του Γιώργου Καραμπελιά
Τις τελευταίες δεκαετίες, η αποσύνθεση των εθνικών ταυτοτήτων και των «εθνικών μύθων» κατέστη ο κυρίαρχος στόχος των εθνοαποδομητών .
Σύμφωνα με αυτή τη «νέα ιστορία», που έγινε γνωστή ευρύτερα στους Έλληνες με το βιβλίο της 6ης Δημοτικού της κας Ρεπούση, θα έπρεπε να συκοφαντηθεί και το κρυφό σχολειό, η 25η Μαρτίου, η κατάληψη της Τριπολιτσάς, τα Ορλωφικά και εν τέλει η ίδια η «κλεφτουριά».
Ιδιαίτερα, θα έπρεπε να αποσιωπηθούν τα επαναστατικά γεγονότα τα οποία προηγούνται της Επανάστασης του ’21. Διότι αυτά ακριβώς καταδεικνύουν πως η αφετηρία της παλιγγενεσίας έχει βαθιές ιστορικές ρίζες και το ελληνικό κράτος δεν αποτέλεσμα απλώς του Ναβαρίνου και των Ευρωπαίων όπως προσπαθούν να μας πείσουν την τελευταία περίοδο.
Στα πλαίσια λοιπόν της «κατεδάφισης των εθνικών μύθων», προνομιακή θέση κατέχει η κατάρριψη του «μύθου» των Σουλιωτών, μιας από τις ισχυρότερες ηρωϊκές αφηγήσεις του νεώτερου ελληνισμού, εξ αιτίας του μακρόχρονου και ανυποχώρητου αγώνα τους, επί δύο αιώνες, ενάντια στους Τούρκους και της συμμετοχής τους στην Επανάσταση.
Αυτό το εγχείρημα εκφράζεται κυρίως μέσω της αποσιώπησης – χαρακτηριστικά, στο ιστορικό ντοκιμαντέρ του Σκάι για την Τουρκοκρατία, στις αρχές του 2011, εκθειάζεται ο Αλή πασάς και αποσιωπούνται ολοκληρωτικά οι Σουλιώτες. Τέλος, από άλλους επιχειρείται η ανοικτή αμφισβήτηση του «εθνικού μύθου» του Σουλίου και των Σουλιωτών.
Οι εθνομηδενιστές ιστορικοί θέλουν να καταδείξουν, παραχαράσσοντας τα ιστορικά στοιχεία, πως οι Σουλιώτες δεν ήταν τίποτε άλλο παρά πρωτόγονες φάρες, αλβανικής καταγωγής και γλώσσας. Αν το επιτύχουν, τότε θα έχουν προσθέσει ένα ακόμα λιθαράκι στο βασικό ιδεολογικό τους εγχείρημα: η εθνική συνείδηση είναι απούσα πριν από την Επανάσταση. Σύμφωνα με αυτούς το ελληνικό έθνος διαμορφώνεται μέσω του κράτους είναι κράτος-έθνος και όχι όπως όλοι ξέρουμε πως το χιλιόχρονο ελληνικό έθνος απέκτησε και κράτος με την Επανάσταση. Γι’ αυτό εξάλλου γι’ αυτούς οι Σουλιώτες «δεν είναι» Έλληνες, αλλά «εξελληνίζονται», πολύ μετά τη σύγκρουσή τους με τον Αλή.
Το Ζάλογγο καθίσταται, μαζί με το «κρυφό σχολειό», προνομιακός στόχος του εθνο-αποδομητικού εγχειρήματος, όπως καταδεικνύεται και από σχετικό κείμενο του Αλέξη Πολίτη ό οποίος αναφέρει:
Ο Χορός του Ζαλόγγου αποτελεί, μαζί με τις μυθοποιημένες εκδοχές των κλεφταρματολών και των αλλεπάλληλων εξεγέρσεων κατά των Οθωμανών, το συμπληρωματικό ταίρι του Κρυφού σχολειού: παιδεία και ανδρεία συνιστούν τα αγκωνάρια κάθε ιδεολογήματος για την εξαιρετική ελληνική φυλή[1].
