Και εδώ είναι που αποτύχαμε οι Νεοέλληνες. Ακουμπήσαμε τις ελπίδες μας στον καταναγκασμό. Θελήσαμε με ανελεύθερους τρόπους να προσεγγίσουμε ένα κατ’ εξοχήν αγαθό της ελευθερίας, την παιδεία. Και το πνεύμα των αρχαίων προγόνων μας που ολοένα επικαλούμαστε τι έγινε; Ή μήπως εξαρχής ήταν «το αδειανό πουκάμισο» του ποιητή, γιατί τέτοιο μας το είχαν προσφέρει οι γραμματοδιδάσκαλοι; Και είδηση δεν πήραμε, και μάλιστα εσείς οι υπουργοί, που λατρεύετε τον αρχαίο κόσμο, ότι «το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον»; Πώς μπορεί να χωρέσει, αλήθεια, στον πνευματικό κόσμο αυτής της χώρας τόση αντίφαση και τόση υποκρισία!
Ανάλογα, άλλωστε, μηνύματα εκπέμπει και η Ευρώπη: «Η δημιουργικότητα στην πρώτη θέση. Και ο δάσκαλος μεταμορφώνεται σε εμψυχωτή. Σ’ αυτόν που ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα. Δεν είναι πια εκείνος που μεταδίδει μια γνώση έτοιμη, μια μπουκιά κάθε μέρα· που δαμάζει νεαρά άλογα· που εκγυμνάζει φώκιες». Και οι νέοι; «Οι νέοι δεν είναι, δεν πρέπει να είναι, καταναλωτές κουλτούρας και αξιών, αλλά δημιουργοί και παραγωγοί αξιών και κουλτούρας». Γι’ αυτό και ο πιο καλός δάσκαλος είναι ο πιο ελεύθερος δάσκαλος, γιατί ο πιο ελεύθερος δάσκαλος ετοιμάζει τους πιο ελεύθερους ανθρώπους. […]
Να, λοιπόν, τα πρώτα ρείθρα της παιδείας και της ευτυχίας του νέου: η δημιουργία, η ελευθερία, η γενναιότητα. Ύστερα είναι και της γνώσης το ρείθρο και της αγάπης — ο λόγος και ο έρως.
[…]
Ένα, κύριε Υπουργέ, είναι το μέτρο που γεννά αυτά τα αγαθά. Εκείνο που θα ξυπνήσει τη συνείδηση του δασκάλου και τη συνείδηση του παιδιού. Κι αυτό το μέτρο τα μέτρα σας δεν το ευαγγελίζονται. «Η αλήθεια είναι άλλη», γράφει ένας σοφός μας κυνηγημένος από τη στείρα συντήρηση του τόπου (σ.σ. Ι. Θ. Κακριδής, Φως Ελληνικό, Αθήνα, 1963). «Στις ψυχές των Ελλήνων πρωτάστραψε το μέσα φως. Στους αιώνες τους σκοτεινούς οι Έλληνες κοίταξαν και γύρω τους, βέβαια, και μέσα τους όμως, μέσα τους πιο πολύ». Ποιος τους ακούει, όμως, σήμερα τους σοφούς; Η παιδεία κατάντησε κλωτσοσκούφι των κλαδικών των κομμάτων. Ενώ η πνευματική και η πολιτική ηγεσία μας, αλληθωρίζοντας άλλοτε προς την αρχαία Ελλάδα και άλλοτε προς την Ευρώπη, χωρίς τη δύναμη να ξεφύγει από την άγονη αντιγραφή και να νιώσει τον εαυτό της ελεύθερο να πλάσει έναν νέο γνήσιο ελληνικό κόσμο, οδηγεί και πάλι τη χώρα σε πνευματικό διχασμό και μαρασμό.
Όρθρος, λοιπόν, πνευμάτων και μέσα φως η παιδεία. Αυτός ο όρθρος θα φέρει την εσωτερική μεταρρύθμιση. Που σημαίνει μεταρρύθμιση: στην επιλογή των μορφωτικών αγαθών· στις μεθόδους μάθησης και διδασκαλίας· στα περιεχόμενα μάθησης· στην επιμόρφωση του προσωπικού· στην εσωτερική ζωή του σχολείου· στις σχέσεις του σχολείου με την αγορά εργασίας· στις σχέσεις του σχολείου με την τοπική αυτοδιοίκηση· στις σχέσεις του σχολείου με το ευρύτερο κοινωνικό και ανθρωπογενές περιβάλλον· στις σχέσεις του σχολείου με το φυσικό περιβάλλον· στις σχέσεις του σχολείου με τις ευρωπαϊκές κοινότητες.
Αυτός ο όρθρος θα μετασχηματίσει την εκπαίδευσή μας από παθητική, μνημονική, ελεγκτική, στατική σε δημιουργική, κριτική, δημοκρατική και υπεύθυνη, δυναμική.
