Ο κ. Κ. Τασούλας αφού πρώτα εξήρε το εκδοτικό έργο του Ιδρύματος της Βουλής, σημειώνοντας ότι οι ματιές μέσα από τις οποίες αντικρίζεται το γεγονός του Κινήματος του Ναυτικού στο συλλογικό τόμο, «αποδεικνύουν ακριβώς και τη βαρύτητά του και την αξία του, αλλά και την ανάγκη να το γνωρίσουμε καλύτερα», στη συνέχεια υπενθύμισε ότι είναι ευκαιρία να το τιμήσουμε περισσότερο και να το συσχετίσουμε και με την επέτειο «των 50 ετών από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, από τη λειτουργία της πιο ανθεκτικής και της πιο ολοκληρωμένης δημοκρατικής περιόδου που έζησε και απήλαυσε ποτέ ο ελληνικός λαός».
«Αιτία αυτής της μεταπολιτεύσεως, μία από τις σημαντικές αιτίες, ήταν και το Κίνημα του Ναυτικού», τόνισε ο κ. Τασούλας, συμπληρώνοντας ότι «παρά το ότι δεν εξεδηλώθη και δεν ξεδιπλώθηκε, εντούτοις η σημασία του και η βαρύτητά του και η συμβολή του στις μετέπειτα εξελίξεις, ήταν καίρια».
Ο Πρόεδρος της Βουλής περιέγραψε το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της περιόδου, παραθέτοντας τις αντιδικτατορικές ενέργειες και διεργασίες που, όπως είπε, το 1973 «ταρακούνησαν τη δικτατορία», ενώ ιδιαίτερη αναφορά έκανε και στις πολιτικές φυσιογνωμίες της εποχής που εμπράκτως υποστήριξαν το Κίνημα του Ναυτικού, όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Κωνσταντίνος Αποσκίτης και ο Χριστόφορος Στράτος.
Χαρακτηριστική ήταν η αναφορά του κ. Κ. Τασούλα στην τόλμη, την αποφασιστικότητα και την προσφορά των αξιωματικών που συμμετείχαν στο Κίνημα του Ναυτικού, οι οποίοι όπως είπε «έπαιξαν το κεφάλι τους, έχασαν τη δουλειά τους, είχαν παιδιά, είχαν οικογένειες, αλλά πάνω στο συνταγματικό τους καθήκον όλα αυτά τα παραμέρισαν».
Για το συλλογικό τόμο του Ιδρύματος της Βουλής, μίλησαν, επίσης, ο δικηγόρος κ. Γιάννης Θεοδωρόπουλος, ο ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ / μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Μιχάλης Σταθόπουλος, καθώς και ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, κ. Αντώνης Κλάψης. Συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο πανεπιστημιακός και Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου.
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν η κ. Χριστίνα Δημητρακάκη-Μουστακλή χήρα του Σπύρου Μουστακλή του Έλληνα στρατιωτικού βασανισμένου από τη Χούντα των Συνταγματαρχών, ο πρώην Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής κ. Απόστολος Κακλαμάνης, ο βουλευτής Επικρατείας και Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης, καθώς και οι βουλευτές κ. Μίλτος Χρυσομμάλης και κ. Άγγελος Συρίγος.
Πληροφορίες για τον συλλογικό τόμο του Ιδρύματος της Βουλής:
Στο ιδιαίτερα σημαντικό και κατατοπιστικό έργο για το Κίνημα του Ναυτικού, αναδεικνύονται με πολύπλευρη σύνθεση και τεκμηρίωση, τα ιστορικά γεγονότα που έμελλαν να συνδράμουν καθοριστικά στον αγώνα για την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος.
Ειδικότερα, μέσα από τα κείμενα των James Demetrios Athanassiou, Σπύρου Βλαχόπουλου, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Αντώνη Κλάψη, Μανόλη Κούμα, Λυκούργου Κουρκουβέλα, Mogens Pelt, Έφης Πενταλιού, Τάσου Σακελλαρόπουλου, Κωνσταντίνου Στράτου, Ζήση Φωτάκη, Ευάνθη Χατζηβασιλείου, Διονύση Χουρχούλη και Χρήστου Χρηστίδη, προσεγγίζονται οι στόχοι που εξυπηρετούσε το Κίνημα, οι προθέσεις των αξιωματικών που συμμετείχαν –χωρίς να συνδέονται με επιδιώξεις πολιτικών παρατάξεων–, ο αντίκτυπος της καταστολής του κινήματος στη Δύση, αλλά και η συμβολή του στην πορεία προς την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα.
