Φίλες και φίλοι,χρόνια τώρα μιλούσαν οι σιωπές.
Για πολλούς λόγους.
Την τελευταία δεκαετία, ξεκινήσαμε να μιλάμε και στην Ελλάδα για το Ολοκαύτωμα και τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης.
«Το βραχιόλι της φωτιάς», το συγκλονιστικό βιβλίο και το τηλεοπτικό σήριαλ, σπάνε αυτή τη σιωπή, χωρίς όμως ποτέ και κανείς, να μπορεί να απαντήσει στο «γιατί;» όπως το έγραψε ο Ελύτης στο «Άξιον εστί»:
«των φονιάδων η άλλη πλευρά η αθέατη
το μικρό "γιατί", που έμεινε αναπάντητο».
Μόνο που το «γιατί» του Ολοκαυτώματος είναι τεράστιο και δεν το χωράει του ανθρώπου ο νους. Ίσως γι΄ αυτό θα παραμείνει αναπάντητο…
«Το βραχιόλι της φωτιάς» είναι ένα βιβλίο, ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε αληθινή ιστορία, φόρος τιμής, για τα έξι εκατομμύρια Εβραίων, θύματα του Ναζισμού και φόρος τιμής και μνημόσυνο, στα 54.000 θύματα Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
67.000 Έλληνες Εβραίοι ζούσαν στη Θεσσαλονίκη στην Κατοχή, από αυτούς 54.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς. Επιβίωσαν μόνο 1950…
Οι αριθμοί είναι απρόσωποι. Αλλά πίσω τους κρύβονται άνθρωποι… νεκροί και πληγωμένες καρδιές, που δε θα πάψουν να αιμορραγούν και να πονούν για τους προγόνους τους.
Οι αριθμοί δείχνουν το μέγεθος της τραγωδίας, δε μπορούν όμως να καταγράψουν το μέγεθος του πόνου στις καρδιές και τα μάτια των παιδιών, των γυναικών, των αντρών που τα έζησαν αλλά και των απογόνων που δε μπορούν –και δε γίνεται – να ξεχάσουν.
Το Ολοκαύτωμα το χειρότερο έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας, για εμάς τους Έλληνες, σηματοδοτεί την καταδίκη κάθε Γενοκτονίας, αφού έχουμε ζήσει κι εμείς, ως λαός και ως έθνος, την τραγωδία τριών Γενοκτονιών:
Της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και
της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Θράκης.
Καμιά γενοκτονία δεν πρέπει να επαναληφθεί.
Γι αυτό, καλούμαστε να μελετούμε την ιστορία. Να μην ξεχάσουμε.
Η ιστορία και η μνήμη βέβαια είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Η ιστορία και η γνώση της, η γνώση των γεγονότων μέσα από την μάθηση και την συνεχή αναζήτηση (και συζήτηση) είναι ικανή να δημιουργήσει ένα είδος μνήμης, που θα γίνει το προπέτασμα σε κάθε αγώνα, ώστε να μην επαναληφθεί ποτέ ξανά και για να υποψιαζόμαστε τι κρύβει το αυγό του φιδιού και να το καταστρέψουμε.
Η κοινωνία προετοιμάζει το έγκλημα, η κοινωνία το ανέχεται και όταν το συγχωρεί γίνεται συνένοχη και δυστυχώς μπορεί να στείλει ακόμη και στη βουλή, παραφυάδες του φασισμού για λάθος λόγους.
Για πολλούς λόγους.
Την τελευταία δεκαετία, ξεκινήσαμε να μιλάμε και στην Ελλάδα για το Ολοκαύτωμα και τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης.
«Το βραχιόλι της φωτιάς», το συγκλονιστικό βιβλίο και το τηλεοπτικό σήριαλ, σπάνε αυτή τη σιωπή, χωρίς όμως ποτέ και κανείς, να μπορεί να απαντήσει στο «γιατί;» όπως το έγραψε ο Ελύτης στο «Άξιον εστί»:
«των φονιάδων η άλλη πλευρά η αθέατη
το μικρό "γιατί", που έμεινε αναπάντητο».
