Η έρευνα του ΟΣΔΕΛ για το βιβλίο και το κοινό του στην Ελλάδα: Τα αποτελέσματα

Η έρευ­να του ΟΣ­ΔΕΛ με τί­τλο «Ανα­γνώ­σεις, ανα­γνώ­στες και ανα­γνώ­στριες: Το βι­βλίο και το κοι­νό του στην Ελ­λά­δα» -την επι­στη­μο­νι­κή διεύ­θυν­ση της οποί­ας εί­χε... ο Νί­κος Πα­να­γιω­τό­που­λος κα­θη­γη­τής κοι­νω­νιο­λο­γί­ας στο Εθνι­κό και Κα­πο­δι­στρια­κό Πα­νε­πι­στή­μιο Αθη­νών- πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε με ίδιους πό­ρους, στο πλαί­σιο του πο­λι­τι­στι­κού και κοι­νω­νι­κού του προ­γράμ­μα­τος, το οποίο απο­τε­λεί μέ­ρος της απο­στο­λής του Ορ­γα­νι­σμού.

Πρω­ταρ­χι­κός στό­χος της εν λό­γω έρευ­νας, που διε­νερ­γή­θη­κε από τον Ια­νουά­ριο του 2021 έως τον Φε­βρουά­ριο του 2022, ήταν η κα­τα­γρα­φή και η ερ­μη­νεία του συ­στή­μα­τος των πα­ρα­γό­ντων που κα­θο­ρί­ζουν την ανα­γνω­στι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά, αλ­λά και η επι­και­ρο­ποί­η­ση της γνώ­σης που δια­θέ­του­με μέ­χρι σή­με­ρα.

Πρό­κει­ται για την πρώ­τη έρευ­να που πραγ­μα­το­ποιεί­ται 12 χρό­νια με­τά την αντί­στοι­χη έρευ­να του ΕΚΕ­ΒΙ και η οποία απο­τυ­πώ­νει την κα­τά­στα­ση, όπως ακρι­βώς αυ­τή δια­μορ­φώ­θη­κε με­τά την οι­κο­νο­μι­κή και την υγειο­νο­μι­κή κρί­ση που με­σο­λά­βη­σαν, αλ­λά­ζο­ντας άρ­δην το εκ­δο­τι­κό το­πίο. Την πο­σο­τι­κή έρευ­να ανέ­λα­βε ο Στρά­τος Φα­να­ράς και η Metron Analysis, η οποία εί­χε πραγ­μα­το­ποι­ή­σει και την έρευ­να του ΕΚΕ­ΒΙ το 2010. Η έρευ­να, εκτός από την κα­τα­γρα­φή των πο­σο­τι­κών στοι­χεί­ων, ανα­ζή­τη­σε απα­ντή­σεις σε καί­ρια ερω­τή­μα­τα, όπως πώς κα­τα­λή­γει κά­ποιος να εί­ναι συ­στη­μα­τι­κός ή μέ­τριος ανα­γνώ­στης, αλ­λά και για ποιους λό­γους τε­λι­κά κά­ποιος ή κά­ποια δεν γί­νε­ται ανα­γνώ­στης ή ανα­γνώ­στρια.

Τα ευ­ρή­μα­τα της έρευ­νας ανα­δει­κνύ­ουν και τεκ­μη­ριώ­νουν την αι­τιώ­δη σχέ­ση της ανά­γνω­σης με την προ­σω­πι­κή, επαγ­γελ­μα­τι­κή και κοι­νω­νι­κή εξέ­λι­ξη. Επί­σης, η με­λέ­τη συ­νο­δεύ­ε­ται από συ­μπε­ρά­σμα­τα, προ­τά­σεις και ένα επί­με­τρο για το με­γά­λο ζή­τη­μα που ανα­δει­κνύ­ε­ται από την έρευ­να, το γε­γο­νός ότι οι ανα­γνω­στι­κές ανι­σό­τη­τες πα­ρά­γουν κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­σμι­κές ανι­σό­τη­τες.