Πενήντα χρόνια μετά, το Ίδρυμα της Βουλής τιμά με την έκδοση αυτή το Κίνημα του Ναυτικού, ως μια συμβολή των Ενόπλων Δυνάμεων στην κατάλυση της δικτατορίας, μια «προσπάθεια που αν πετύχαινε θα είχαν αποφευχθεί πολλά δεινά», σύμφωνα με τον Ευάγγελο Αβέρωφ.
Παρακολουθείστε εδώ το ρεπορτάζ του τηλεοπτικού σταθμού της Βουλής των Ελλήνων για την παρουσίαση του τόμου στο Πεδίον του Άρεως
· Παρακολουθείστε εδώ την εκπομπή του τηλεοπτικού σταθμού της Βουλής των Ελλήνων για τον συλλογικό τόμο του Ιδρύματος
Επισυνάπτεται ολόκληρη η ομιλία του Προέδρου της Βουλής
ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΑΣΟΥΛΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΤΟΜΟΥ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «1973. ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ: 50 XRONIA META»
Κύριε Σαμαρά, πρώην Πρωθυπουργέ,
Κύριε Κακλαμάνη, πρώην Πρόεδρε της Βουλής
Κύριε Χρυσομάλλη, βουλευτά Μεσσηνίας,
Κύριε Συρίγο, Βουλευτά Αθηνών,
Κύριε Αποστολάκη, βουλευτά Επικρατείας και Ναύαρχε,
Κύριε Χατζηβασιλείου, Γενικέ Γραμματέα του Ιδρύματος της Βουλής,
Κυρίες και κύριοι,
Το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων επετειακά υπηρετεί την ιστορική μνήμη, άρα υπηρετεί την ιστορία και την χρονική διαδρομή, η οποία είναι ένα μεγάλο κριτήριο για την αντοχή των γεγονότων και τη βαρύτητα των γεγονότων. Τα γεγονότα μπορεί την εποχή που συμβαίνουν να μην είναι ακτινοβόλα, να μην καταυγάζουν τη δική τους σημασία, αλλά να τα κρύβει είτε η συστολή τους είτε οι σκοπιμότητες της εποχής. Η ιστορία όμως είναι ο μεγάλος κριτής.
Όταν έχει περάσει μισός αιώνας από κάποια γεγονότα και βλέπουμε μελετώντας τα και ψάχνοντάς τα ότι είναι σημαντικά, τότε ναι, μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ιστορικά και να καταλάβουμε εκ των υστέρων τη μεγάλη βαρύτητά τους στην ιστορική εξέλιξη και να δικαιολογήσουμε και την μικρότερη σημασία που, από πλευράς δημοσιότητας ή φευγαλέων εντυπώσεων, πήραν την εποχή που συνέβαιναν.
Το Κίνημα του Ναυτικού είναι ένα από τα ιστορικά τα γεγονότα που ο πανίσχυρος κριτής χρόνος το αναδεικνύει στη σωστή του διάσταση. Σε αυτή τη σωστή του διάσταση, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων με αυτή την επετειακή έκδοση, εις την οποία μετέχουν 14 διακεκριμένοι επιστήμονες, 14 διακεκριμένοι συγγραφείς, το αποσυναρμολογούν ως γεγονός και το βλέπουν μέσα από 12 διαφορετικές οπτικές γωνίες: την ιστορική, τη συνταγματική, την πολιτειακή, τη στρατιωτική, τη γεωστρατηγική. Όλες αυτές οι ματιές μέσα από τις οποίες αντικρίζεται το σεμνό, αλλά το καθόλου ασήμαντο γεγονός του Κινήματος του Ναυτικού, όλες αυτές οι ματιές σήμερα, μισό αιώνα μετά, αποδεικνύουν ακριβώς και τη βαρύτητά του και την αξία του, αλλά και την ανάγκη να το γνωρίσουμε καλύτερα, να το τιμήσουμε περισσότερο και να το συσχετίσουμε και με την επέτειο που φέτος συμβαίνει. Την επέτειο δηλαδή των 50 ετών από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, από τη λειτουργία της πιο ανθεκτικής και της πιο ολοκληρωμένης δημοκρατικής περιόδου που έζησε και απήλαυσε ποτέ ο ελληνικός λαός, μετά τη μεταπολίτευση του Ιουλίου του 1974. Αιτία αυτής της μεταπολιτεύσεως, μία από τις σημαντικές αιτίες, ήταν και το Κίνημα του Ναυτικού.