Μόνο που το «γιατί» του Ολοκαυτώματος είναι τεράστιο και δεν το χωράει του ανθρώπου ο νους. Ίσως γι΄ αυτό θα παραμείνει αναπάντητο…
«Το βραχιόλι της φωτιάς» είναι ένα βιβλίο, ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε αληθινή ιστορία, φόρος τιμής, για τα έξι εκατομμύρια Εβραίων, θύματα του Ναζισμού και φόρος τιμής και μνημόσυνο, στα 54.000 θύματα Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
67.000 Έλληνες Εβραίοι ζούσαν στη Θεσσαλονίκη στην Κατοχή, από αυτούς 54.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς. Επιβίωσαν μόνο 1950…
Οι αριθμοί είναι απρόσωποι. Αλλά πίσω τους κρύβονται άνθρωποι… νεκροί και πληγωμένες καρδιές, που δε θα πάψουν να αιμορραγούν και να πονούν για τους προγόνους τους.
Οι αριθμοί δείχνουν το μέγεθος της τραγωδίας, δε μπορούν όμως να καταγράψουν το μέγεθος του πόνου στις καρδιές και τα μάτια των παιδιών, των γυναικών, των αντρών που τα έζησαν αλλά και των απογόνων που δε μπορούν –και δε γίνεται – να ξεχάσουν.
Το Ολοκαύτωμα το χειρότερο έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας, για εμάς τους Έλληνες, σηματοδοτεί την καταδίκη κάθε Γενοκτονίας, αφού έχουμε ζήσει κι εμείς, ως λαός και ως έθνος, την τραγωδία τριών Γενοκτονιών:
Της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και
της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Θράκης.
Καμιά γενοκτονία δεν πρέπει να επαναληφθεί.
Γι αυτό, καλούμαστε να μελετούμε την ιστορία. Να μην ξεχάσουμε.
Η ιστορία και η μνήμη βέβαια είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
Η ιστορία και η γνώση της, η γνώση των γεγονότων μέσα από την μάθηση και την συνεχή αναζήτηση (και συζήτηση) είναι ικανή να δημιουργήσει ένα είδος μνήμης, που θα γίνει το προπέτασμα σε κάθε αγώνα, ώστε να μην επαναληφθεί ποτέ ξανά και για να υποψιαζόμαστε τι κρύβει το αυγό του φιδιού και να το καταστρέψουμε.
Η κοινωνία προετοιμάζει το έγκλημα, η κοινωνία το ανέχεται και όταν το συγχωρεί γίνεται συνένοχη και δυστυχώς μπορεί να στείλει ακόμη και στη βουλή, παραφυάδες του φασισμού για λάθος λόγους.
***Διάβασα το βιβλίο με προσοχή και συνειρμικά ανακάλεσα με ιερή συγκίνηση στη μνήμη μου, την σοκαριστική περιήγησή μου στο στρατόπεδο του ΑΟΥΣΒΙΤΣ και τις τρομερές εικόνες που αντίκρισα.
Εικόνες που με έκαναν να αντιληφθώ την τραγική διάσταση των εγκλημάτων των Γερμανών και του φασισμού, εικόνες οι οποίες αποτελούν τεκμήρια για το τέρας που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος και που αν βγει από μέσα του ορμάει με λύσσα σε άλλους ανθρώπους, οδηγώντας σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, ανείπωτα εγκλήματα, απάνθρωπες γενοκτονίες.
Δε μπορώ να ξεχάσω τους τόνους μαλλιών αντρών και γυναικών στις προθήκες, από τα κουρεμένα κεφάλια των Εβραίων, τα εκατοντάδες χιλιάδες γυαλιά, τεχνητά μέλη των αναπήρων, παπούτσια, κούπες, χτένες, βαλίτσες και άλλα προσωπικά αντικείμενα των ομήρων, στις βιτρίνες/προθήκες πλέον των κτιρίων του Άουσβιτς.