Α. Βα­σι­κά ευ­ρή­μα­τα της έρευ­νας

• Ο πλη­θυ­σμός τρι­χο­το­μεί­ται σε μη ανα­γνώ­στες, μη εντα­τι­κούς ανα­γνώ­στες και εντα­τι­κούς ανα­γνώ­στες. Το μέ­σο πλή­θος βι­βλί­ων που έχουν δια­βα­στεί από τον γε­νι­κό πλη­θυ­σμό εί­ναι τα 5 βι­βλία (διά­με­σος: μό­λις 2 βι­βλία).
• Η έλ­λει­ψη χρό­νου εί­ναι ο κύ­ριος λό­γος για τον οποίο δεν δια­βά­ζουν βι­βλία οι πε­ρισ­σό­τε­ροι πο­λί­τες. Για τους μη ανα­γνώ­στες ο λό­γος εί­ναι η μη ελ­κυ­στι­κό­τη­τα του δια­βά­σμα­τος.
• Σε πο­σο­στό με­γα­λύ­τε­ρο του 80% τα βι­βλία που δια­βά­στη­καν ήταν έντυ­πης μορ­φής, ebook διά­βα­σαν κυ­ρί­ως άν­δρες νε­α­ρής ηλι­κί­ας.
• Η λο­γο­τε­χνία βρί­σκε­ται στην πρώ­τη θέ­ση των ανα­γνω­στι­κών προ­τι­μή­σε­ων, ακο­λου­θούν η ιστο­ρία και η αστυ­νο­μι­κή λο­γο­τε­χνία -δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις εντο­πί­ζο­νται ανά­λο­γα με το φύ­λο των ερω­τώ­με­νων.
• Με την ανά­γνω­ση των βι­βλί­ων επι­διώ­κε­ται τό­σο η πλη­ρο­φό­ρη­ση και η από­λαυ­ση της τέ­χνης του λό­γου όσο και η φυ­γή από την κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα.
• Ση­μα­ντι­κός πα­ρά­γο­ντας στην αγο­ρά ενός βι­βλί­ου εί­ναι η διά­δο­σή του από στό­μα σε στό­μα, χω­ρίς να παύ­ει η ανά­γκη να το πιά­σει ο ανα­γνώ­στης στα χέ­ρια του πη­γαί­νο­ντας στα βι­βλιο­πω­λεία -ση­μα­ντι­κός ο ρό­λος του δια­δι­κτύ­ου.
• Όσο υψη­λό­τε­ρο εί­ναι το εκ­παι­δευ­τι­κό επί­πε­δο των ερω­τώ­με­νων τό­σο αυ­ξά­νο­νται οι τι­μές στον δεί­κτη ανά­γνω­σης βι­βλί­ων. Ει­δι­κό­τε­ρα, οι ερω­τώ­με­νοι ανώ­τε­ρου εκ­παι­δευ­τι­κού επι­πέ­δου έχουν μέ­ση τι­μή στον δεί­κτη 8,1 ένα­ντι 3,5 των ερω­τώ­με­νων κα­τώ­τε­ρου εκ­παι­δευ­τι­κού επι­πέ­δου.
• Όσο υψη­λό­τε­ρου επι­πέ­δου εί­ναι τα επαγ­γέλ­μα­τα του πα­τέ­ρα, της μη­τέ­ρας, του πα­τρο­γο­νι­κού και του μη­τρο­γο­νι­κού παπ­πού των ερω­τώ­με­νων τό­σο υψη­λό­τε­ρος εί­ναι ο δεί­κτης ανά­γνω­σης βι­βλί­ων.
• Όσο αυ­ξά­νο­νται τα βι­βλία που υπάρ­χουν στο νοι­κο­κυ­ριό ή που υπήρ­χαν στην παι­δι­κή βι­βλιο­θή­κη των ερω­τώ­με­νων τό­σο αυ­ξά­νε­ται και ο δεί­κτης ανά­γνω­σης κα­τά το τε­λευ­ταίο έτος.

Β. Βα­σι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα της έρευ­νας

• Αν πα­ρα­μέ­νουν μέ­σα στον χρό­νο ανι­σό­τη­τες και δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις στην ανα­γνω­στι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά αυ­τό οφεί­λε­ται στο γε­γο­νός ότι οι μη ορα­τές συν­θή­κες πρό­σβα­σης στην ανά­γνω­ση και η διάρ­κεια της σχο­λι­κής εκ­παί­δευ­σης πα­ρα­μέ­νουν ακό­μα άνι­σα κα­τα­νε­μη­μέ­νες με­τα­ξύ των κοι­νω­νι­κών ομά­δων.
• Οι προ­σπά­θειες ενί­σχυ­σης της φι­λα­να­γνω­σί­ας, όσο πα­ράλ­λη­λα δεν δη­μιουρ­γού­νται οι κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες που θα επέ­τρε­παν τη γέν­νη­ση και την ενερ­γο­ποί­η­ση της πρα­κτι­κής της ανά­γνω­σης, κα­τα­δι­κά­ζο­νται σε συ­γκυ­ρια­κή επι­τυ­χία.
• Οι επεν­δύ­σεις σε προ­γράμ­μα­τα ανά­πτυ­ξης της ανα­γνω­στι­κής πρα­κτι­κής κα­θώς και σε αν­θρώ­πι­νο δυ­να­μι­κό μπο­ρούν να απο­βούν πο­λύ πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κές, υπό τον όρο ότι θα συ­νο­δευ­τούν από ανά­λο­γες επεν­δύ­σεις στο εκ­παι­δευ­τι­κό σύ­στη­μα.
• Η διά­δο­ση της ανά­γνω­σης δεν θα γί­νει πο­τέ μια μη­χα­νι­κή απόρ­ροια της προ­σφο­ράς της, κα­θώς προ­ϋ­πο­θέ­τει μια άσκη­ση η όποια με τη σει­ρά της προ­ϋ­πο­θέ­τει μια ισχυ­ρή και επί­μο­νη επι­θυ­μία πρα­κτι­κής.

