Αξιότιμε κύριε Πρωθυπουργέ,
Θεοφιλέστατε,
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι,
Προσέρχομαι στο βήμα σε αυτό το εξαίσιο Μέγαρο, τεκμήριο της ελληνίδος φιλογενείας, άλλων εποχών, που κύριε Πρωθυπουργέ διεκδικούμε να επανέλθει στην έκταση, η φιλογένεια, η ευποιία των άλλων εποχών. Και προσέρχομαι ενώπιον εκλεκτών καλεσμένων, όπως είπε ο συντονιστής της εκδηλώσεως, κάτω από τον ίδιο ουρανό, κάτω από την ομήγυρη των ικτέρων άστρων που ύμνησε ο Αισχύλος στην τραγωδία «Αγαμέμνων». Ο ίδιος ουρανός, τα ίδια άστρα, σκέπαζαν τότε την Αρχαία Ελλάδα, ο ίδιος και σήμερα που επιχειρεί να πρωτοστατήσει στην ενδυνάμωση της Δημοκρατίας.
Στις 5 Οκτωβρίου 1974, ο Πρόεδρος τότε της Κοινοβουλευτικής Συνελεύσεως του Συμβουλίου της Ευρώπης, διακεκριμένος Ιταλός χριστιανοδημοκράτης, Giuseppe Vedovato, έστειλε προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος μία πολύ θετική αναγγελία:
«Κύριε Πρόεδρε,
Κατά την πρόσφατην ομιλίαν του την 27/9/1974 ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Συνελεύσεως του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο Στρασβούργο, ο εκπρόσωπός σας, Υπουργός Εθνικής Αμύνης της Ελλάδος, κ. Ε. Αβέρωφ-Τοσίτσας, έτυχε μίας άνευ προηγουμένου ενθουσιώδους υποδοχής. Η συνέλευσις ηθέλησε πράγματι όχι μόνον να τιμήσει τον κ. Αβέρωφ, αλλά να εκφράσει την συγκίνησι και την χαρά τη δια την επάνοδο της Ελλάδος εις την δημοκρατία. Διότι κατά την διάρκεια των μακρών και οδυνηρών ετών της δικτατορίας, η φιλία και η υποστήριξη της Συνέλευσής μας ουδέποτε έπαυσαν να εκδηλούνται προς τον ελληνικόν λαόν, ο οποίος ηγωνίζετο δια την ελευθερία του.
Ο κ. Αβέρωφ εξ ονόματος της Κυβερνήσεως, της οποίας ηγείσθε με τόσην δραστηριότητα και ευθυκρισίαν ανακοίνωσεν ότι βουλευτικαί εκλογαί εις την Ελλάδα θα διεξαχθούν πιθανότατα κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου. Ηκούσαμεν όλοι με μεγάλην αντιλαμβάνεσθε χαράν αυτήν την είδησιν, η οποία επιβεβαιώθηκε με την επίσημον διακήρυξίν σας, με την οποίαν ωρίσθη οριστικώς ημερομηνία των εκλογών δια την Κυριακή 17 Νοεμβρίου.
Ούτω, χάρις εις τας θαρραλέας προσωπικάς σας πρωτοβουλίας, και το έργον της Κυβερνήσεώς σας… η Ελλάς θα επανεύρη συντόμως εις το Στρασβούργο την θέσιν η οποία της ανήκει εις την οικογένειαν των ευρωπαϊκών κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση με την απόφασιν 578/74 εξεφράσθη ήδη με σαφήνειαν και ομοφώνως επί της αρχής της επανόδου της χώρας σας εις το Συμβούλιο της Ευρώπης».
