[ Εισαγωγική μικρο – επιτέλεση. Διαβάζω με διαφορετικό ύφος κάθε φορά: ποίηση, επιτελεστική, εικονοσχηματική, ηχητική, διαμεσική, médio-poétique, πειραματική ποίηση, ποίηση – δράση, πρωτοπορία. Τα φύλλα όπου είναι γραμμένοι οι προαναφερόμενοι όροι τα κουνάω προς τους σύνεδρους εν είδει καθαρμού και τέλος τα καταστρέφω φωνάζοντας, «ποίηση», «ποίηση».](βλέπε και την εικόνα 1).
Στον καλλιτεχνικό, λογοτεχνικό και πολιτιστικό ορίζοντα, όλο και πιο συχνά στα τελευταία είκοσι χρόνια, χρησιμοποιούνται οι αναφορές : επιτέλεση/ περφόρμανς / performance, επιτελεστικότητα, επιτελεστικός /ή. Ποιες είναι οι αιτίες, ποιοι είναι οι λόγοι που θα μπορούσαν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο; Είναι δυνατόν να προταθεί μία σύστοιχη επιτελεστική προσέγγιση του; Είναι δυνατόν να διαμορφωθεί μια επιτελεστική οριοθέτηση της «επιτέλεσης»; Η επιτέλεση διεκδικεί μια ρηξικέλευθη παρουσία (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) ή απλώς αποτελεί την επανεμφάνιση προηγούμενων προτύπων και πρακτικών; Είναι ένα παρωδικό φαινόμενο (σχεδόν μόδα) ή αποτελεί μια ουσιαστική στροφή στο πεδίο της τέχνης, της ποίησης και της λογοτεχνίας;
Για τις απαντήσεις στο πρώτο ερώτημα παραπέμπω στο βιβλίο μου (‘’Επιτέλεση’’, νήσος, Αθήνα, 2022), για τα υπόλοιπα δίνονται νύξεις και επισημάνσεις στις επόμενες παραγράφους.
Η επιτελεστική ποίησηΘέτει άμεσα και με σαφήνεια τα ερωτήματα: ‘’Τι είναι η ποίηση;’’ Και ‘’ποια είναι η πολιτιστική υπόσταση της σε μία ιστορική στιγμή και σε μία κοινωνικοπολιτική συγκυρία;’’
Δείχνει εμπιστοσύνη στην προφορικότητα.
Δίνει προτεραιότητα στο σώμα, στην ολότητα του, αλλά και στις ποιητικογενείς ζώνες του, καθώς κάθε μέρος του σώματος , κάθε όργανο του σώματος θεωρείται και χρησιμοποιείται ως τόπος και εργαλείο ποιητικής έκφρασης-από τα μάτια μέχρι το δέρμα, από το μυαλό μέχρι τη φωνή, από την κίνηση μέχρι την ακινησία.
Προϋποθέτει μια ανταλλαγή ‘’σώμα με σώμα ’’ με τον αναγνώστη ή τον συμμετέχοντα στην ποιητική ανέλιξη , γι’ αυτό δεν περιορίζεται μόνο στην γραφή του κειμένου αλλά κινητοποιεί όλα τα υλικά στηρίγματα του νοήματος, του συναισθήματος και του στοχασμού για να μορφοποιήσει την ποιητική κατάσταση.
Αναζητεί σχήματα συμμετοχής από τους αναγνώστε-θεατές-ενδιαφερόμενους πέρα από τα συμβατικά και τα καθιερωμένα δηλαδή, αυτά που του επιτρέπουν τα βιβλία, τα έντυπα και τα ψηφιακά στηρίγματα- άκουσμα ποιημάτων με κλήση ενός τηλεφωνικού αριθμού
Εφευρίσκει δίκτυα θεσμών και κοινωνικών πρωταγωνιστών δημιουργώντας νέες ποιητικές επικράτειες και γεωγραφίες-από τις φυλακές μέχρι τα νοσοκομεία, από τις θεραπευτικές κοινότητες μέχρι τις ομάδες μεταναστών, από τις επαγγελματικές εκθέσεις μέχρι τα κάθε είδους Μουσεία.
Ενδιαφέρεται το πώς οι νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και μη, διαμορφώνουν τακτικές επικοινωνιακής χειραγώγησης και το πώς μπορεί να αντισταθεί ή να ανακαλύψει αυτές τις τακτικές, χωρίς a-priori απορρίψεις.
Φιλοδοξεί να παράγει ένα είδος ποιητικών γραφημάτων (κάτι ανάλογο με τις μουσικογραφίες της σύγχρονης μουσικής) και όχι να χτίσει ποιητική μνημεία, ώστε να δίνεται η ευκαιρία για μελλοντικές ερμηνείες ή για αφετηρίες μελλοντικών δράσεων.
Επιχειρεί ουσιαστική αλληλόδραση με τις άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές (θέατρο, μουσική, κινηματογράφος, βίντεο, φωτογραφία, χορό…) και αποσκοπεί στην συμπαραγωγή μεικτών ή υβριδικών καλλιτεχνημάτων όπως βιβλία καλλιτεχνήματα (artists books), φωτο-ποιήματα, βίντεο-ποιήματα,… (Βλέπε και το βιβλίο μου ‘’Πολιτιστική ποιητική ‘’ , Ερατώ, Αθήνα, 2012, σχήμα για τα διάμεσα/intermedia, σελίδα 107).
Όπως η σύγχρονη τζαζ ανανεώνεται διαπερνώντας όλα τα είδη μουσικής, έτσι και η επιτελεστική ποίηση επιθυμεί να εκποιητίσει τις άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές.
Επεξεργάζεται ρυθμούς και ρητορικά σχήματα που δοκιμάζονται όχι μόνο στην κλασσική γραμμική ποιητική γραφή αλλά σε πολλαπλές διαστάσεις του χώρου και σε διαφορετικά υποστρώματα χρονικότητας.
Επικεντρώνεται στον ‘’έρωτα του κοινωνιακού(societal)’’ μιας και διερευνά πως δημιουργούνται – καταστρέφονται – οικοδομούνται οι κοινωνικοί δεσμοί μεταξύ μελών μιας συλλογικότητας/πολιτών.
Αμφισβητεί τις καθιερωμένες δομές της εξουσίας και εμβαθύνει στην ‘’αυθαίρετη’’ φύση των πολιτιστικών προτύπων και των τρόπων του βίου – ατομικού και συλλογικού.
Σε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις (ιδιαίτερα όταν αυτές λαμβάνουν χώρα στις ΗΠΑ) ένα ερώτημα επανέρχεται με ιδιαίτερη ένταση: η μοναδικότητα και η ιστορική ιδιοτυπία της επιτέλεσης. Στην πιο ισχυρή χώρα(με οικονομικά, τεχνολογικά και στρατιωτικά κριτήρια) θεωρούν ότι η επιτελεστική τέχνη τους ‘’ανήκει’’ καθώς ήταν αυτοί που την επινόησαν και την ανέπτυξαν μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Επεξεργάζεται ρυθμούς και ρητορικά σχήματα που δοκιμάζονται όχι μόνο στην κλασσική γραμμική ποιητική γραφή αλλά σε πολλαπλές διαστάσεις του χώρου και σε διαφορετικά υποστρώματα χρονικότητας.
Επικεντρώνεται στον ‘’έρωτα του κοινωνιακού(societal)’’ μιας και διερευνά πως δημιουργούνται – καταστρέφονται – οικοδομούνται οι κοινωνικοί δεσμοί μεταξύ μελών μιας συλλογικότητας/πολιτών.
Αμφισβητεί τις καθιερωμένες δομές της εξουσίας και εμβαθύνει στην ‘’αυθαίρετη’’ φύση των πολιτιστικών προτύπων και των τρόπων του βίου – ατομικού και συλλογικού.
Σε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις (ιδιαίτερα όταν αυτές λαμβάνουν χώρα στις ΗΠΑ) ένα ερώτημα επανέρχεται με ιδιαίτερη ένταση: η μοναδικότητα και η ιστορική ιδιοτυπία της επιτέλεσης. Στην πιο ισχυρή χώρα(με οικονομικά, τεχνολογικά και στρατιωτικά κριτήρια) θεωρούν ότι η επιτελεστική τέχνη τους ‘’ανήκει’’ καθώς ήταν αυτοί που την επινόησαν και την ανέπτυξαν μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ωστόσο, υπάρχει και ο αντίλογος που ισχυρίζεται ότι επιτελεστικά στοιχεία μπορούν να επισημανθούν σ’ όλες τις κοινωνίες (με γραφή ή και χωρίς γραφή) και ότι η ελληνική εμπειρία επιτρέπει να λεχθεί ότι ο πρώτος επιτελεστής υπήρξε ο Εμπεδοκλής ως ποιητής, φιλόσοφος, κοινωνικός ακτιβιστής, και πολιτιστικός καινοτόμος.
Επιπλέον, η πτώση του στο ηφαίστειο της Αίτνας και η απορρόφησή του από το στοιχείο της φωτιάς αποτελεί την επιτομή ή το πρότυπο της επιτελεστικής πρακτικής. Η ίδια ελληνική ιδιομορφία προσφέρει το ρήμα ‘’τελείν’’ και το ουσιαστικό ‘’επιτέλεση’’ για να ονομαστεί η ιδιόμορφη πρακτική που βρίσκεται στην τριμερή τομή των ‘’ζωντανών τεχνών’’(arts vivants)[χάρη στο σώμα] , τεχνών του λόγου, των λέξεων και των γραμμάτων, και των εικαστικών τεχνών.
(*) Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι Ποιητής, Καλλιτέχνης διαμέσων, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας ΕΣΔΥ. Το κείμενό είναι η παρέμβαση του στο συνέδριο του Αναγνώστη με τίτλο ¨Η ελληνική λογοτεχνία του 21ου αιώνα”