Πριν μιλήσω για το βιβλίο και για το γεγονός του Κινήματος του Ναυτικού, ήθελα να πω ότι το Κίνημα του Ναυτικού, το επεισόδιο αυτό, έχει και μία κάπως παραπειστική διατύπωση στο πώς έμεινε γνωστό. Είναι αυτό που λέμε όλοι: το Κίνημα του Ναυτικού το οποίο όμως τελικά δεν εξεδηλώθη. Και παρά το ότι δεν εξεδηλώθη και δεν ξεδιπλώθηκε, εντούτοις η σημασία του και η βαρύτητά του και η συμβολή του στις μετέπειτα εξελίξεις ήταν καίρια.
Για να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που ετοιμαζόταν, θα μου επιτρέψετε να διαβάσω επί τροχάδην μία περιγραφή του τι θα συνέβαινε αν δεν επροδίδετο το Κίνημα του Ναυτικού, το οποίο ήταν να εκδηλωθεί το βράδυ της 22ας προς την 23η Μαΐου. Αντελήφθησαν οι συμμέτοχοι σε αυτό ότι είχε κατά πάσα πιθανότητα προδοθεί και αυτή την πληροφορία την αντήλλαξε το βράδυ της 21ης Μαΐου ο Παπαδόγγονας με τον Αβέρωφ σε μία κρυφή συνάντηση που είχαν στο Διόνυσο.
Αλλά παρά την μεγάλη υποψία που είχαν ότι είχε προδοθεί το Κίνημα προτίμησαν να προχωρήσει η απόπειρα εκδηλώσεώς του, γιατί έκριναν ότι ακόμη και το να μην καταφέρει να ξεδιπλωθεί, η επίπτωση θα ήταν σημαντική, όπως και ήταν.
Το τολμηρό εγχείρημα επρόκειτο να γίνει τη νύχτα της 22ας προς την 23η Μαΐου του 1973. Είχε σχεδιαστεί με κάθε επιμέλεια και δικαιολογημένη σχολαστικότητα από ανώτερους αξιωματικούς του πολεμικού ναυτικού και ήταν απλό, αλλά και ευφυές στην οργάνωση και την εκτέλεση: Αντιτορπιλικά, υποβρύχια, τορπιλάκατοι, πυραυλάκατοι, ναρκαλιευτικά και αρματαγωγά σε ένα εντυπωσιακό σύνολο με τρομακτική δύναμη πυρός θα απέπλεαν αιφνιδιαστικά από το ναύσταθμο της Σαλαμίνος και θα ανοίγονταν στη θάλασσα για να συναντηθούν στις Φλέβες ή σε κάποιο άλλο προκαθορισμένο σημείο του Σαρωνικού. Με την κύρια επαναστατημένη ναυτική δύναμη θα ενώνονταν και αρκετές άλλες μονάδες του στόλου, που είτε βρίσκονταν εν πλω ή ήταν αγκυροβολημένες σε διάφορα ελληνικά λιμάνια.
Σύμφωνα με το σχέδιο και τη γενική διαταγή επιχειρήσεων του Kινήματος, τα πλοία σε πρώτη φάση θα περιπολούσαν ή θα αγκυροβολούσαν στην περιοχή του Σαρωνικού σε μία επίδειξη ισχύος.