Γ. Προ­τά­σεις - προ­ο­πτι­κές

• Για να εί­ναι ρε­α­λι­στι­κές, οι προ­σπά­θειες εκ­δη­μο­κρα­τι­σμού της ανά­γνω­σης πρέ­πει να λη­φθούν υπό­ψη δύο κοι­νω­νιο­λο­γι­κές πα­ρα­τη­ρή­σεις: α) η ανα­γνω­στι­κή ευ­χέ­ρεια δεν εί­ναι ισά­ξια κα­τα­νε­μη­μέ­νη σε όλα τα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα, β) υπάρ­χουν κοι­νω­νι­κές ομά­δες των οποί­ων η κουλ­τού­ρα όχι απλώς προ­σα­να­το­λί­ζε­ται σε δια­φο­ρε­τι­κές αξί­ες από εκεί­νες που προ­ϋ­πο­θέ­τει και συ­νε­πά­γε­ται η συ­στη­μα­τι­κή ανα­γνω­στι­κή πρα­κτι­κή, αλ­λά και απα­ξιώ­νει ρη­τά την ανά­γνω­ση βι­βλί­ων.
• Μια πο­λι­τι­σμι­κή πο­λι­τι­κή που αγνο­εί την πρώ­τη πα­ρα­τή­ρη­ση εί­ναι ανα­πο­τε­λε­σμα­τι­κή κα­θώς δεν λαμ­βά­νει υπό­ψη της εκεί­νους που εί­τε πα­ρα­νο­ούν εί­τε δεν κα­τα­νο­ούν ό,τι δια­βά­ζουν. Μια πο­λι­τι­σμι­κή πο­λι­τι­κή που απο­σκο­πεί στη διά­δο­ση της ανά­γνω­σης ως δρα­στη­ριό­τη­τας του ελεύ­θε­ρου χρό­νου ή στη διά­χυ­ση της «λό­γιας» ή «νό­μι­μης» κουλ­τού­ρας που αγνο­εί τη δεύ­τε­ρη προη­γη­θεί­σα πα­ρα­τή­ρη­ση εί­ναι κα­τα­δι­κα­σμέ­νη σε απο­τυ­χία, κα­θώς δεν κα­τα­νο­εί ότι για να μπο­ρέ­σει μια κοι­νω­νι­κή ομά­δα ή ένα άτο­μο να υιο­θε­τή­σει μια πρα­κτι­κή, όπως η πρα­κτι­κή της ανά­γνω­σης, θα πρέ­πει η πρα­κτι­κή αυ­τή να νοη­μα­το­δο­τεί­ται από την κουλ­τού­ρα της.
• Κά­θε πο­λι­τι­κή διά­χυ­σης της ανά­γνω­σης οφεί­λει να αντι­με­τω­πί­ζει και το ζή­τη­μα της σχέ­σης που δια­τη­ρούν οι διά­φο­ρες κοι­νω­νι­κές ομά­δες με τους χώ­ρους ανά­γνω­σης και τους τρό­πους χρή­σης του βι­βλί­ου μέ­σα σε αυ­τούς.
• Οι υπεύ­θυ­νοι αυ­τών των πο­λι­τι­κών εί­ναι απα­ραί­τη­το να γνω­ρί­ζουν τη μορ­φή, το εί­δος και την ικα­νό­τη­τα των νοη­τι­κών σχη­μά­των κα­τα­νό­η­σης του κό­σμου που δια­θέ­τουν τα άτο­μα που δεν δια­βά­ζουν ή δια­βά­ζουν λί­γο.
• Μια απο­τε­λε­σμα­τι­κή πο­λι­τι­κή διά­δο­σης της ανά­γνω­σης δεν μπο­ρεί πα­ρά να έχει μό­νο μία αρ­χή την εξής δεν υπάρ­χουν ακα­τάλ­λη­λα βι­βλία, δεν υπάρ­χουν άχρη­στες και απρό­σφο­ρες ανα­γνώ­σεις, ακό­μα και αυ­τές του πρώ­του επι­πέ­δου.
• Μια στρα­τη­γι­κή ανά­γνω­σης, που ως στό­χο έχει να εντά­ξει με τρό­πο μό­νι­μο και ισχυ­ρό την ανα­γνω­στι­κή πρα­κτι­κή στη λαϊ­κή κουλ­τού­ρα, πρέ­πει να επι­διώ­κει την έντα­ξη του βι­βλί­ου στην κουλ­τού­ρα ως οι­κείο και ενερ­γό αντι­κεί­με­νο και όχι την από-πο­λι­τι­σμι­κο­ποί­η­ση των λαϊ­κών στρω­μά­των. Η υιο­θέ­τη­ση μιας τέ­τοιας στό­χευ­σης και κυ­ρί­ως η επι­τυ­χία μιας τέ­τοιας πο­λι­τι­κής συν­δέ­ο­νται με έναν ρι­ζι­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό της πο­λι­τι­σμι­κής και ιδε­ο­λο­γι­κής λει­τουρ­γί­ας της ανά­γνω­σης και του βι­βλί­ου στο πλαί­σιο των σύγ­χρο­νων κοι­νω­νιών.

Μπο­ρεί­τε να κα­τε­βά­σε­τε την έρευ­να εδώ.

(Νο­έμ­βριος 2022)