Η συνθήκη ανάμνησης της επετείου των γενεθλίων του Μάνου Χατζιδάκι, είναι γεμάτη μελαγχολικές πινελιές. Ποιος δεν μπορεί να μην μελαγχολήσει όταν συγκρίνει την εποχή του Μάνου Χατζιδάκι και άλλων μεγάλων Ελλήνων, με τη σημερινή παρηκμασμένη και φθοροποιό εκδοχή του έθνους μας; Ποιος δεν σκέφτεται το μεγάλο κόστος και τις βαθιές ρωγμές στο εθνικό σώμα, από την επικράτηση χαμηλής ποιότητας και αισθητικής αποτυπωμάτων, με δικαίωμα υπογραφής για τη ζωή μας, στην πολιτική και ευρύτερα τον δημόσιο βίο; Ποιος δεν αντικρίζει με απόγνωση έναν εθνικό ορίζοντα, γκρίζο και συννεφιασμένο;
Ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε θεμέλιος λίθος μιας καλύτερης Ελλάδας. Μιας Ελλάδας με αυταπόδεικτη αυτοπεποίθηση. Μιας Ελλάδας αρκούντως γενναίας να παραδέχεται τις ατέλειες και τις υστερήσεις της, και να πασχίζει να τις διορθώσει. Μιας Ελλάδας τρόμαζε από το «τέρας» το οποίο αντίκριζε κάθε φορά στον καθρέφτη, επειδή το «τέρας» της έμοιαζε.
Φυσικά, όπως το έθνος μας έκανε και με άλλους μεγάλους «πατέρες» του Ελληνισμού, τον Μάνο Χατζιδάκι δεν τον ακούσαμε προσεκτικά. Ούτε για το τέρας στον καθρέφτη, στο οποίο αρχίζουμε να μοιάζουμε, είτε για τη δίδυμη και κοινή απειλή που αποτελούν για το εθνικό μέλλον ο λαϊκισμός και ο ελιτισμός. Ισότιμα.Το ίδιο κάναμε και με άλλους μεγάλους. Ο Οδυσσέας Ελύτης, ο δεύτερος Νομπελίστας ποιητής του έθνους, μας είχε προειδοποιήσει να κάνουμε ένα άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά. Δεν το κάναμε. Η φθορά μας πρόλαβε και κυριαρχεί σήμερα στη δημόσια σφαίρα. Όσο για τον πρώτο Νομπελίστα, τον Γιώργο Σεφέρη, μας είχε εξηγήσει ότι, «σε αυτόν τον κόσμο που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους». Ούτε τον Σεφέρη τον ακούσαμε. Παραδοθήκαμε στο μίσος και τον διχασμό.
Όσο για το μεγάλο Αλεξανδρινό Κωνσταντίνο Καβάφη, με την «Ιθάκη» και τους «Βαρβάρους», με την «Αλεξάνδρεια που χάνουμε», μας προσέφερε ένα άλλο, ξεχασμένο δίδαγμα ζωής: «Κι αν δεν μπορείς να κάνεις τη ζωή σου όπως θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον, όσο μπορείς: Μην την εξευτελίζεις».
Δεν αποφύγαμε να μοιάσουμε του τέρατος στον καθρέφτη, δεν νικήσαμε τον λαϊκισμό και τον ελιτισμό, δεν τρέξαμε πιο γρήγορα από τη φθορά, δεν ενωθήκαμε σε έναν κόσμο που στενεύει. Εξευτελιστήκαμε… Μια χαρά τα καταφέραμε, δηλαδή.
Το… αυτοάνοσο λαϊκισμού και ελιτισμού
Η κοινή και ισότιμη ανησυχία του Μάνου Χατζιδάκι για τον λαϊκισμό και τον ελιτισμό, εξηγείται και εξηγεί. Ο μεγάλος Έλληνας απεχθανόταν τους χειραγωγούς της κοινωνίας. Του λαού. Εκείνους που ήθελαν να εκμεταλλευτούν τις αγωνίες των ανθρώπων. Είτε με χυδαία απλούστευση της πραγματικότητας, είτε από μια ενοχλητική αφετηρία ελιτίστικης προσέγγισης, χωρίς το κατάλληλο υπόβαθρο και το περιεχόμενο για να τη δικαιολογεί.
Ο λαϊκισμός και ο ελιτισμός παραμένουν και σήμερα… μαζί μας. Ετεροκαθορίζουν το εθνικό αφήγημα. Και διαιωνίζονται ως… αυτοάνοσο της εθνικής διαδρομής, με ελάχιστες εξαιρέσεις προσωπικοτήτων με το ηγετικό αποτύπωμα να διακόψουν αυτό το εθνοκτόνο νήμα. Έστω για μερικά χρόνια, προτού… συνεχίσει από εκεί όπου ηττήθηκε.
Η αντίσταση στην παρακμή
Ο τεράστιος και αναντικατάστατος Μάνος Χατζιδάκις μας προσέφερε ένα διαρκές παράδειγμα… ξεβολέματος. Κόντρα στο ρεύμα και την κυρίαρχη αντίληψη. Αδιαφορώντας για τις πιθανότητες. Απέναντι στην παρακμή.
Η μουσική δίνει ζωή. Και ο Μάνος Χατζιδάκις έδωσε ζωή σε μια Ελλάδα που προσπαθούσε να ανακαλύψει τον εαυτό της, να προσδιορίσει την ταυτότητά της. Της έδωσε οξυγόνο, από αυτό που στερείται σήμερα το εθνικό παρόν, και αναπόφευκτα το εθνικό μέλλον.
Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε αντιληφθεί εγκαίρως τη διαχρονική παθογένεια του λαού μας να φλερτάρει με την παρακμή. Και μας χάρισε ένα διαρκές παράδειγμα έμπνευσης και αντίστασης.