Σε δεύτερη φάση θα απέκλειαν το λιμάνι του Πειραιά και το αεροδρόμιο του Ελληνικού και σε τρίτη θα προχωρούσαν στην κατάληψη της Σύρου και σε άλλες ναυτικές επιχειρήσεις. Αμέσως μετά τον απόπλου των ναυτικών δυνάμεων από το ναύσταθμο της Σαλαμίνος οι επαναστάτες αξιωματικοί θα ενημέρωναν τον ελληνικό λαό για το σκοπό του κινήματος με το ακόλουθο διάγγελμα το οποίο είχε ετοιμαστεί και είχε γραφτεί:
«Έλληνες, από σήμερα το πρωί αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας ανέλαβαν αγώνα για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Επί έξι χρόνια τώρα οι κατέχοντες την εξουσία καταδυναστεύουν τον τόπο. Εις την ογκούμενη αγανάκτηση του ελληνικού λαού αντιτάσσουν την απροκάλυπτη και αμείλικτη τρομοκρατία. Ο Τύπος έχει φιμωθεί, οι πνευματικές εκδηλώσεις έχουν απονεκρωθεί. Αυθαίρετες συλλήψεις, εκτοπίσεις, σκηνοθετημένες πολιτικές δίκες αποτελούν το θλιβερό σύντροφο της καθημερινής ζωής των Ελλήνων».
Μιλάνε για τα βασανιστήρια εν συνεχεία στο διάγγελμα. Μιλάνε για την απομόνωση, τη δραματική απομόνωση που είχε η Ελλάδα στην εξωτερική της πολιτική:
«Την ευθύνη για τις εθνικές αυτές συμφορές η δικτατορία απεπειράθη να επιρρίψει εις τας Ενόπλους Δυνάμεις. Εμείς οι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων χωρίς καμίαν προσωπική φιλοδοξία και πιστοί εις τας παραδόσεις, αναλαμβάνουμε αγώνα μέχρι εσχάτων κατά των σφετεριστών της εξουσίας και καλούμε τους λοιπούς συναδελφούς μας και τον ελληνικό λαό να μας συνδράμουν.
Σκοπός μας η αποκατάσταση της νομιμότητας, ο σχηματισμός μεταβατικής κυβερνήσεως, υπό πολιτικόν ο οποίος απολάβει διεθνούς κύρους και ταχείαν εντός τακτών προθεσμιών προσφυγήν εις την ετυμηγορία του κυριάρχου ελληνικού λαού. Κατά την ιστορική αυτή στιγμή κανείς Έλλην δεν δικαιούται να απουσιάσει από το εθνικό προσκλητήριο. Με τη βοήθεια του Θεού η νίκη θα είναι δική μας. Ζήτω η Ελλάς, ζήτω η ελευθερία».
Η δικτατορία η οποία τελικά κατάφερε το Κίνημα που προδόθηκε να το αποτρέψει, διέδωσε ψευδώς ότι είχαν σκοπό να βομβαρδίσουν την Αθήνα, είχαν σκοπό να βομβαρδίσουν πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στον Ασπρόπυργο, εγκαταστάσεις της ΔΕΗ, να κάνουν μεγάλες καταστροφές. Καμία σχέση δεν έχουν όλα αυτά.
Ο σκοπός ήταν κάνοντας αυτή την επίδειξη, πράγματι μεγάλης δυνάμεως, και μετείχαν και λιγότεροι αλλά μετείχαν αξιωματικοί και της Αεροπορίας και του στρατού Ξηράς, να αναγκάσουν το καθεστώς να συνθηκολογήσει, να παραδεχτεί ότι έχασε τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων και να προχωρήσουν σε πολιτική λύση.
Το 1973 ήταν ένα έτος το οποίο ταρακούνησε καθοριστικά τη δικτατορία. Το Φεβρουάριο είχαμε την Εξέγερση της Νομικής. Αμέσως μετά, τον Απρίλιο, είχαμε τις περίφημες δηλώσεις Καραμανλή που δημοσιεύτηκαν στη «Βραδυνή» και στη «Θεσσαλονίκη» με την οποία καλούσε το καθεστώς να θέσει τέρμα στην ανωμαλία που επικρατούσε στη χώρα.
Την άνοιξη είχαμε το Κίνημα του Ναυτικού. Το φθινόπωρο, νωρίς τον Νοέμβριο, είχαμε το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου που μετετράπηκε σε μία αντιδικτατορική εκδήλωση και στις 17 Νοεμβρίου είχαμε το Πολυτεχνείο. Είχε συσσωρευτεί το 1973 πολύ μεγάλο αντιδικτατορικό συμβάν, πολύ μεγάλα γεγονότα τα οποία ταρακούνησαν τη δικτατορία, η οποία ιδίως μετά το Κίνημα του Ναυτικού επιχείρησε να παραστήσει ότι προχωρεί σε πολιτικοποίηση. Αυτό φυσικά ήταν μία παράσταση. Η παράσταση δεν διήρκησε πολύ.