Ένας χώρος που νομίζεις ότι ακούς τις κραυγές των αθώων νεκρών, ότι εκατομμύρια ψυχές φτερουγίζουν από πάνω σου ζητώντας δικαίωση, ένας χώρος όπου ο θάνατος δεν κρύβεται ούτε στο φως του ήλιου. Νομίζεις ότι ακόμη και τα λουλούδια στους μικρούς κήπους του στρατοπέδου, θα δακρύσουν αίμα…
Αυτό όμως που δε θα ξεχάσω όσο ζω, είναι η μυρωδιά του χώρου. Δεκαετίες μετά, παραμένει μάρτυρας της βαναυσότητας των Γερμανών. Και όχι, δεν ήταν παραίσθησή μου.
Όλοι αναρωτιόμασταν και ρωτήσαμε «γιατί μυρίζουν καμένη σάρκα αυτά τα κτίρια (οι φούρνοι)» και η απάντηση ήταν:
«Είναι τα κρεματόρια», δηλαδή οι «ειδικές εγκαταστάσεις με κλιβάνους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για την εξολόθρευση των κρατουμένων από τους Ναζί»… Το Άουσβιτς δεν ήταν ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά στρατόπεδο εξόντωσης, η απόλυτη έκφραση του ρατσιστικού μίσους, της απόρριψης της ύπαρξης του άλλου.
Κι αν μου έχουν μείνει στο μυαλό αυτές οι εικόνες, σίγουρα δε μπορώ να νιώσω το βαθύ πόνο και τι έζησαν αυτοί οι άνθρωποι…
Εικόνες που με έκαναν να αντιληφθώ την τραγική διάσταση των εγκλημάτων των Γερμανών και του φασισμού, εικόνες οι οποίες αποτελούν τεκμήρια για το τέρας που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος και που αν βγει από μέσα του ορμάει με λύσσα σε άλλους ανθρώπους, οδηγώντας σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις, ανείπωτα εγκλήματα, απάνθρωπες γενοκτονίες.
Δε μπορώ να ξεχάσω τους τόνους μαλλιών αντρών και γυναικών στις προθήκες, από τα κουρεμένα κεφάλια των Εβραίων, τα εκατοντάδες χιλιάδες γυαλιά, τεχνητά μέλη των αναπήρων, παπούτσια, κούπες, χτένες, βαλίτσες και άλλα προσωπικά αντικείμενα των ομήρων, στις βιτρίνες/προθήκες πλέον των κτιρίων του Άουσβιτς.
Ένας χώρος που νομίζεις ότι ακούς τις κραυγές των αθώων νεκρών, ότι εκατομμύρια ψυχές φτερουγίζουν από πάνω σου ζητώντας δικαίωση, ένας χώρος όπου ο θάνατος δεν κρύβεται ούτε στο φως του ήλιου. Νομίζεις ότι ακόμη και τα λουλούδια στους μικρούς κήπους του στρατοπέδου, θα δακρύσουν αίμα…
Αυτό όμως που δε θα ξεχάσω όσο ζω, είναι η μυρωδιά του χώρου. Δεκαετίες μετά, παραμένει μάρτυρας της βαναυσότητας των Γερμανών. Και όχι, δεν ήταν παραίσθησή μου.
Όλοι αναρωτιόμασταν και ρωτήσαμε «γιατί μυρίζουν καμένη σάρκα αυτά τα κτίρια (οι φούρνοι)» και η απάντηση ήταν:
«Είναι τα κρεματόρια», δηλαδή οι «ειδικές εγκαταστάσεις με κλιβάνους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για την εξολόθρευση των κρατουμένων από τους Ναζί»… Το Άουσβιτς δεν ήταν ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά στρατόπεδο εξόντωσης, η απόλυτη έκφραση του ρατσιστικού μίσους, της απόρριψης της ύπαρξης του άλλου.
