Υπάρχουν μορφές ομορφιάς που δεν επιβάλλονται, αναδύονται. Δεν σαγηνεύουν με τη λάμψη τους, αλλά με την ηρεμία τους. Η ομορφιά του απέριττου είναι η τέχνη της λιτότητας: η στιγμή όπου η μορφή αφήνει χώρο στην ουσία, όπου το περιττό υποχωρεί για να φανερωθεί το αναγκαίο.
Ο Αριστοτέλης, στα Μεταφυσικά, σημείωνε ότι «τέλειον ἐστίν, ᾧ μηδὲν ἐλλείπει τῶν ἀναγκαίων». Το τέλειο δεν βρίσκεται στην υπερβολή αλλά στην ακρίβεια, στην επάρκεια.
Ο Σοπενχάουερ («Ο Κόσμος ως Βούληση και Ιδέα», Βιβλίο III, ), από τη δική του σκοπιά, έβλεπε στην τέχνη την «απελευθέρωση από την τυραννία της βούλησης», μια απελευθέρωση που έρχεται συχνά μέσα από την αφαίρεση.
Η ποίηση γνώρισε από νωρίς το μέτρο αυτής της λιτότητας.
Ο Καβάφης σμιλεύει με φειδώ τις λέξεις του, αφήνοντας τις σιωπές να μιλήσουν: «Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος».
Η απλότητα αυτής της ευχής περικλείει όλη την πολυπλοκότητα της ζωής. Αντίστοιχα, ο Σεφέρης (Ημερολόγια)έγραφε: «Όσο πιο πολύ αφαιρείς, τόσο πιο κοντά στο ουσιώδες φτάνεις».
Στην ευρωπαϊκή παράδοση, ο Χαϊλντερλιν υπενθυμίζει: «Κατοικεί ο άνθρωπος ποιητικά πάνω στη γη» ( ο τίτλος μιας από τις διαλέξεις του από το 1951 ) .Το «ποιητικά» εδώ σημαίνει απέριττα, με μέτρο, με ευλάβεια στο ουσιώδες.
Ο Τ.Σ. Έλιοτ, στα Τέσσερα Κουαρτέτα, μιλά για την «ακινησία που είναι ο χορός» ,υπονοώντας ότι την παράδοξη κίνηση της σιωπής που γεννά ρυθμό.
Αλλά και στη φιλοσοφία του 20ού αιώνα, η αξία του απλού αναδείχθηκε με νέα βαρύτητα. Ο Χάιντεγκερ, αναζητώντας το Είναι, τονίζει ότι «η ουσία του λόγου είναι η σιωπή»("Από μιά συνομιλία με τη γλώσσα,Εκδ.Ρόπτρο,1991). Η ομορφιά δεν είναι συσσώρευση λέξεων, αλλά η γενναιότητα της παύσης.
Η ψυχολογία έδωσε τη δική της μαρτυρία: ο Ντόναλντ Βίννικοτ μίλησε για το «αρκετά καλό» αντικείμενο (Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα -Playing and Reality), τη φροντίδα που δεν χρειάζεται τελειότητα ούτε πληθωρικές εκδηλώσεις, αρκεί το απλό, το επαρκές.
Ο Βίκτορ Φρανκλ, μέσα από το βίωμα του στρατοπέδου, ανακάλυψε ότι το νόημα μπορεί να αναβλύσει από μια πράξη απλής καλοσύνης, από μια σιωπηλή στιγμή ανθρωπιάς(Man's Search For Meaning ).
Στην ιαπωνική παράδοση, το wabi-sabi αποθεώνει την αξία του απέριττου και του ατελούς. Η ρωγμή σε ένα αγγείο δεν κρύβετα,αναδεικνύεται με χρυσό. Το απλό δεν είναι φτωχό, είναι τίμιο, γνήσιο, ανθρώπινο.
Η ομορφιά του απέρριτου είναι, τελικά, μια πράξη αλήθειας. Δεν ζητά να πείσει, αρκεί να είναι. Είναι το βλέμμα ενός αγαπημένου χωρίς λέξεις. Είναι η καθαρότητα ενός άδειου δωματίου με φως. Είναι η ποίηση που μιλάει με λίγα, για να χωρέσει τα πολλά.
Όπως γράφει ο Ρίλκε: «Η ομορφιά δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αρχή του τρομερού»( Οι ελεγείες του Ντουίνο ). Και το τρομερό, εδώ, είναι πως το απλό μάς αφήνει γυμνούς απέναντι στην ουσία ,χωρίς προφάσεις, χωρίς περιττά στολίδια. Εκεί όμως, σε αυτή τη γύμνια, αρχίζει η αληθινή ομορφιά.
Ο Καβάφης σμιλεύει με φειδώ τις λέξεις του, αφήνοντας τις σιωπές να μιλήσουν: «Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος».
Η απλότητα αυτής της ευχής περικλείει όλη την πολυπλοκότητα της ζωής. Αντίστοιχα, ο Σεφέρης (Ημερολόγια)έγραφε: «Όσο πιο πολύ αφαιρείς, τόσο πιο κοντά στο ουσιώδες φτάνεις».
Στην ευρωπαϊκή παράδοση, ο Χαϊλντερλιν υπενθυμίζει: «Κατοικεί ο άνθρωπος ποιητικά πάνω στη γη» ( ο τίτλος μιας από τις διαλέξεις του από το 1951 ) .Το «ποιητικά» εδώ σημαίνει απέριττα, με μέτρο, με ευλάβεια στο ουσιώδες.
Ο Τ.Σ. Έλιοτ, στα Τέσσερα Κουαρτέτα, μιλά για την «ακινησία που είναι ο χορός» ,υπονοώντας ότι την παράδοξη κίνηση της σιωπής που γεννά ρυθμό.
Αλλά και στη φιλοσοφία του 20ού αιώνα, η αξία του απλού αναδείχθηκε με νέα βαρύτητα. Ο Χάιντεγκερ, αναζητώντας το Είναι, τονίζει ότι «η ουσία του λόγου είναι η σιωπή»("Από μιά συνομιλία με τη γλώσσα,Εκδ.Ρόπτρο,1991). Η ομορφιά δεν είναι συσσώρευση λέξεων, αλλά η γενναιότητα της παύσης.
Η ψυχολογία έδωσε τη δική της μαρτυρία: ο Ντόναλντ Βίννικοτ μίλησε για το «αρκετά καλό» αντικείμενο (Το παιδί, το παιχνίδι και η πραγματικότητα -Playing and Reality), τη φροντίδα που δεν χρειάζεται τελειότητα ούτε πληθωρικές εκδηλώσεις, αρκεί το απλό, το επαρκές.
Ο Βίκτορ Φρανκλ, μέσα από το βίωμα του στρατοπέδου, ανακάλυψε ότι το νόημα μπορεί να αναβλύσει από μια πράξη απλής καλοσύνης, από μια σιωπηλή στιγμή ανθρωπιάς(Man's Search For Meaning ).
Στην ιαπωνική παράδοση, το wabi-sabi αποθεώνει την αξία του απέριττου και του ατελούς. Η ρωγμή σε ένα αγγείο δεν κρύβετα,αναδεικνύεται με χρυσό. Το απλό δεν είναι φτωχό, είναι τίμιο, γνήσιο, ανθρώπινο.
Η ομορφιά του απέρριτου είναι, τελικά, μια πράξη αλήθειας. Δεν ζητά να πείσει, αρκεί να είναι. Είναι το βλέμμα ενός αγαπημένου χωρίς λέξεις. Είναι η καθαρότητα ενός άδειου δωματίου με φως. Είναι η ποίηση που μιλάει με λίγα, για να χωρέσει τα πολλά.
Όπως γράφει ο Ρίλκε: «Η ομορφιά δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αρχή του τρομερού»( Οι ελεγείες του Ντουίνο ). Και το τρομερό, εδώ, είναι πως το απλό μάς αφήνει γυμνούς απέναντι στην ουσία ,χωρίς προφάσεις, χωρίς περιττά στολίδια. Εκεί όμως, σε αυτή τη γύμνια, αρχίζει η αληθινή ομορφιά.