Αυτός ο όρθρος θα φέρει τον νέο στον προμαχώνα του δικού του χρέους, στο ρείθρο της δικής του πορείας, που θα την πορεύεται έστω και «μόνος και σκοτεινός μέσα στη νύχτα κι ακυβέρνητος σαν τ’ άχερο στ’ αλώνι. Κι όταν θα έχει την πίκρα να βλέπει τους συντρόφους του καταποντισμένους μέσα στα στοιχεία… θ’ αντρειεύεται τότε μιλώντας με τους πεθαμένους, όταν δε θα του φτάνουν πια οι ζωντανοί που θα του απομένουν», για να θυμηθούμε τον Σεφέρη. «Με κράζει το χρέος μου» είναι ο λόγος που βγαίνει από το στόμα του νέου που ευτύχησε να δεχθεί μια τέτοια παιδεία. […]
Παιδεία, λοιπόν, σημαίνει όρθρο και έξαρση ψυχών. […]
Δε θα σώσουν τα διατάγματα την παιδεία, κύριε Υπουργέ, ούτε ο έλεγχος των μαθητών ούτε η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών που μελετάτε, ούτε η αναμόρφωση των δεσμών και του συστήματος των γενικών εξετάσεων ούτε τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όπως ελπίζετε, ούτε η ποικιλία των σχολικών εγχειριδίων ή η εκχώρηση της έκδοσής τους στους εκδοτικούς οίκους. Και για να εκπλαγείτε περισσότερο: Δε θα τη σώσουν ούτε τα καλλιμάρμαρα σχολεία, που δε σκέπτεσθε βέβαια να οικοδομήσετε, ούτε οι βιβλιοθήκες, που κι αυτές δεν υπάρχουν, ούτε τα εργαστήρια που έχουν ρημάξει, ούτε οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα άλλα σύγχρονα μέσα μάθησης και διδασκαλίας, ούτε… ούτε… Δε θα σώσουν αυτά την εκπαίδευση και την παιδεία. […]
Δε θα πάρουν τέλος τα δεινά της παιδείας μας και δε θα προκόψει η κοινωνία των νέων όσο η κοινωνία των «ώριμων» θα κανοναρχεί τους ασεβείς σκοπούς της πολιτικής υποκρισίας, του ηθικού αμοραλισμού, του πνευματικού εξανδραποδισμού, της φτηνής καπηλείας των αξιών, του εικονοκλαστικού ευτελισμού του ανθρώπινου ειδώλου. Αυτό σημαίνει ότι όσο ο κοινωνικός ταρτουφισμός θα έχει το πάνω χέρι στον πολιτικό, στον επιστημονικό, στον θρησκευτικό, στον πνευματικό και, γενικότερα, σε κάθε μορφή του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου, και όσο οι υπουργοί θα καλούν στα φετίχ, τόσο η παιδεία θα αφανίζεται και η χρυσή νεότητα θα συνθλίβεται, χωρίς να μπορεί να σηκώσει κεφάλι από τις αναθυμιάσεις των υποπροϊόντων του λεγόμενου σύγχρονου δυτικού «πολιτισμού».
Και όμως ο σοφός πρόγονός μας τα δείχνει τα σκολιά (σ.σ. εδώ με την έννοια τού δύσβατα, που απαιτούν προσπάθεια και κόπο) μονοπάτια της παιδείας. Είναι, λέει, η ελευθερία και ο πόνος = ο αγώνας. Στον αγώνα θα βρούμε τη σωτηρία της φυλής μας, παραγγέλλει ένας ακόμη ξεχασμένος σοφός του αιώνα μας. Σ’ αυτόν βρίσκεται η πηγή κάθε δημιουργίας. Και η παιδεία είναι πρώτ’ απ’ όλα δημιουργία και ξύπνημα συνειδήσεων. Είναι το μέγιστο μάθημα. Να μάθουν οι νέοι ότι η επιτυχία δε βρίσκεται στην απληστία του κέρδους και στη βολή, όπως διδάσκουν οι μεγάλοι, αλλά στον αγώνα για την ευτυχία της ανθρωπότητας. Αγώνας όταν βγαίνουν στον πηγαιμό για την Ιθάκη· […] αγώνας όταν από τα πριν είναι χαμένος ο αγώνας στις Θερμοπύλες· αγώνας όταν η αφροσύνη των ισχυρών καταστρέφει τον ιστό της γης και του ανθρώπου. Άλλωστε η θύελλα του αγώνα γέννησε και τη ζωή απαράλλαχτα όπως γέννησε τη σκέψη και το νου. Πόλεμος πατήρ πάντων.