Κι αν μου έχουν μείνει στο μυαλό αυτές οι εικόνες, σίγουρα δε μπορώ να νιώσω το βαθύ πόνο και τι έζησαν αυτοί οι άνθρωποι…
***
Επιστρέφω στο βιβλίο λέγοντας ότι
παρόλο που είδα τη μεταφορά του στην τηλεόραση, παρόλο που το διάβασα, θα το ξαναδιαβάσω, μένοντας στο σημεία που έχω υπογραμμίσει, γιατί «το βραχιόλι της φωτιάς» της κ. Βεατρίκης Σαΐας-Μαγρίζου, μας κάνει μεν κοινωνούς και συνοδοιπόρους της αληθινής ιστορίας που αφηγείται, μας μεταλαμπαδεύει όμως πολλά άγνωστα στοιχεία, πληροφορίες, για ανθρώπους, που περνάνε δίπλα μας και είναι αόρατοι, για ανθρώπους που προφανώς για πολλούς λόγους δεν ασχοληθήκαμε καθόλου
μέχρι να συνειδητοποιήσουμε ότι «ο καθένας είναι ο Εβραίος κάποιου άλλου», (Πρίμο Λέβι ιταλοεβραίος συγγραφέας).
Αναρωτηθήκατε ποτέ μήπως εμείς είμαστε «ο τσιγγάνος κάποιου άλλου»;
Στη σελίδα 63 γράφει η συγγραφέας:
«οι ρίζες και οι παραδόσεις είναι οι μόνες που μπορούν και κρατούν ζωντανές τις κάθε λογής μειονότητες όπου κι αν βρίσκονται». Μεγάλη αλήθεια. Οι Έλληνες εδώ στη Μακεδονία αντέξαμε 500 χρόνια Οθωμανικό ζυγό κρατώντας τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις μας.
γινόμαστε κοινωνοί με τη ζωή, τα ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες, τις παραδόσεις των τσιγγάνων, αυτά που ορίζουν την ηθική στον έρωτα, την πατριαρχεία, την κουζίνα, και πολλά ακόμη στοιχεία, ενός αόρατου πολιτισμού, μιας φυλής αν θέλετε που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη των αιώνων, παρότι ζούνε δίπλα μας: τις «40 μέρες» που η λεχώνα τσιγγάνα μένει απομονωμένη, όπως σαραντίζουν και οι χριστιανές κι επίσης δεν βγαίνουν από το σπίτι, το φλιτζάνι που βλέπει «της μοίρας το γραφτό», το επίσημο γεύμα σκαντζόχοιρου, οι μελιτζάνες με κιμά, φαγητά των τσιγγάνων κ.α.
Στη συνέχεια η συγγραφέας, μας μυεί, στα Εβραϊκά ήθη, έθιμα, και παραδόσεις, μαθαίνουμε, συγκρίνουμε, κατανοούμε.
Μέσα σε όλη την τραγικότητα της αφήγησης, τον αβάσταχτο πόνο, την αγωνία για τη ζωή, τις σχέσεις των ανθρώπων, τον αγώνα για επιβίωση, είναι τα όνειρα που μένουν όνειρα, γιατί προέχει η ίδια η ζωή, ο αγώνας να κρατηθείς στη ζωή, για την ίδια τη ζωή αλλά και για τους ανθρώπους που αγαπάς.
Μέσα από την εξέλιξη της ιστορίας, μαθαίνουμε για τις δύο δακτυλοδεικτούμενες μειονότητες για διαφορετικούς λόγους, με κοινούς παρανομαστές έναν έρωτα που γεννιέται ανάμεσα σε αυτούς τους δυο διαφορετικούς κόσμους, με την ίδια αντιμετώπιση και την ίδια κατάληξη λίγα χρόνια αργότερα…
Έρχεται η στιγμή, που πρέπει να βάλουμε κι εμείς ως αναγνώστες στη ζυγαριά, τα πράγματα όπως ο Ραούλ:
«από τη μια τα συναισθήματα και από την άλλη τη λογική, και είναι αλήθεια τόσο βαριά τα συναισθήματα…» (σελ 55).
Τα συναισθήματα τα ζεις έντονα μέσα στη λογοτεχνία.
Και η λογοτεχνία, οι τέχνες, έχουν τον τρόπο να αναδείξουν τα γεγονότα και να προκαλέσουν τη μνήμη να ανακαλέσει, να θυμηθεί, για χάρη του Ανθρώπου και της Ανθρωπότητας…
Το «βραχιόλι της φωτιάς», μας θυμίζει τα δεινά που επιφέρει στην ανθρωπότητα η μισαλλοδοξία, η βία και οι πράξεις που ακυρώνουν τον πολιτισμό μας.
Είναι ένα βιβλίο που σε απορροφά η αφήγηση, γνωρίζεις δυο πολιτισμούς και κυρίως στοχάζεσαι προσπαθώντας να απαντήσεις τα αναπάντητα «γιατί»…
Μέσα από τις τραγικές ιστορίες των πρωταγωνιστών ξεπηδά ένα μήνυμα αισιοδοξίας και ελπίδας. Αυτό που άκουσα σε συνέντευξη της κ. Μαγρίζου όταν ο αείμνηστος πατέρας της είπε «Εγώ τον Χίτλερ τον νίκησα»!
Φίλες και φίλοι,
Πρέπει όλοι μαζί να συνεχίσουμε τον αγώνα κατά των διακρίσεων, για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κυρίως για την ειρηνική συνύπαρξη όλων των λαών.
Ας ευχηθούμε να κατανοήσουμε, να νικήσουμε, να καταργήσουμε τις μισαλλόδοξες και τις ρατσιστικές συμπεριφορές.
Όλες οι αλλαγές ξεκινάνε από εμάς.
Πρώτα εμείς, ο καθένας προσωπικά και μετά μαζί με τους θεσμούς, πρέπει να κοιτάξουμε την πραγματικότητα κατάματα, να υπερασπιζόμαστε την ελευθερία, την αλληλεγγύη, τα δικαιώματα και αυτό που είναι ή φαντάζει στα μάτια μας διαφορετικό.
Αυτό είναι "το βραχιόλι" που έχουμε στη διάθεσή μας,
να προσφέρουμε στις επόμενες γενεές εμείς,
για να μη ξαναζήσει ποτέ κανένας άνθρωπος, κανένας λαός,
καμιά γενοκτονία κι όσα έζησαν
οι Αρμένιοι,
οι Κούρδοι στο Ιράκ,
οι Μοριορί της Νέας Ζηλανδίας,
οι Τουτσί στη Ρουάντα,
οι Πυγμαίοι στην Κεντρική Αφρική,
οι Αβορίγινες στην Ωκεανία,
οι Έλληνες,
οι Εβραίοι…
Κυρία Μαγρίζου
σας ευχαριστούμε για όσα μας ψιθυρίσατε για τους Έλληνες Εβραίους της Θεσσαλονίκης, της Μητρόπολης του μεσογειακού εβραϊσμού, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σας, γι΄ αυτούς που κανένας δε νοιάστηκε, κανένας δεν έκλαψε,
κανένας δεν αναρωτήθηκε το «γιατί», όταν έφυγαν οι Γερμανοί από τη Θεσσαλονίκη…
Πού ήταν αυτές οι 54.000 γείτονες, γνωστοί, φίλοι, τι απέγιναν τα σπίτια, οι περιουσίες, οι ίδιοι οι άνθρωποι…
Σιωπή.
Ένοχη σιωπή, ένοχο μυστικό.
Συνενοχή.
Ας μιλήσουμε τώρα.
Με λόγια και έργα: το Μουσείο Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης, 8 δεκαετίες μετά, είθε να εξιλεώσει τη Θεσσαλονίκη για όσα δεν έκανε. Για την αδιαφορία, για τις σιωπές.
Να είστε σίγουρη ότι βάλατε το λιθαράκι σας,
να μας αφυπνίσετε για να μην ξεχάσουμε ποτέ
τι έκαναν οι Ναζί στο Άουσβιτς,
τι έκαναν στην Ευρώπη, τι έκαναν στην Ελλάδα,
αλλά και να αγωνιστούμε για να μπει κάποτε ένα τέλος στον αντισημιτισμό, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.
Η καταπολέμηση του αντισημιτισμού και του ρατσισμού
δεν είναι αγώνας υπέρ των Εβραίων
αλλά αγώνας υπέρ της ανθρωπότητας.
Εύχομαι να είναι το βιβλίο καλοτάξιδο και το σήριαλ να συνεχίσει να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο...
Σας ευχαριστώ!
19-4-2023
