Ο φιλόλογος , ο φιλών λόγους και σπουδάζων περί παιδείαν»., κατά τον Φρύνιχο) μπορεί να αφιερώσει από τον χρόνο του στη λέξη εμβόλιο και στο σχετικό λεξιλόγιο, για να δείξει στους μαθητές «παίζων» και όχι «σπουδάζων» θέματα σχετικά με την οικονομία της γλώσσας, την ετυμολογία των λέξεων κ.ά Είμαι βέβαιος ότι, αν αρέσουν στον ίδιο τα παιχνίδια με τη γλώσσα, σίγουρα θα αρέσουν και στους μαθητές. Οπωσδήποτε στους περισσότερους.
Το ρήμα βάλλω στα ΑΕ συντίθεται με όλες τις προθέσεις.Έτσι προκύπτουν 18 νέα ρήματα: εκβάλλω, εισβάλλω, εμβάλλω, διαβάλλω, επιβάλλω κλπ.
Η κάθε πρόθεση αλλάζει την αρχική σημασία του βάλλω , ρίχνω, χτυπώ, θέτω). Η πρόθεση εν στο εμβάλλω αλλάζει τη σημασία , ρίχνω κάτι μέσα σε κάτι άλλο). Η σύνθεση μας δείχνει έναν από τους τρόπους της οικονομικής λειτουργίας της γλώσσας η οποία με απλές κινήσεις, χωρίς να πλάθει νέες λέξεις, οργανώνει τον πλούτο της, για να ικανοποιεί τις εκφραστικές ανάγκες του ανθρώπου.
Ο δεύτερος τρόπος εμπλουτισμού της γλώσσας είναι η παραγωγή. Το βάλλω έχει θέματα: βαλ-(βάλλω), βολ- (βολή), βελ- (βέλος), βλ- (βλήμα). Στα θέματα προστίθενται οι παραγωγικές καταλήξεις, τα επιθήματα.
Από το σύνθετο ρήμα εμβάλλω παράγονται μεταξύ άλλων οι λέξεις έμβολο, εμβολή,( = η ενέργεια να ρίχνει κανείς κάτι μέσα σε κάτι άλλο). Από την εμβολή με την υποκοριστική κατάληξη –ιον (βιβλος-βιβλίον παις- παιδίον), παράγεται το εμβόλιον (=μικρή ποσότητα φαρμάκου που εισάγεται με ένεση στο σώμα)..Οι λέξεις, φυσικά, λειτουργούν μέσα στα συγκείμενα.
Ο δεύτερος τρόπος εμπλουτισμού της γλώσσας είναι η παραγωγή. Το βάλλω έχει θέματα: βαλ-(βάλλω), βολ- (βολή), βελ- (βέλος), βλ- (βλήμα). Στα θέματα προστίθενται οι παραγωγικές καταλήξεις, τα επιθήματα.
Από το σύνθετο ρήμα εμβάλλω παράγονται μεταξύ άλλων οι λέξεις έμβολο, εμβολή,( = η ενέργεια να ρίχνει κανείς κάτι μέσα σε κάτι άλλο). Από την εμβολή με την υποκοριστική κατάληξη –ιον (βιβλος-βιβλίον παις- παιδίον), παράγεται το εμβόλιον (=μικρή ποσότητα φαρμάκου που εισάγεται με ένεση στο σώμα)..Οι λέξεις, φυσικά, λειτουργούν μέσα στα συγκείμενα.
Ό,τι όμως συμβαίνει μέσα στη λέξη (πρόθεμα , θέμα, επίθημα , κατάληξη(, συμβαίνει και μέσα στην πρόταση.
Μπορούμε να συνεχίσουμε:
Από το εμβόλιο παράγεται το ρήμα εμβολιάζω και απ’ αυτό ο εμβολιασμός, τα οποία περνώντας από το λαϊκό κανάλι της γλώσσας έγιναν μπολιάζω και μπόλι, και μπόλιασμα που λέγονται κυρίως στον εμβολιασμό φυτών και δέντρων.
