"Θάλασσα! Λατρεία…
Ηρεμία, γαλήνη… ήλιος, καλοκαίρι, θάλασσα…
Ανεμελιά, διακοπές.
Το υπέροχο υγρό στοιχείο – η θάλασσα – μέσα στο οποίο μπορεί κανείς να βυθιστεί κυριολεκτικά ή μεταφορικά: να βουτήξει με το σώμα ή απλώς με τη σκέψη, ατενίζοντάς την. Παίρνει τόσες διαφορετικές όψεις, γεννά τόσο ετερόκλητα συναισθήματα· άλλοτε αντικρουόμενα, άλλοτε συνυπάρχοντα και κάποτε οδηγούν σε ψυχική ευφορία, ένταση, φόβο ή γλυκόπικρη ανακούφιση.
Ίσως η ίδια η θάλασσα να είναι μια εύστοχη μεταφορά για τις διαθέσεις της ανθρώπινης ψυχής. Η γαλήνη της θυμίζει την ηρεμία της εσωτερικής μας ζωής. Όταν την κοιτάς, σκέψεις αναβλύζουν σαν κύματα και χάνεσαι στον μακρινό ορίζοντα. Μπορείς να στέκεσαι ώρες χωρίς να πεις λέξη.
Και έπειτα… η φουρτουνιασμένη θάλασσα!
Η θαλασσοταραχή!
Οι φουρτούνες που φέρνουν στο νου τις ταραχές της ζωής. Εκείνα τα όνειρα που γκρεμίστηκαν, τα θέλω που σβήστηκαν πάνω στην άμμο.
Η θάλασσα… λατρεία.
Η θάλασσα… πλανεύτρα.
Η θάλασσα… δολοφόνος.
Η θάλασσα… χαρά ή δυστυχία.
Ήρεμη σαν λάδι, ή μανιασμένη σαν δαίμονας. Στις πιο σκληρές στιγμές, σε καλεί να της μιλήσεις. Να σταθείς μπροστά της, να την κοιτάξεις, και εκείνη σε ακούει. Ή ίσως σε προκαλεί σε διάλογο – μυστικό, εσωτερικό.
Αγναντεύοντας τη θάλασσα, όταν είναι φουρτουνιασμένη, ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει την ίδια του την ψυχή να αναταράσσεται. Όπως γράφει ο Πάτρικ Ρόθφους:
«Τρία πράγματα φοβούνται οι σοφοί: τη θάλασσα σε φουρτούνα, μια νύχτα χωρίς φεγγάρι και τον θυμό ενός ήρεμου ανθρώπου.»
Η θαλασσοταραχή, πέρα από φυσικό φαινόμενο, αποκτά βαθιά συμβολική σημασία στη λογοτεχνία και τη σκέψη. Συμβολίζει τις ψυχικές τρικυμίες, τις εσωτερικές συγκρούσεις, την απώλεια του ελέγχου, αλλά και το καθαρτήριο ταξίδι της ύπαρξης.
Η θάλασσα στη λογοτεχνία
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η θάλασσα αποτελεί διαρκή πηγή έμπνευσης. Ο Όμηρος, ο Ησίοδος, οι λυρικοί και οι τραγικοί ποιητές την παρουσιάζουν συχνά ως στοιχείο απειλητικό, ανεξέλεγκτο και επιβλητικό.
Οδύσσεια – Όμηρος:
«Κι ο άνεμος σηκώθηκε κι έπιασε θαλασσοταραχή φοβερή,
κι η θάλασσα σωρεύτηκε θολή·
Η θάλασσα… λατρεία.
Η θάλασσα… πλανεύτρα.
Η θάλασσα… δολοφόνος.
Η θάλασσα… χαρά ή δυστυχία.
Ήρεμη σαν λάδι, ή μανιασμένη σαν δαίμονας. Στις πιο σκληρές στιγμές, σε καλεί να της μιλήσεις. Να σταθείς μπροστά της, να την κοιτάξεις, και εκείνη σε ακούει. Ή ίσως σε προκαλεί σε διάλογο – μυστικό, εσωτερικό.
Αγναντεύοντας τη θάλασσα, όταν είναι φουρτουνιασμένη, ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει την ίδια του την ψυχή να αναταράσσεται. Όπως γράφει ο Πάτρικ Ρόθφους:
«Τρία πράγματα φοβούνται οι σοφοί: τη θάλασσα σε φουρτούνα, μια νύχτα χωρίς φεγγάρι και τον θυμό ενός ήρεμου ανθρώπου.»
Η θαλασσοταραχή, πέρα από φυσικό φαινόμενο, αποκτά βαθιά συμβολική σημασία στη λογοτεχνία και τη σκέψη. Συμβολίζει τις ψυχικές τρικυμίες, τις εσωτερικές συγκρούσεις, την απώλεια του ελέγχου, αλλά και το καθαρτήριο ταξίδι της ύπαρξης.
Η θάλασσα στη λογοτεχνία
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η θάλασσα αποτελεί διαρκή πηγή έμπνευσης. Ο Όμηρος, ο Ησίοδος, οι λυρικοί και οι τραγικοί ποιητές την παρουσιάζουν συχνά ως στοιχείο απειλητικό, ανεξέλεγκτο και επιβλητικό.
Οδύσσεια – Όμηρος:
«Κι ο άνεμος σηκώθηκε κι έπιασε θαλασσοταραχή φοβερή,
κι η θάλασσα σωρεύτηκε θολή·
τα κύματα πελώρια,
και του σπάζανε τα κουπιά στα χέρια·
και του σπάζανε τα κουπιά στα χέρια·
μα τότε
τον άρπαξε η φοβερή καταιγίδα…»
Αλκαίος:
«Κύματα μαύρα σηκώθηκαν απ’ άγρια καταιγίδα,
το κατάρτι λυγίζει, η ελπίδα λιγοστεύει·
και δεν γνωρίζουμε αν θα ζήσουμε ως την αυγή…»
Αισχύλος – «Πέρσες»:
«Το κύμα θύμωσε και ήρθε το κακό,
η θάλασσα εβρυχήθη, και σκέπασε τα πάντα…»
Νεώτερη και σύγχρονη λογοτεχνία (Αποσπάσματα)
Ο Νίκος Καββαδίας – ο ναυτικός ποιητής
Ο Νίκος Καββαδίας είναι ο ποιητής που ταυτίστηκε όσο κανείς με τη θάλασσα. Ο ίδιος ναυτικός, βιωματικός, μας μετέφερε όχι απλώς εικόνες αλλά αισθήσεις. Μυρωδιές λιμανιών, χτύπους κυμάτων και μοναξιά ταξιδιώτη.
Από το ποίημα «Θεσσαλονίκη»:
«Μα ήταν κάτι φουρτούνες, κάτι βραδιές με μπόρα,
που η θάλασσα ανέβαινε ως την καρδιά μας…
κι ακούγαμε τις λέξεις που δεν είπε ποτέ κανείς
παρά μόνο ο βυθός.»
Ο Κρητικός – Διονύσιος Σολωμός:
«Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν’ αφήσει,
κι από τον κρότο τον βαρύ κι απ’ του πελάγου την ορμή
μόνο τ’ αστροπελέκι
επάστραφτε και εφώτιζε και την γλυκιά μορφή της…»
Καβάφης – Θάλασσα του πρωιού:
«Πόσο φαιδρή, πόσο χαρούμενη, θάλασσα του πρωιού,
σε πόθους και σε όνειρα μοιάζεις.»
Ελύτης – Άξιον Εστί:
«Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική
το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου…»
Απόσπασμα από τη “Μεγάλη Χίμαιρα” του Μ. Καραγάτση, σχετικό με θαλασσοταραχή, από την αρχή του έργου, όταν η Μαρία ταξιδεύει με πλοίο προς την Ελλάδα:
“Η θάλασσα ήτανε μαύρη, αφρισμένη, και το καράβι τρανταζόταν σαν καρυδότσουφλο στις φουρτούνες του Αιγαίου. Ο αέρας ούρλιαζε στις αρματωσιές, και οι επιβάτες στοιβάζονταν μέσα στο σαλόνι, χλωμοί και ζαλισμένοι. Η Μαρία στεκόταν στην κουπαστή, πεισματικά, κρατώντας με όλη της τη δύναμη την ψυχραιμία της. Δεν ήθελε να δείξει φόβο. Ο άντρας της, ο Γιάννης, της φώναζε να μπει μέσα, μα εκείνη χαμογελούσε με κόπο.”
Το απόσπασμα αποτυπώνει τη δυσφορία και τον κλονισμό της ηρωίδας καθώς περνά από το πολιτισμένο Παρίσι στην άγρια ελληνική πραγματικότητα, με τη θάλασσα να λειτουργεί μεταφορικά ως το πρώτο μεγάλο δοκιμαστικό πέρασμα.
Σαίξπηρ – Η Τρικυμία (The Tempest)
«Το παρελθόν είναι πρόλογος. Κι η θάλασσα – μια σκηνή όπου οι άνθρωποι παλεύουν με τους ανέμους και τα πάθη τους.»
Ο Σαίξπηρ χρησιμοποιεί την καταιγίδα για να φέρει ανατροπές αλλά και για να οδηγήσει στην κάθαρση. Η τρικυμία γίνεται το μέσο που επαναφέρει τη δικαιοσύνη και αποκαθιστά τις ισορροπίες.
Η θάλασσα είναι πηγή ζωής και ταυτόχρονα σύμβολο ανατροπής. Είναι η ψυχή μας καθρέφτης: άλλοτε ήσυχη, άλλοτε οργισμένη. Μας εμπνέει, μας συντροφεύει, μας δοκιμάζει. Και όπως στη ζωή, έτσι και στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, εκεί που όλα μοιάζουν χαμένα, πάντα διαφαίνεται στον ορίζοντα ένα φως – μικρό σαν σπίθα, μα ικανό να οδηγήσει ξανά στην ελπίδα."
τον άρπαξε η φοβερή καταιγίδα…»
Αλκαίος:
«Κύματα μαύρα σηκώθηκαν απ’ άγρια καταιγίδα,
το κατάρτι λυγίζει, η ελπίδα λιγοστεύει·
και δεν γνωρίζουμε αν θα ζήσουμε ως την αυγή…»
Αισχύλος – «Πέρσες»:
«Το κύμα θύμωσε και ήρθε το κακό,
η θάλασσα εβρυχήθη, και σκέπασε τα πάντα…»
Νεώτερη και σύγχρονη λογοτεχνία (Αποσπάσματα)
Ο Νίκος Καββαδίας – ο ναυτικός ποιητής
Ο Νίκος Καββαδίας είναι ο ποιητής που ταυτίστηκε όσο κανείς με τη θάλασσα. Ο ίδιος ναυτικός, βιωματικός, μας μετέφερε όχι απλώς εικόνες αλλά αισθήσεις. Μυρωδιές λιμανιών, χτύπους κυμάτων και μοναξιά ταξιδιώτη.
Από το ποίημα «Θεσσαλονίκη»:
«Μα ήταν κάτι φουρτούνες, κάτι βραδιές με μπόρα,
που η θάλασσα ανέβαινε ως την καρδιά μας…
κι ακούγαμε τις λέξεις που δεν είπε ποτέ κανείς
παρά μόνο ο βυθός.»
Ο Κρητικός – Διονύσιος Σολωμός:
«Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν’ αφήσει,
κι από τον κρότο τον βαρύ κι απ’ του πελάγου την ορμή
μόνο τ’ αστροπελέκι
επάστραφτε και εφώτιζε και την γλυκιά μορφή της…»
Καβάφης – Θάλασσα του πρωιού:
«Πόσο φαιδρή, πόσο χαρούμενη, θάλασσα του πρωιού,
σε πόθους και σε όνειρα μοιάζεις.»
Ελύτης – Άξιον Εστί:
«Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική
το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου…»
Απόσπασμα από τη “Μεγάλη Χίμαιρα” του Μ. Καραγάτση, σχετικό με θαλασσοταραχή, από την αρχή του έργου, όταν η Μαρία ταξιδεύει με πλοίο προς την Ελλάδα:
“Η θάλασσα ήτανε μαύρη, αφρισμένη, και το καράβι τρανταζόταν σαν καρυδότσουφλο στις φουρτούνες του Αιγαίου. Ο αέρας ούρλιαζε στις αρματωσιές, και οι επιβάτες στοιβάζονταν μέσα στο σαλόνι, χλωμοί και ζαλισμένοι. Η Μαρία στεκόταν στην κουπαστή, πεισματικά, κρατώντας με όλη της τη δύναμη την ψυχραιμία της. Δεν ήθελε να δείξει φόβο. Ο άντρας της, ο Γιάννης, της φώναζε να μπει μέσα, μα εκείνη χαμογελούσε με κόπο.”
Το απόσπασμα αποτυπώνει τη δυσφορία και τον κλονισμό της ηρωίδας καθώς περνά από το πολιτισμένο Παρίσι στην άγρια ελληνική πραγματικότητα, με τη θάλασσα να λειτουργεί μεταφορικά ως το πρώτο μεγάλο δοκιμαστικό πέρασμα.
Σαίξπηρ – Η Τρικυμία (The Tempest)
«Το παρελθόν είναι πρόλογος. Κι η θάλασσα – μια σκηνή όπου οι άνθρωποι παλεύουν με τους ανέμους και τα πάθη τους.»
Ο Σαίξπηρ χρησιμοποιεί την καταιγίδα για να φέρει ανατροπές αλλά και για να οδηγήσει στην κάθαρση. Η τρικυμία γίνεται το μέσο που επαναφέρει τη δικαιοσύνη και αποκαθιστά τις ισορροπίες.
Η θάλασσα είναι πηγή ζωής και ταυτόχρονα σύμβολο ανατροπής. Είναι η ψυχή μας καθρέφτης: άλλοτε ήσυχη, άλλοτε οργισμένη. Μας εμπνέει, μας συντροφεύει, μας δοκιμάζει. Και όπως στη ζωή, έτσι και στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, εκεί που όλα μοιάζουν χαμένα, πάντα διαφαίνεται στον ορίζοντα ένα φως – μικρό σαν σπίθα, μα ικανό να οδηγήσει ξανά στην ελπίδα."