71 μόλις ημέρες πριν αυτή την επιστολή, ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974, η επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα καταρρέει υπό το βάρος της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο, για την οποία η ίδια η χούντα είχε δώσει το πρόσχημα. Πολιτική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας ανέλαβε την εξουσία υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, χωρίς όμως αυτή η εξουσία να παραδίδεται συντεταγμένα, ήταν μία παράδοση από το χάος κυριολεκτικά. Το ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας με απόφαση του τον Δεκέμβριο του 1974 αποδίδει νομικά τη φύση της Κυβερνήσεως. «᾿Επειδή ἡ κατά την 24.7.1974, μετά την κατάρρευσιν τοῦ ἐγκαθιδρυθέντος τήν 21.4.1967 καί μέχρι τότε κρατοῦντος καθεστώτος, σχηματισθεῖσα Πολιτική Κυβέρνησις, ἀνέλαβε την διακυβέρνησιν τῆς Χώρας κατόπιν ὁμοφώνου άποφάσεως τῆς ἡγεσίας τοῦ Πολιτικοῦ Κόσμου και τῶν ᾿Ενόπλων Δυνάμεων καί ἤσκησεν ἐν συνεχείᾳ τήν ἐξουσίαν ἀποτελεσματικῶς καί ἀδιαφιλονικήτως ὑπό τήν καθολικήν συναίνεσιν τοῦ Λαοῦ, πρός τον σκοπόν ὅπως προβῇ εἰς τὴν ἀντιμετώπισιν τῶν ἐξωτερικῶν διά την Χώραν κινδύνων ὡς καὶ εἰς τὴν ταχεῖαν ἀποκατάστασιν τῆς δημοκρατικῆς συνταγματικῆς τάξεως, ἥτις κατελύθη την 21.4.1967 διά τῆς καταργήσεως τοῦ Συντάγματος τῆς 1.1.1952. Ὑπό τὰς ἐξαιρετικάς αὐτάς συνθήκας ἀναλαβοῦσα την ᾿Αρχήν ἡ Κυβέρνησις αὕτη εἶχεν ἐκ καταγωγῆς, τὴν ἐξουσίαν ὅπως μέχρι τῆς συγκλήσεως τῆς ᾿Εθνικῆς ᾿Αντιπροσωπείας θεσπίζῃ κανόνας δικαίου ἁπλῆς ἤ ἔτι καί ἐπηυξημένης τυπικῆς ἰσχύος, περιβληθεῖσα οὕτω πρωτογενῆ συντακτικήν ἐξουσίαν».
Αυτή, λοιπόν, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που είχε εκ καταγωγής και όχι εκ διαδοχής την εξουσία να δικαιοδοτεί, έλαβε τάχιστα τις εξής αποφάσεις, μέσα στις 78 ημέρες που κράτησε η διάρκεια της. Υπενθυμίζω πως στις 9 Οκτωβρίου 1974 ορκίσθηκε υπηρεσιακή κυβέρνηση για να κάνει τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου και στις 21 Νοεμβρίου ανέλαβε η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Πρώτη απόφαση η απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και η επάνοδος της ελευθεροτυπίας.
Αμέσως μετά εκδίδονται διατάγματα για την αποκατάσταση της νομιμότητας στη δικαιοσύνη, για την επανεπικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στην ανώτατη εκπαίδευση, για την προσωρινή ισχύ του συντάγματος του 1952 και για την εκδίκαση των πολιτικών εγκλημάτων που σχετίζονταν με την επιβολή της δικτατορίας στις 21/4/1967. Σημειώνεται πως οι πρωταίτιοι της δικτατορίας δικάστηκαν από υψηλόβαθμο δικαστήριο τακτικών δικαστών, όχι από έκτακτο στρατοδικείο και χωρίς την εφαρμογή αναδρομικών ποινικών διατάξεων.
Στις 23/9/1974 δημοσιεύεται το διάταγμα 59/1974 «Περί συστάσεως και επαναλειτουργίας πολιτικών κομμάτων» δύο μόλις μήνες μετά την πτώση της δικτατορίας. Αξίζει να αναφέρω το πρώτο άρθρο του: «Από της ενάρξεως της ισχύος του παρόντος νομοθετικού διατάγματος επιτρέπεται ελευθέρως η σύστασις πολιτικών κομμάτων, ως και η επαναλειτουργία τοιούτων διαλυθέντων κατά το παρελθόν καθ' οιονδήποτε τρόπον ή των οποίων η λειτουργία και δράσις διεκόπη ή ανεστάλη».
Αυτό το διάταγμα έκτοτε συνιστά μια πραγματική τομή στην πολιτική και συνταγματική μας ιστορία.