Η διπλή πορεία της γλώσσας από το λόγιο και λαϊκό κανάλι της παρέχει τη δυνατότητα με τις διπλοτυπίες ή τις ανεπαίσθητες μεταβολές να πολλαπλασιάζει το λεξιλόγιο ή να κερδίζει σε σημαινόμενα. Ένα παράδειγμα: έχουμε τα ρήματα σκιάζω (τρισύλλαβο) και σκιάζω (δισύλλαβο. Η συνίζηση στο δεύτερο ρήμα άλλαξε τη σημασία του. Το πρώτο σημαίνει ρίχνω σκιά και το δεύτερο τρομάζω κάποιον. Αν σχηματίσουμε τους χρόνους των δυο ρημάτων, ενώ ο ενεστώτας έχει την ίδια μορφή, οι άλλοι χρόνοι διαφοροποιούνται: σκίασα αλλά έσκιαξα, σκιάστηκα αλλά σκιάχτηκα κλπ.Μένω μόνο σε ένα παράδειγμα, η γλώσσα όμως έχει πληθώρα.
Στις νεολατινικές γλώσσες και στα αγγλικά επικράτησε η λέξη βατσίνα, από τη λατινική λέξη vaccina που σημαίνει δαμάλα, νεαρή αγελάδα. Ο όρος στα ελληνικά αποδόθηκε με τη λέξη δαμαλισμός και αντιστοιχεί με τον όρο εμβολιασμός. Θυμάμαι από την Κατοχή και τα μεταγενέστερα χρόνια τη λέξη βατσίνα. Μας εμβολίασαν για την ευλογιά (άλλο παράδειγμα το ζεύγος ευλογία- ευλογιά) και μας έμεινε η ουλή στο χέρι.
Αυτά για τους φιλολόγους. Οι γιατροί έχουν να πουν τα δικά τους για το εμβόλιο.Να είστε όλοι καλά!
Σημ. Η βατσινιά είναι η βατομουριά. Έχει αγκάθια και τρυπάει αλλά δεν έχει σχέση με τη βατσίνα..
Μπορούμε να συνεχίσουμε:
Από το εμβόλιο παράγεται το ρήμα εμβολιάζω και απ’ αυτό ο εμβολιασμός, τα οποία περνώντας από το λαϊκό κανάλι της γλώσσας έγιναν μπολιάζω και μπόλι, και μπόλιασμα που λέγονται κυρίως στον εμβολιασμό φυτών και δέντρων.
Η διπλή πορεία της γλώσσας από το λόγιο και λαϊκό κανάλι της παρέχει τη δυνατότητα με τις διπλοτυπίες ή τις ανεπαίσθητες μεταβολές να πολλαπλασιάζει το λεξιλόγιο ή να κερδίζει σε σημαινόμενα. Ένα παράδειγμα: έχουμε τα ρήματα σκιάζω (τρισύλλαβο) και σκιάζω (δισύλλαβο. Η συνίζηση στο δεύτερο ρήμα άλλαξε τη σημασία του. Το πρώτο σημαίνει ρίχνω σκιά και το δεύτερο τρομάζω κάποιον. Αν σχηματίσουμε τους χρόνους των δυο ρημάτων, ενώ ο ενεστώτας έχει την ίδια μορφή, οι άλλοι χρόνοι διαφοροποιούνται: σκίασα αλλά έσκιαξα, σκιάστηκα αλλά σκιάχτηκα κλπ.Μένω μόνο σε ένα παράδειγμα, η γλώσσα όμως έχει πληθώρα.
Στις νεολατινικές γλώσσες και στα αγγλικά επικράτησε η λέξη βατσίνα, από τη λατινική λέξη vaccina που σημαίνει δαμάλα, νεαρή αγελάδα. Ο όρος στα ελληνικά αποδόθηκε με τη λέξη δαμαλισμός και αντιστοιχεί με τον όρο εμβολιασμός. Θυμάμαι από την Κατοχή και τα μεταγενέστερα χρόνια τη λέξη βατσίνα. Μας εμβολίασαν για την ευλογιά (άλλο παράδειγμα το ζεύγος ευλογία- ευλογιά) και μας έμεινε η ουλή στο χέρι.
Αυτά για τους φιλολόγους. Οι γιατροί έχουν να πουν τα δικά τους για το εμβόλιο.Να είστε όλοι καλά!
Σημ. Η βατσινιά είναι η βατομουριά. Έχει αγκάθια και τρυπάει αλλά δεν έχει σχέση με τη βατσίνα..