του νερού και της σκόνης, στα κέρατα των ζωών, τα κελύφη των κοχυλιών και τις καμπύλες των φύλλων και των φυτών. Πολλές από αυτές τις μελέτες ενσωμάτωσε σε έργα του όπως ο αμμωνίτης στις μπούκλες της Λήδας και ένα παρόμοιο όστρακο στο κράνος του Scipio Africanus.
Ο Albert Dürer εξέδωσε το 1525 το πρώτο βιβλίο μαθηματικών στα γερμανικά το “Unterweisung der Messung”, με στόχο την πρακτική εφαρμογή της μελέτης του, καθώς απευθυνόταν σε τεχνίτες και καλλιτέχνες. Αυτή η πραγματεία ανάμεσα στις γεωμετρικές κατασκευές άλλων καμπύλων περιλαμβάνει την σπείρα του Αρχιμήδη και τη λογαριθμική σπείρα μέσα από παραδείγματα όπως η κατασκευή του ιωνικού κιονόκρανου, η κατασκευή μιας κωνικής από μια επίπεδη σπείρα και η ελεύθερη απόδοση με το χέρι μιας λογαριθμικής σπείρας.
Ακόμα, σχεδίασε την ράβδο ενός επισκόπου με βάση την μικρή επίπεδη σπείρα που σχηματίζει ένα φύλλο φτέρης που ξετυλίγεται. Αυτή η ράβδος θυμίζει το Lituus, ένα ραβδί που χρησιμοποιούσαν στην αρχαία Ρώμη, αποδίδοντάς του θεϊκές ιδιότητες. Ειδικά εκπαιδευμένοι ιερείς χρησιμοποιούσαν αυτό το εργαλείο από λεπτό μεταλλικό φύλλο, με το ένα άκρο του να καταλήγει σε σπείρα, το οποίο πιστεύεται ότι βοηθούσε στην ανίχνευση των μαγνητικών πεδίων.
Τέλος ας αναζητήσουμε, και την ετυμολογική προέλευση της λέξεως «σπεῖρα», η οποία συνδέεται με το ρήμα "σπείρω" , που σημαίνει:
1. «σπέρνω σπόρο»
2. «σπέρνω παιδιά, γεννώ»
3. «διασκορπίζω, διαδίδω, εξαπλώνω, επεκτείνω».
Από το ρήμα «σπείρω» προκύπτει και η λέξη «σπέρμα»:
1. σπόρος των φυτών και σπέρμα των ζώων και,
2. μεταφορικά λέγεται για το σπέρμα, την πρώτη αρχή, την προέλευση, το αρχικό σημείο του οποιουδήποτε πράγματος. Είναι, επίσης, ο γόνος, η φυλή, καταγωγή, η γενιά.
Άλλες ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ελληνικής είναι η σπορά, ο σπόρος, το σπαρτόν, η διασπορά και ηπανσπερμία (πᾶν + σπέρμα). ΠΑΝΣΠΕΡΜΙΑ.
***
Ελενα Αλεξοπούλου /2009
Φωτογραφίες: Eos Aurora /2014
Αποσπάσματα από την ερευνητική εργασία της κ. Πατρώνη Ελένης :»Η ΣΠΕΙΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ»