Ο στόχος έχει τεθεί:
αφού έχει πλέον ευρύτατα απονομιμοποιηθεί το «Κρυφό Σχολειό» –δηλαδή, οι αγώνες για την παιδεία στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας–, θα πρέπει το έργο να ολοκληρωθεί με την απονομιμοποίηση της κλεφτουριάς. Και τι πιο συμβολικό από το Σούλι και τον χορό του Ζαλόγγου;
Ας προσέξουμε όμως… ο πυρήνας των γεγονότων του Ζαλόγγου υπήρξε.
Ας προσέξουμε όμως… ο πυρήνας των γεγονότων του Ζαλόγγου υπήρξε.
Βέβαια οι υπερασπιστές κι οι προδότες του Σουλίου, όπως κι οι γυναίκες που αυτοκτόνησαν, δεν είχαν –εκείνα ακόμα τα χρόνια, 1803– ενταχθεί ολοκληρωτικά στην εθνική ομάδα των Ελλήνων· Αρβανίτες ήταν, δηλαδή Αλβανοί – αυτό είναι όμως άλλο ζήτημα.[2].
Στο Σούλι, λοιπόν, συνωστίζονταν οι «υπερασπιστές» του, οι «προδότες» καθώς και οι «γυναίκες που αυτοκτόνησαν», κάτι, που όπως δηλώνει, δεν συνιστά αφ’ εαυτού τίποτε το εξαιρετικό.
Στο Σούλι, λοιπόν, συνωστίζονταν οι «υπερασπιστές» του, οι «προδότες» καθώς και οι «γυναίκες που αυτοκτόνησαν», κάτι, που όπως δηλώνει, δεν συνιστά αφ’ εαυτού τίποτε το εξαιρετικό.
Αποσιωπά, βέβαια, τα μωρά και τα παιδιά που έριξαν οι Σουλιώτισσες στο βάραθρο, «για να μη γίνουν σκλάβοι στα χέρια των εχθρών τους», όπως αναφέρει ο περιηγητής Χόλλαντ!
Άλλωστε οι Σουλιώτες δεν ήταν… καν Έλληνες! «Αρβανίτες ήταν, δηλαδή Αλβανοί»!
Στην ίδια κατεύθυνση η συγγραφέας Βάσω Ψιμούλη, αμφισβητεί ακόμα και το ίδιο το γεγονός της αυτοχειρίας.
Έτσι στρατεύματα του Αλή επιτίθενται αιφνιδιαστικά στους Σουλιώτες που έχουν καταφύγει στο Ζάλογγο. [ ] Στη διάρκεια της διεξαγόμενης σε στενωπούς και μονοπάτια του όρους, μάχης, μέρος των γυναικοπαίδων κατακρημνίστηκε είτε απωθούμενο στην άκρη του γκρεμού από τους οπισθοχωρούντες μαχητές είτε με απόφαση των γυναικών να προτιμήσουν γι’ αυτές και τα παιδιά τους τον εκούσιο θάνατο παρά μια οδυνηρή αιματοχυσία και αιχμαλωσία. [3].
Συνωστισμένοι στη Σμύρνη…, συνωστισμένες στο Ζάλογγο.
Ο Αλέξης Πολίτης συνεχίζει και υποστηρίζει πως το «τι ακριβώς συνέβη στο Ζάλογγο», το γνώριζαν μόνον όσοι ήσαν παρόντες! Στην ίδια κατεύθυνση, τέλος, καταδεικνύει τους μηχανισμούς μέσα από τους οποίους πείστηκαν και οι Ευρωπαίοι για τον «μύθο του Ζαλόγγου»:
Υπάρχει όμως μια δεύτερη εντυπωσιακή ιδιαιτερότητα,:
Στην ίδια κατεύθυνση η συγγραφέας Βάσω Ψιμούλη, αμφισβητεί ακόμα και το ίδιο το γεγονός της αυτοχειρίας.