Η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που προέκυψε από τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 δεν είχε εξουσία εκ καταγωγής, αλλά εκ διαδοχής! Συνέχισε το έργο της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, με το δημοψήφισμα στις 8/12/1974, όπου εκρίθη το πολίτευμα της χώρας, κατέθεσε σχέδιο νέου Συντάγματος στις 7/1/1975, το οποίο και ψηφίστηκε στις 7/6/1975 και ισχύει μέχρι σήμερα, έπειτα από 4 αναθεωρήσεις του, σύγχρονο και εξελισσόμενο, δηλαδή ζωντανό, όπως και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου! Στις 12/6/1975 υποβάλει η Ελλάς αίτημα για την ένταξή της στην τότε ΕΟΚ. Η συμφωνία προσχώρησης υπεγράφη σε αυτή την αίθουσα στις 28/5/1979!
Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας δεν ήταν μόνο το έργο της, ήταν και τα πρόσωπα που το επιτέλεσαν. Συγκροτήθηκε κυρίως από τα δύο μεγαλύτερα προδικτατορικά κόμματα της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης και την Ένωση Κέντρου. Συμπληρώθηκε η σύνθεση της από τις λεγόμενες Νέες Δυνάμεις, νέους ανθρώπους που αντιστάθηκαν στη χούντα και εκπροσωπούσαν ένα σαφώς ευρωπαϊκό, δυτικό προσανατολισμό για τη χώρα.
Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, μετά την επταετή κατάλυση του κοινοβουλευτισμού, το πάγωμα των σχέσεων μας με την ΕΟΚ και την αποχώρηση-αποβολή από το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Δεκέμβριο του 1969, εκπροσωπούσε πλέον τον ευρωπαϊκό κοινοβουλευτισμό στην κοιτίδα της Δημοκρατίας, και σήμερα 50 χρόνια μετά, αυτός ο κοινοβουλευτισμός, δοκιμασμένος από σοβαρές κρίσεις κυρίως οικονομικές, αποτελεί την αμετάθετη και παραδεκτή πολιτειακή μας συγκρότηση, αμετάθετη και παραδεκτή γιατί συμφωνήσαμε να έχουμε δημοκρατία μαχόμενη και όχι παράλυτη, έρμαιο των αδυναμιών της, της δημαγωγίας ή του λαϊκισμού.
Λίγες εκατοντάδες μέτρα από εδώ, η Εθνική Πινακοθήκη φιλοξενεί μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου του 2025, μία σπουδαία και επίκαιρη έκθεση με μονολεκτικό τίτλο: Δημοκρατία, η οποία ανιχνεύει τη σχέση της τέχνης με την πολιτική ιστορία στη Νότια Ευρώπη. Βλέπετε την ίδια περίοδο, μέσα δεκαετίας το 1970 που επέστρεψε η Δημοκρατία και στην Ελλάδα, επέστρεψε και στην Ισπανία και στην Πορτογαλία.
Περιλαμβάνει 140 εικαστικά έργα, 55 καλλιτεχνών από Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία και πραγματεύεται τη διεκδίκηση της ελευθερίας, την αντίσταση, τη μετάβαση στη δημοκρατία με ιδιαίτερα γοητευτικό τρόπο, όπου οι θεσμοί και οι λαϊκές επιδιώξεις γίνονται χρώμα, σχήμα, εικαστική παράσταση.
Η δημοκρατία είναι τελικά και τέχνη, γιατί είναι η μεγαλύτερη πολιτιστική κατάκτηση του ανθρώπου.
Αυτή την τέχνη στην Ελλάδα, πριν 50 χρόνια την έφερε σε πέρας η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, μέσα σε 78 ημέρες και εμείς σήμερα, συντηρητές και διαμορφωτές της ίδιας τέχνης που εξελίσσεται τιμάμε και θυμόμαστε το έργο τους!
Αθήνα, 31 Οκτωβρίου 2024
Η ομιλία του Προέδρου της Βουλής έγινε στο πλαίσιο της κοινής εκδήλωσης που οργάνωσαν η Προεδρία της Δημοκρατίας και η Βουλή των Ελλήνων στις 31/10 – 1/11/2024, με θέμα «Ενδυναμώνοντας τη Δημοκρατία» και με αφορμή τα 50 χρόνια από την ελληνική επανεπικύρωση της ΕΣΔΑ και τα 75 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης.