Στο σύνολο του έργου του Διονύσιου Σολωμού ξεδιπλώνεται η έννοια της ελευθερίας στην ολότητά της μέσα από το τρίπτυχο : της εθνικής ελευθερίας στον Ύμνον εις την Ελευθερίαν, της ηθικής ελευθερίας στους Ελεύθερους Πολιορκημένους και της πνευματικής ελευθερίας που υμνείται στον Διάλογο. Ο Σολωμός, αντιλαμβανόμενος τη δύναμη που κατέχει η γλώσσα και τη δυνατότητά της να οδηγήσει είτε στην λύτρωση από τον σκοταδισμό, είτε να καταδικάσει το άτομο να βυθιστεί στην άβυσσο της αμάθειας, δεν έμεινε στην επιφάνεια εξετάζοντας τυπικά την μορφή της, αλλά ασχολήθηκε με την βαθύτερη ουσία της.
Το πεζό έργο, ο Διάλογος αποτελεί την απόδειξη της αφοσίωσης του εθνικού μας ποιητή στην μητρική του γλώσσα, παρά την ανατροφή που έλαβε στην Ιταλία, και της απρόσκοπτης προσπάθειας του να καθιερώσει την καθομιλουμένη στον γραπτό λόγο. Αναγνωρίζει πως για να πληροί τις προϋποθέσεις, ώστε να καταστεί κατάλληλη να χρησιμοποιηθεί σε γραπτή μορφή, οφείλει να υποστεί, όχι διόρθωση, αλλά καλλωπισμό από τους ειδήμονες.
Ο λόγος που ο Σολωμός θεωρεί πρόβλημα επικινδυνότητας την παρακώλυση της δημοτικής να κυριαρχήσει στον γραπτό λόγο είναι η πρόκληση παρεμπόδισης της ροής της γνώσης, καθώς η μεταφορά της από προφορική σε γραπτή μορφή εξυπηρετεί την αποτελεσματική και γρήγορη συνεννόηση των ανθρώπων για κάθε είδους σκοπό, πρακτικό ή θεωρητικό, ατομικό ή ομαδικό. Επομένως, εφόσον ο γραπτός λόγος αποτελεί τρόπο έκφρασης και διακίνησης ιδεών των θεσμών, για παράδειγμα, της παιδείας, του τύπου, της κυβέρνησης, όπως, επίσης, και μέσο εκδήλωσης της σκέψης του λαού, η γλώσσα που θα προτιμηθεί παίζει σημαντικό ρόλο σε κάθε περίπτωση.
Ο νεαρός, εκείνη την εποχή ,ζακυνθινός ποιητής υποστηρίζει με πάθος τις απόψεις που ασπάζεται και θεωρεί πως η ενδεχόμενη επικράτηση της καθαρεύουσας θα είχε ως συνέπεια την πνευματική υποδούλωση του λαού. Εναντιώνεται στην στείρα γνώση, που εκφέρεται με καινούργιους γλωσσικούς όρους και οδηγεί στην οικειοποίηση των προτύπων του δυτικού πολιτισμού, επειδή πιστεύει πως ο προσανατολισμός σε αυτήν θα έχει καταστροφικές συνέπειες για τον Έλληνα, καταδικάζοντας την πτώση του στο απόλυτα πνευματικό σκοτάδι, προξενώντας την αλλοίωση της ταυτότητάς του και την αποξένωσή του ατόμου από το ίδιο του το <<είναι>>, δηλαδή την ελληνικότητά του.
Ο αείμνηστος καθηγητής της Φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ Γεώργιος Ζώρας ,με την τοποθέτησή του στο γλωσσικό ζήτημα, που είναι ένα από τα σημαντικότερά του κατορθώματα , απέδειξε ότι ο Σολωμός είναι "δαμαστής του γλωσσικού οργάνου" και "ο καλύτερος καλλιεργητής της δημοτικής λογοτεχνικής γλώσσας". Ο Παλαμάς τον χαρακτήρισε "τεχνίτη του λόγου" που, λογαριάζοντας την κοινωνία ως ένα σύνολο αποτελούμενο από μορφωμένους και αμόρφωτους, διαλέγει τα πιο βαρυσήμαντα στοιχεία της ελληνικής και συνδυάζοντας τα αναδημιουργεί την εθνική γλώσσα ακολουθώντας το μέτρο και αποφεύγοντας τις ακρότητες.