Έτσι στρατεύματα του Αλή επιτίθενται αιφνιδιαστικά στους Σουλιώτες που έχουν καταφύγει στο Ζάλογγο. [ ] Στη διάρκεια της διεξαγόμενης σε στενωπούς και μονοπάτια του όρους, μάχης, μέρος των γυναικοπαίδων κατακρημνίστηκε είτε απωθούμενο στην άκρη του γκρεμού από τους οπισθοχωρούντες μαχητές είτε με απόφαση των γυναικών να προτιμήσουν γι’ αυτές και τα παιδιά τους τον εκούσιο θάνατο παρά μια οδυνηρή αιματοχυσία και αιχμαλωσία. [3].
Συνωστισμένοι στη Σμύρνη…, συνωστισμένες στο Ζάλογγο.
Ο Αλέξης Πολίτης συνεχίζει και υποστηρίζει πως το «τι ακριβώς συνέβη στο Ζάλογγο», το γνώριζαν μόνον όσοι ήσαν παρόντες! Στην ίδια κατεύθυνση, τέλος, καταδεικνύει τους μηχανισμούς μέσα από τους οποίους πείστηκαν και οι Ευρωπαίοι για τον «μύθο του Ζαλόγγου»:
Υπάρχει όμως μια δεύτερη εντυπωσιακή ιδιαιτερότητα,:
η ευρωπαϊκή καλλιέργεια του χορού (!)… η λογοτεχνία, πολύ περισσότερο η ρομαντική, θέλγεται από τις ακραίες καταστάσεις.
Το Σούλι, λοιπόν, έχοντας από τη μια μεριά τον άκρο ηρωισμό κι από την άλλη την άκρα βιαιότητα του Αλή, συνιστούσε εξαίρετο παράδειγμα, το ίδιο κι ο γυναικείος ηρωισμός – κι εδώ, αν ζητήσουμε τη βοήθεια της ψυχανάλυσης, ίσως ν’ ανακαλύψουμε κι έναν κρυμμένο ανδρικό ερωτισμό[4].
Με αυτή την ψυχαναλυτική πινελιά, συμπληρώνεται η εικόνα του «μύθου» και της εξαιρετικής διάδοσής του στα πέρατα της Οικουμένης. Εκτός από την αγάπη για τον χορό, συνήργησε και ο κρυμμένος ανδρικός ερωτισμός. Βεβαίως, η αναφορά και των κομματιασμένων, στα βράχια, μωρών θα χαλούσε την ερωτική/ρομαντική εικόνα, αλλά γι’ αυτό φροντίζει ο Πολίτης, απαλείφοντάς τα ολοκληρωτικά από το «κάδρο».
Εν κατακλείδι, ομολογώ πως, πριν καταπιαστώ με το ζήτημα και διερευνήσω τις σχετικές πηγές, όπως και τα κείμενα των αρνητών του Ζαλόγγου, δεν είχα κάποια κατασταλαγμένη αντίληψη για το τι συνέβη. Και γνωρίζω ότι, για συμβάντα τέτοιας τραγικότητας και τέτοιας έντασης, θα κυκλοφορούσαν πολλές εκδοχές, πολλές φήμες, πολλές μαρτυρίες· έτσι, ακόμα και αν ο «χορός του Ζαλόγγου» ήταν ένας υπέροχος «μύθος», δεν θα άλλαζα την άποψή μου για τους Σουλιώτες, τις Σουλιώτισσες και τον ηρωισμό τους, διότι αυτός ο «μύθος» θα αποτελούσε απλώς τη συμπύκνωσή τους.
Δύο βασικοί παράγοντες με έπεισαν για την πραγματικότητά του:
Πρώτον, η ύπαρξη μιας καταιγιστικής πληθώρας μαρτυριών, καθώς και το επίπεδο των επιχειρημάτων των εθνομηδενιστών συγγραφέων.
Δεύτερον, το γεγονός ότι μια πράξη υπέρτατης απελπισίας και θάρρους, όταν μάλιστα εκτελείται συλλογικά, απαιτεί –για να μπορέσει να διεξαχθεί– και τα «επιθανάτια άσματα», πιθανότατα μοιρολόγια, και το αγκάλιασμα του χορού.
Με αυτή την ψυχαναλυτική πινελιά, συμπληρώνεται η εικόνα του «μύθου» και της εξαιρετικής διάδοσής του στα πέρατα της Οικουμένης. Εκτός από την αγάπη για τον χορό, συνήργησε και ο κρυμμένος ανδρικός ερωτισμός. Βεβαίως, η αναφορά και των κομματιασμένων, στα βράχια, μωρών θα χαλούσε την ερωτική/ρομαντική εικόνα, αλλά γι’ αυτό φροντίζει ο Πολίτης, απαλείφοντάς τα ολοκληρωτικά από το «κάδρο».
Εν κατακλείδι, ομολογώ πως, πριν καταπιαστώ με το ζήτημα και διερευνήσω τις σχετικές πηγές, όπως και τα κείμενα των αρνητών του Ζαλόγγου, δεν είχα κάποια κατασταλαγμένη αντίληψη για το τι συνέβη. Και γνωρίζω ότι, για συμβάντα τέτοιας τραγικότητας και τέτοιας έντασης, θα κυκλοφορούσαν πολλές εκδοχές, πολλές φήμες, πολλές μαρτυρίες· έτσι, ακόμα και αν ο «χορός του Ζαλόγγου» ήταν ένας υπέροχος «μύθος», δεν θα άλλαζα την άποψή μου για τους Σουλιώτες, τις Σουλιώτισσες και τον ηρωισμό τους, διότι αυτός ο «μύθος» θα αποτελούσε απλώς τη συμπύκνωσή τους.
Δύο βασικοί παράγοντες με έπεισαν για την πραγματικότητά του:
Πρώτον, η ύπαρξη μιας καταιγιστικής πληθώρας μαρτυριών, καθώς και το επίπεδο των επιχειρημάτων των εθνομηδενιστών συγγραφέων.
Δεύτερον, το γεγονός ότι μια πράξη υπέρτατης απελπισίας και θάρρους, όταν μάλιστα εκτελείται συλλογικά, απαιτεί –για να μπορέσει να διεξαχθεί– και τα «επιθανάτια άσματα», πιθανότατα μοιρολόγια, και το αγκάλιασμα του χορού.
Ας κλείσουμε το σχετικό θέμα με την άποψη ενός ιστορικού που σέβεται το λειτούργημά του, του Απόστολου Βακαλόπουλου:
Νομίζω ότι ο χορός είναι πραγματικότητα και πρέπει να έγινε από εκείνες τις Σουλιώτισσες, που από την απελπισία τους είχαν μεταρσιωθή σε ένα είδος υπεράνθρωπης εξάρσεως και αυτοθυσίας…[5]
[1] Αλέξης Πολίτης , «Ο “χορός του Ζαλόγγου”. Πληροφοριακοί πομποί, πομποί αναμετάδοσης, δέκτες πρόσληψης», στο Μύθοι και ιδεολογήματα στη σύγχρονη Ελλάδα, ΕΣΝΠΓΠ–ΣΜ, Αθήνα 2007, σσ. 267-298. σ. 282.
[2] Α. Πολίτης, «Ο “χορός του Ζαλόγγου”…», ό.π., σ. 282.
[3] Β. Ψιμούλη, Σούλι και Σουλιώτες, Εστία Αθήνα 2006 σσ. 439-440.
[4] Α. Πολίτης, «Ο “χορός” του Ζαλόγγου…, ό.π., σσ. 282-283.
[5] Βλ. A. Βακαλόπουλος, Ιστορία…, ό.π., τ. Δ΄, σ. 624.
ΠΗΓΗ: ΑΡΔΗΝ