Ο Ιωαννίδης έθεσε τα θέματα με την πιο ωμή μορφή τους μετά το Πολυτεχνείο και οδηγηθήκαμε στην τραγωδία της Κύπρου, η οποία και προκάλεσε την αυτοκατάλυση του καθεστώτος και την έλευση της Δημοκρατίας με αυτό το ασήκωτο τίμημα το οποίο ο ελληνισμός υπέστη.
Το Κίνημα του Ναυτικού με το βιβλίο αυτό αποκτά τις πραγματικές του διαστάσεις μισό αιώνα μετά, δικαιώνεται ιστορικά, επιστημονικά, αφηγηματικά. Είναι 250 σελίδες μέσα στις οποίες από 12 οπτικές γωνίες, όπως είπα, αποσυναρμολογείται ένα σύνθετο γεγονός. Ένα γεγονός το οποίο δεν ξεκίνησε απότομα και αιφνίδια το 1973, ζυμωνόταν από το 1968. Από τον πρώτο χρόνο της επιβολής της δικτατορίας οι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού ένιωσαν την ανάγκη να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να ενώσουν και τις διακινδυνεύσεις τους, προκειμένου να αποκατασταθεί η Δημοκρατία.
Και κορυφώθηκε αυτή η συνεννόηση που είχαν το 1973, με την απόκτηση πολιτικής κάλυψης από έναν από τους πιο επιφανείς πολιτικούς, του δευτέρου ημίσεως του 20ου αιώνα, τον Ευάγγελο Αβέρωφ Τοσίτσα, ο οποίος προσέφερε την πολιτική κάλυψη στο Κίνημα του Ναυτικού έπειτα από δύο σημαντικές συναντήσεις που είχε το 1973.
Μία την άνοιξη του ‘73 στο Παρίσι με τον Γιώργο Σέκερη τον αδερφό του αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, ο οποίος υπηρετούσε τότε στις Βρυξέλλες στο ΝΑΤΟ, διπλωμάτης, συνεργάτης του Αβέρωφ στη θητεία του στο Υπουργείο Εξωτερικών. Πρώτη φορά τότε ο Σέκερης του μίλησε για την ύπαρξη αυτής της δημοκρατικής συνωμοσίας στο Ναυτικό και ο Αβέρωφ δέχτηκε να συμμετάσχει και να μάθει περισσότερα. Και στο τέλος του 1973, τον Δεκέμβριο του 1973, ο Παπαδόγγονας συνάντησε τον Αβέρωφ σε δικηγορικό γραφείο, συνεργάτη του Αβέρωφ, του Ζήση Φούφα κύριε Πρόεδρε, όπου ξεδιπλώθηκαν πολύ περισσότερα στοιχεία αυτής της δημοκρατικής συνωμοσίας και αποφάσισε απολύτως έκτοτε να υιοθετήσει πολιτικά το Κίνημα εις το οποίο είχαν αναμειχθεί και άλλα πολιτικά στελέχη όπως ο Χριστόφορος Στράτος και ο Κωνσταντίνος Αποσκίτης, ο παλιός βουλευτής Αρκαδίας.
Με αυτή την εξέλιξη, πώς είναι δυνατόν ένα κίνημα που δεν εξεδηλώθη να φέρει αποτέλεσμα και πώς είναι δυνατόν ένα κίνημα που δεν εξεδηλώθη να κλονίσει ένα δικτατορικό καθεστώς; Παρά ταύτα το πέτυχε γιατί πρώτον και κύριον απέδειξε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις δεν ήταν στο πλευρό του καθεστώτος. Αυτό το ταρακούνημα, αυτή η ζημιά, ήταν τεράστια για τη δικτατορία και στο εσωτερικό της χώρας και στο εξωτερικό, στις κυβερνήσεις των συμμάχων και στο ΝΑΤΟ.
Και εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι αμέσως μετά την καταστολή του Κινήματος και την ανακοίνωση που έκανε ο Βύρων Σταματόπουλος, υφυπουργός Τύπου της δικτατορίας, ότι κατεπνίγη μία οπερετική κίνηση, ήθελαν να το μειώσουν αφάνταστα για να μην δώσουν την αίσθηση στον ελληνικό λαό ότι ήταν κάτι συγκλονιστικό.
Γι' αυτό σας διάβασα τι θα γινόταν, για να καταλάβετε πόσο συγκλονιστικό ήταν. Η δικτατορία προτίμησε να το υποτιμήσει, επιχείρησε να το υποτιμήσει με αυτή την ανακοίνωση περί δήθεν οπερετικής καταστάσεως στις 24 Μαΐου. Αλλά ήρθε στις 25 Μαΐου το «Βέλος». Στις 25 Μαΐου σε μία πενταμερή άσκηση που μετείχε το «Βέλος» στα ανοιχτά της Σαρδηνίας, εκεί το «Βέλος» έδωσε τη χαριστική βολή στην απόπειρα οπερετικού δήθεν χαρακτηρισμού του Κινήματος.
Διότι το «Βέλος» απεκόπη από το σώμα της ασκήσεως, πλησίασαν στην πρωτεύουσα της Ιταλίας, σε διεθνή ύδατα αρχικά, εζήτησαν άσυλο και εδόθη άσυλο μετά από λίγο καιρό από την Ιταλία. Πήραν άσυλο 31 αξιωματικοί, από τους 270 συνολικά του πληρώματος. Και έτσι με το «Βέλος» και την ενημέρωση που το «Βέλος» υπό τον κυβερνήτη Νικόλαο Παπά έκανε διεθνώς, ολοκληρώθηκε η εικόνα και στην Ελλάδα και διεθνώς του τι θα σήμαινε αυτό το Κίνημα και τι επίπτωση θα είχε στη δικτατορία.
Και με αυτή λοιπόν την αποδόμηση του γοήτρου της δικτατορίας νομίζω πως μπορούμε να αποδώσουμε σε αυτό το παρ’ ολίγον Κίνημα, που όμως είχε ισχυρή επίπτωση κατά του καθεστώτος, να αποδώσουμε όλα εκείνα τα θέλγητρα που ο ιστορικός κριτής απονέμει στα σημαντικά γεγονότα της ιστορίας.
Και πρέπει εδώ να τονίσω ότι οι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, που ήταν διεκδικητές της Δημοκρατίας και απετάχθησαν και βασανίστηκαν. Ο Γιάννης Σταθόπουλος, πρώην βουλευτής Λακωνίας, στο δικό του βιβλίο για το Κίνημα του Ναυτικού περιγράφει με σπαρακτικό τρόπο την ντροπή που ένιωσε όταν αξιωματικοί του ελληνικού στρατού βασάνιζαν αξιωματικούς του ελληνικού στρατού. Δεν ήταν ο πόνος ο σωματικός που κατέβαλε τον Σταθόπουλο, ήταν η ντροπή που Έλληνες αξιωματικοί και Έλληνες στρατιωτικοί βασάνιζαν κατά τρόπο απάνθρωπο Έλληνες αξιωματικούς. Έλληνες, λοιπόν, αξιωματικοί από διεκδικητές της Δημοκρατίας, μετά την αποκατάστασή της, έγιναν προστάτες της Δημοκρατίας.
Οι ίδιοι επανελθόντες εις το στράτευμα, επανελθόντες χάρη στο πείσμα του Αβέρωφ, και πριν γίνει η αποκατάσταση της μη δικτατορικής ηγεσίας εις το στράτευμα -γιατί αυτό έγινε σταδιακά και μελετημένα και σοφά- πριν γίνει η αποκατάσταση της πλήρους δημοκρατικής ηγεσίας στο στράτευμα γιατί επεβλήθη η επαναφορά των αποταχθέντων αξιωματικών του Ναυτικού στην υπηρεσία. Και επανελθόντες αυτοί οι άνθρωποι τους πρώτους μήνες, τους επικίνδυνους της μεταπολιτεύσεως, έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο στην προστασία της νεογέννητης Δημοκρατίας που απειλείτο πανταχόθεν.
Άρα ο ρόλος τους συνεχίστηκε και μετά και ήταν αποφασιστικός. Το Κίνημα του Ναυτικού ήταν μια απάντηση για το πώς αντιλαμβάνονταν οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ελλάδος το Σύνταγμα της χώρας. Την υποχρέωση, δηλαδή, που πήγαζε από το άρθρο 114 του Συντάγματος τότε, 120 σήμερα, για την προστασία του Συντάγματος.