Αυτήν την παιδεία, κύριε Υπουργέ, ποιος θα τη διδάξει; Και ποιος θα μάθει στο Νεοέλληνα πως «είναι παρακμή και εθνική διαπόμπευση η φοβερή ελπίδα να προσδοκά τη σωτηρία του από την εισβολή των βαρβάρων» (σ.σ. Ε. Παπανούτσος) και όχι από τον δικό του αγώνα; Και ποιος θα μάθει στον υπουργό Παιδείας ότι ο νέος άνθρωπος δεν είναι κενό δοχείο, για να το γεμίσουμε με γνώσεις, ούτε ρομπότ που εκτελεί, αλλά φύση φλεγόμενη και ελεύθερη που ζητάει τρόπους και μορφές για να εκφραστεί;
Αν, λοιπόν, στους σκοπούς της εκπαίδευσης και της παιδείας είναι ο ελεύθερος, ο υπεύθυνος, ο κοινωνικός, ο δημιουργικός, ο γενναίος άνθρωπος, τότε ο καθένας κατανοεί ότι αυτόν τον άνθρωπο μόνον ανάλογοι δάσκαλοι μπορούν να τον προσανατολίσουν. Και τέτοιοι δάσκαλοι μόνο στη δημοκρατία και την ελευθερία ευδοκιμούν. Είναι οι μόνες που με το ελιξήριό τους έχουν τη δύναμη να εξανθρωπίσουν τον άνθρωπο: απόρροια της αγωγικής παραλληλίας, κατά την οποία παιδεύοντες, παιδευτικές αξίες και παιδευόμενοι βρίσκονται σε μια δυναμική αλληλενέργεια, ένα σπάνιο αγαθό που δεν πραγματώνεται παρά μόνο μέσα από την παιδεία και τη δημοκρατία. Πηγάζει από βάθη, όπου σβήνει η διαφορά του ατομικού και του εθνικού εγώ και συ από την ταυτότητα της ζωής. Σβήνει η διαφορά και αναδύεται ως κατηγορική προσταγή η φωνή της ηθικής, η οποία ορίζει την ανθρώπινη ποιότητα. Ο άνθρωπος τότε πραγματώνει την ανθρώπινη φύση του, την πνευματική του δηλαδή ουσία. Ιδού η οδός και ο πρώτος στόχος της εκπαίδευσης και της παιδείας: η ποιότητα του δασκάλου και του μαθητή που πραγματώνουν την ανώτερη φύση τους, την πνευματική τους ουσία.
Ιδού και το πρώτο μέτρο σας, κύριε Υπουργέ.
*Ανοιχτή επιστολή στον υπουργό Παιδείας από το διαπρεπή παιδαγωγό και φιλόλογο Χρίστο Τσολάκη. Είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό Φιλόλογος (έκδοση του συλλόγου αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ) το χειμώνα του 1990 (τεύχος 62).
Ο Χρίστος Τσολάκης, γιος ενός δασκάλου και εγγονός ενός παπά, είχε γεννηθεί το 1935 στο χωριό της ορεινής Πιερίας Μόρνα (νυν Φωτεινά).
Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Κατερίνης, το 1952, ο Τσολάκης εισήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, από την οποία αποφοίτησε το 1957.
Στους δασκάλους του συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Απόστολος Βακαλόπουλος, ο Νικόλαος Ανδριώτης, ο Ιωάννης Κακριδής και ο Λίνος Πολίτης.
Ο Τσολάκης διετέλεσε επί μακρόν καθηγητής στο Πειραματικό Σχολείο του ΑΠΘ.
Στην κρίσιμη περίοδο της γλωσσικής μεταρρύθμισης, τη δεκαετία του ’70, είχε ενεργό συμμετοχή στις επιτροπές του υπουργείου Παιδείας που σχεδίασαν και εφάρμοσαν τα νέα μέτρα για τη μέση εκπαίδευση, τα οποία αφορούσαν αφενός τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας και αφετέρου τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από μετάφραση.
Το 1977 ο Τσολάκης μετέβη στη Στοκχόλμη κατόπιν προσκλήσεως του σουηδικού υπουργείου Παιδείας. Εκεί, πέραν του διδακτικού έργου του σε παιδαγωγικές σχολές, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Κλασικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου της Lund και είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά το εκπαιδευτικό σύστημα της σκανδιναβικής χώρας.
Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα ο Τσολάκης αποτέλεσε μέλος της αποκληθείσης «επιτροπής Κριαρά» για τη ρύθμιση του μονοτονικού συστήματος της νεοελληνικής γλώσσας.
Επίσης, συμμετείχε στην επιτροπή συγγραφής διδακτικών βιβλίων για τη γλωσσική διδασκαλία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Ο Τσολάκης υπηρέτησε στο ΑΠΘ ως καθηγητής της Νεοελληνικής Γλώσσας.
Ασχολήθηκε με θέματα γλώσσας, διδασκαλίας της γλώσσας και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, δίνοντας πλήθος διαλέξεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ είχε τιμηθεί πολλές φορές από ελληνικά και ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Υπήρξε ο ιδρυτής του Μουσείου Εκπαίδευσης στη Βέροια, ενώ το όνομά του συνδέθηκε άρρηκτα με το Σύλλογο Αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ «Φιλόλογος».
Ο Χρίστος Τσολάκης, ομότιμος καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ, απεβίωσε στις 30 Ιουλίου 2012.
ΠΗΓΗ αφιερώματος εδώ: https://www.in.gr