Το 1905, όταν η Αμερικανίδα συγγραφέας Γερτρούδη Στάιν κάθισε στο Παρίσι για να τη ζωγραφίσει ο σχετικά άγνωστος τότε 24χρονος Πάμπλο Πικάσο, η συνάντηση δεν εξελίχθηκε όπως θα περίμενε κανείς από το νεαρό Πικάσο. Καθώς δούλευε, απογοητευόταν όλο και περισσότερο. Η Στάιν δεν ήταν συνεργάσιμη και ο Πικάσο εγκατέλειψε τον καμβά, επιστρέφοντας στην πατρίδα του, την Ισπανία. Ωστόσο, επιστρέφοντας στο Παρίσι, ξαναείδε το πορτρέτο για άλλη μια φορά, αλλά μόνος του. Επεξεργάστηκε πλήρως το πρόσωπο του Στάιν, μετατρέποντάς το σε κάτι σχεδόν αγνώριστο, έμοιαζε περισσότερο με μάσκα. Η Στάιν, αφού είδε για πρώτη φορά την τελική εκδοχή, εξέφρασε στον Πικάσο ότι δεν ένιωθε ότι το πορτρέτο της έμοιαζε. Εκείνος της απάντησε: « Αυτό θα γίνει».
Ο αγώνας του νεαρού Πικάσο να αποδώσει το πορτρέτο της Στάιν, που σήμερα φιλοξενείται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, μαρτυρά την πολύπλοκη σχέση που προκύπτει όταν δύο δημιουργικές ιδιοφυΐες συναντιούνται. Για έναν ζωγράφο, ένας συγγραφέας είναι ένα θέμα που προσφέρει τόσο ίντριγκα όσο και φόβο, καθώς το ζητούμενο είναι να συλλάβει τα βάθη του μυαλού του. Από πολλές απόψεις, ο συγγραφέας έχει το πάνω χέρι: το γραπτό μέσο είναι μια απεριόριστη πηγή, που του επιτρέπει να δώσει σάρκα και οστά στους χαρακτήρες του με όση πολυπλοκότητα επιθυμεί. Ο ζωγράφος, αντίθετα, έχει μόνο ένα κάδρο για να αφήσει μια μόνιμη εικόνα.
Τα δεκατρία πορτρέτα που ακολουθούν αποτυπώνουν μια σειρά από συναντήσεις μεταξύ μερικών από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες και συγγραφείς του 19ου, 20ού και 21ου αιώνα. Κάθε πίνακας κρύβει τη δική του ιστορία, με έντονα τα σημάδια της εμμονής, της αντιπαλότητας, του πάθους και της ίντριγκας. Ορισμένα πορτρέτα έχουν φιλοτεχνηθεί στην εντέλεια, άλλα έχουν μείνει ημιτελή, αλλά μέσα σε καθένα από αυτά συγκρούονται δύο τρομεροί εγωισμοί.
Pablo Picasso, «Πορτρέτο της Γερτρούδης Στάιν», 1906
Η Γερτρούδη Στάιν θυμάται ότι πόζαρε για ώρες σε μια σπασμένη πολυθρόνα. O Πάμπλο Πικάσο καθόταν απέναντί της σε μια μικρή καρέκλα κουζίνας, λίγα εκατοστά μακριά από το καβαλέτο του καθώς δούλευε. Όπως θα δήλωνε η Στάιν, το πορτρέτο που δημιούργησε συνέδεσε συμβολικά δύο εξέχουσες καλλιτεχνικές μορφές του 20ού αιώνα: «Ο Πικάσο στη ζωγραφική και εγώ στη λογοτεχνία».
Amedeo Modigliani, «Πορτρέτο του Πιερ Ρεβερντί», γύρω στο 1915
Ο Amedeo Modigliani εφιστά την προσοχή στα μάτια του Pierre Reverdy. Η αταίριαστη δυαδικότητά τους φαίνεται να αντικατοπτρίζει μια εσωτερική σύγκρουση που ταλάνιζε τον Reverdy. Oι έντονες πνευματικές κλίσεις του Γάλλου σουρεαλιστή ποητή, τον οδήγησαν αργότερα να απομακρυνθεί από τον ηδονιστικό κόσμο του μποέμ Παρισιού.
Beauford Delaney, «James Baldwin», περίπου 1945-50.
Ο James Baldwin συνάντησε για πρώτη φορά τον μοντερνιστή ζωγράφο Beauford Delaney όταν ήταν 15 ετών. Και οι δύο φτωχοί και αβέβαιοι για το μέλλον τους, περιπλανιόντουσαν μαζί στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Ο Baldwin έγραψε αργότερα: «Η ρεαλιστική ματιά του με έκανε να αρχίσω να βλέπω».
Alice Neel, «Frank O’Hara, No. 2,» 1960
Ένα αυστηρό πορτρέτο της ηγετικής μορφής της δημιουργικής σχολής της Νέας Υόρκης. H απεικόνιση του Frank O’Hara από την Alice Neel αποφεύγει εντελώς την ωραιοποίηση που είναι τυπική, όταν ένας ζωγράφος απαθανατίζει ένα νεαρό αστέρι. Αντίθετα, ο συγγραφέας εμφανίζεται ευάλωτος και γκροτέσκος. Το έργο έγινε την ίδια χρονιά που ο O’Hara έγινε αναπληρωτής επιμελητής στο MoMA, ένα εντυπωσιακό κατόρθωμα σε ηλικία 35 ετών.
Andy Warhol, «Τρούμαν Καπότε», 1979
Το ενδιαφέρον του Άντι Γουόρχολ για τον Τρούμαν Καπότε ξεκίνησε πολύ πριν ονομάσει την πρώτη του ατομική έκθεση «Δεκαπέντε σχέδια βασισμένα στα γραπτά του Τρούμαν Καπότε». Ο Καπότε θυμάται: «Όταν ήταν παιδί, ο Άντι Γουόρχολ είχε αυτή την εμμονή για μένα και μου έγραφε από το Πίτσμπουργκ… Ήθελε να γίνει φίλος μου, ήθελε να μου μιλήσει. Παραλίγο να με τρελάνει».
Eric Fischl, «Joan and John», 2002
Το πορτρέτο της Joan Didion και του συζύγου της John Gregory Dunne από τον Eric Fischl, είναι από τη μια πλευρά μια οικεία απεικόνιση του ζευγαριού και από την άλλη μοιάζει εντελώς ξένο μεταξύ τους. Χαρακτηριστικό των ασυνήθιστων συνθέσεών του, ο Fischl τοποθέτησε το ζευγάρι μπροστά σε έναν κενό καμβά, σαν να περιμένει τη σειρά του για να ζωγραφιστεί. Ο καλλιτέχνης θυμήθηκε αργότερα την ευχαρίστηση του ζευγαριού όταν είδε το τελικό πορτρέτο. Σε συνέντευξή του το 2014, ο Fischl θυμάται πως ο John ήταν ιδιαίτερα ικανοποιημένος με το πώς είχε αποτυπώσει το «μεγάλο ιρλανδικό στήθος του», ωστόσο, «ένα μήνα αργότερα ο John ήταν νεκρός. Από καρδιακή προσβολή. Και ήταν κάτι εκπληκτικό και παράξενο».
Marlene Dumas, «Oscar Wilde», 2016
Μια μαυρίλα πλανάται πάνω από τους πίνακες της Marlene Dumas που υποδηλώνει κάτι δυσοίωνο. Το 2017, ένα χρόνο μετά τη δημιουργία αυτού του πορτραίτου, εξήγησε ότι επέλεξε τον Όσκαρ Ουάιλντ ως θέμα όχι μόνο επειδή θαύμαζε βαθιά τη γραφή του, αλλά επειδή είδε έναν «ευαίσθητο άνθρωπο» που είχε ένα «τραγικό τέλος». Ο πίνακας βασίζεται σε μια φωτογραφία που τράβηξε ο Ναπολέων Σαρόνι το 1882. Η Dumas επέλεξε προσεκτικά μια φωτογραφία του Ουάιλντ που τραβήχτηκε πριν φυλακιστεί για βαριά ασέλγεια (η νομική κατηγορία που ιστορικά χρησιμοποιήθηκε για τη δίωξη της ομοφυλοφιλίας). Το πορτραίτο εκτέθηκε για πρώτη φορά σto κελί της ίδιας φυλακής όπου ήταν έγκλειστος ο Ουάιλντ.
Vanessa Bell, «Βιρτζίνια Γουλφ», περίπου 1912
Δύο αδελφές, που συνδέονται με τη βιολογία και την τέχνη. Η Βανέσα Μπελ, ζωγράφος, και η Βιρτζίνια Γουλφ, συγγραφέας, σημαδεύτηκαν από τον θάνατο και τη θλίψη από νωρίς. Mια σειρά τραγικών απωλειών στην οικογένειά τους οδήγησε την Μπελ να έχει μητρικό ρόλο έναντι της Γουλφ. Οι αδελφές έβρισκαν έμπνευση και αντιπαλότητα η μία στο έργο της άλλης. Αυτό το πορτρέτο είναι ένα από τα πιο οικεία που ζωγράφισε η Bell για την αδελφή της, σε ηλικία περίπου 30 ετών και πριν δημοσιεύσει το πρώτο της μυθιστόρημα, «The Voyage Out», το 1915. Υπάρχει μια ακινησία στην εικόνα, τα χείλη της Woolf είναι ελαφρώς ανοιχτά, σαν να βγαίνει από αυτά ένας ψίθυρος. Η Woolf θα ομολογούσε αργότερα: «Οι λέξεις είναι ένα ακάθαρτο μέσο, πολύ καλύτερα να είχα γεννηθεί στο σιωπηλό βασίλειο της ζωγραφικής»
Francesco Clemente, «Toni Morrison», 1998
Δεν συναντά κανείς συχνά ένα οριζόντιο πορτρέτο. Σχεδόν εξ ορισμού, ένα πορτρέτο πρέπει να είναι κάθετο. Ο Francesco Clemente, ωστόσο, δεν ήταν ποτέ ένας από αυτούς που τηρούν τις νόρμες. Στο πορτρέτο του της μυθιστοριογράφου και εκδότριας Toni Morrison παραμορφώνει το σώμα της και μεγεθύνει τα μάτια της, κυνηγώντας όχι μια ομοιότητα, αλλά προσπαθώντας αντίθετα να αποτυπώσει μια μεγαλύτερη πνευματική παρουσία. Ο πίνακας αποτελεί μέρος της σειράς «Devi» (από το σανσκριτικό «devī» που σημαίνει θεά), μια ομάδα έργων που απεικονίζει κορυφαίες γυναίκες των πολιτιστικών και κοινωνικών κύκλων της Νέας Υόρκης, όπως η Fran Lebowitz και η Diane von Furstenberg. Υπενθυμίζεται ότι η Μόρισον δεν γεννήθηκε σε ένα προνομιουχο περιβάλον. Για την ίδια, η ζωή ξεκίνησε σε μια εργατική συνοικία στο Οχάιο, για να γίνει αργότερα η πρώτη μαύρη γυναίκα εκδότρια στο Random House της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια συγγραφέας βραβευμένη με Πούλιτζερ και Νόμπελ. «[Αυτές είναι] γυναίκες που θαύμαζα τρομερά και που θεωρούσα ότι εξέφραζαν τη μεγάλη ομορφιά της ευφυΐας και της αποφασιστικότητας», δήλωσε ο Clemente.
Lucian Freud, «Ημιτελές πορτρέτο του Χάρολντ Πίντερ», 2007
Η ιστορία λέει ότι ο Χάρολντ Πίντερ μισούσε να ανεβαίνει τις σκάλες στο στούντιο του Lucian Freud και έβρισκε τη διαδικασία κουραστική. Ο πίνακας δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ο φίλος του Freud, ο κριτικός τέχνης William Feaver, υποστήριξε υποστήριξε ωστόσο ότι ο ζωγράφος θεωρούσε ότι ήταν μια αρκετά δίκαιη απεικόνιση του θεατρικού συγγραφέα: «Λακωνικός, λιτός, υπαινικτικός και μη ολοκληρωμένος».
John Singer Sargent, «Henry James», 1913
Η 40ετής φιλία του Χένρι Τζέιμς και του Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ κορυφώθηκε με αυτό το πορτρέτο, το οποίο δημιουργήθηκε για τον εορτασμό των 70ών γενεθλίων του Τζέιμς. Ωστόσο, κατά τη δημόσια αποκάλυψή του το 1914, μια σουφραζέτα έσκισε τον καμβά τρεις φορές. Ο πίνακας επέζησε με δυσκολία.
Léon Bakst, «Willa Cather», 1923
Ο Ρώσος καλλιτέχνης Léon Bakst ζωγράφισε τη Willa Cather λίγο αφότου κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ. Παρά αυτό το εορταστικό πλαίσιο, το πορτρέτο ενεπλάκη σε διαμάχη μετά την ολοκλήρωσή του. Το έργο αποδείχθηκε πολύ μοντέρνο για τους τοπικούς κριτικούς και ενδεχομένως για την ίδια την Cather. Σε μια επιστολή της, η ίδια δήλωσε: «Το πορτραίτο έχει προκαλέσει περισσότερη ανησυχία και αγωνία από οποιοδήποτε από τα βιβλία [μου]».
Salvador Dalí, «Πορτρέτο του Paul Éluard», 1929
Ο υπερρεαλιστής ποιητής Paul Éluard είχε μια περίεργη σχέση με τον Salvador Dalí. Πριν γνωρίσει τον ζωγράφο, ο Éluard ήταν παντρεμένος με την Gala η οποία αργότερα θα τον χώριζε και θα άρχιζε μια έντονη σχέση με τον Dalí το 1929, την ίδια χρονιά που ζωγραφίστηκε αυτό το πορτρέτο.
Παρά τον χωρισμό τους, ο Éluard θεωρούσε την Gala ως την «αγάπη της ζωής του» μέχρι τον θάνατό του το 1952.
Βαγγέλης Χανιωτάκης
ΠΗΓΗ https://blackbook.gr
ΠΗΓΗ https://blackbook.gr