Και αυτοί οι σεμνοί αγωνιστές και προστάτες της Δημοκρατίας έσωσαν την τιμή και του στρατεύματος και της Δημοκρατίας και συνέβαλαν μέσα στο 1973 με αυτά τα γεγονότα, με αυτούς τους αντιδικτατορικούς προσεισμούς που ταρακούνησαν το καθεστώς -δυστυχώς ο σεισμός ήταν μια μοιραία εθνική απώλεια- αυτοί οι άνθρωποι, λοιπόν, τήρησαν το Σύνταγμα, αλλά και τον όρκο τους.
Και υπήρξαν και εξαιρετικά σεμνοί εν σχέσει με την προσφορά τους. Και σήμερα εδώ, χάρη σ' αυτήν την έκδοση, χάρη στην παρουσία σας, χάρη στους εκλεκτούς ομιλητές, τιμούμε και τη σεμνότητά τους και τη στάση τους και την προσφορά τους, η οποία έλαβε χώρα σε μια περίοδο κρίσης των θεσμών, γιατί η κρίση των θεσμών στην Ελλάδα ξεκίνησε από τον Εθνικό Διχασμό. Ο ρόλος του στρατού ήταν εντελώς αντίθετος από τον ρόλο που αυτοί έπαιξαν. Σε μια περίοδο κρίσης των θεσμών απέκτησαν την εικόνα ανθρώπων που προστατεύουν τους θεσμούς από τις κρίσεις.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό κλείνοντας, να τονίσω ότι αυτή η σεμνή και αποφασιστική συμβολή στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας, έγινε με πάντρεμα του όρκου των αξιωματικών και της συμβολής σημαντικών πολιτικών όπως ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Χριστόφορος Στράτος, καθώς και σημαντικών επιχειρηματιών και πρέπει να το τονίσουμε αυτό. Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης δεν είχε μόνο προσφέρει τις εγκαταστάσεις του για να έχουν καύσιμα αυτά τα πλοία τα οποία θα έκαναν το Κίνημα, αλλά είχε προσφέρει και οικονομική συμπαράσταση σε όλους αυτούς οι οποίοι έπαιξαν το κεφάλι τους, έχασαν τη δουλειά τους, είχαν παιδιά, είχαν οικογένειες, αλλά πάνω στο συνταγματικό τους καθήκον όλα αυτά τα παραμέρισαν. Και κάποιοι πολιτικοί τους στάθηκαν, κάποιοι επιχειρηματίες τους στάθηκαν και η Δημοκρατία εν συνεχεία αποκατασταθείσα, τους αναγνώρισε.
Και η ιστορική ματιά 50 χρόνια μετά, γίνεται σήμερα εδώ, στο Πεδίον του Άρεως, σε έναν χώρο όπου η κρίση των θεσμών και ο πολιτικός φανατισμός έχει αφήσει το αποτύπωμά του. Εδώ το Δεκέμβριο του 1916 έγινε το ανάθεμα εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου, την ώρα που ο Ελευθέριος Βενιζέλος ετοιμαζόταν να πολεμήσει κατά των Γερμανών και των Βουλγάρων για την προστασία της Μακεδονίας. Εδώ στην κρίση των θεσμών, στο Διχασμό της Ελλάδος, στο Πεδίον του Άρεως έγινε το ανάθεμα. Το φρικτό αυτό ανάθεμα για να καταλάβετε, όλη αυτή η περίοδος μετά το Διχασμό μέχρι την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, πόσο ασταθής ήταν και πόσο επιρρεπής στον πολιτικό φανατισμό.
Και η συμβολή των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού έθεσε τέρμα σε όλα αυτά με την αποκατάσταση, επαναλαμβάνω, της πιο ανθεκτικής και πιο πλούσιας σε θεσμική υπακοή Δημοκρατίας, η οποία όλα αυτά που συνέβησαν μέχρι το 1974 μας επιτρέπει όχι να τα έχουμε βιώματα, αλλά να τα έχουμε ιστορικά αναγνώσματα και να τα απολαμβάνουμε.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας