Έχεις επιστρέψει σπίτι έπειτα από μια δύσκολη ημέρα στο γραφείο. Το μόνο που λαχταράς είναι ένα ζεστό μπάνιο και το ζεστό σου κρεβάτι, αλλά έχεις κανονίσει εδώ και δυο εβδομάδες να βγεις με μια φίλη που δε βλέπεις καιρό. Σηκώνεσαι με κόπο από τον καναπέ και στέκεσαι μπροστά από την ντουλάπα αναζητώντας ανέμπνευστα τα ρούχα που θα ντύσουν το κουρασμένο κορμί σου, όταν ένα μήνυμα σπάει τη μονοτονία της βαρεμάρας: «Λυπάμαι, αλλά δε θα τα καταφέρω απόψε. Ο μικρός ανέβασε πυρετό. Θα το κανονίσουμε για την άλλη εβδομάδα».
Η χαρά σου δεν περιγράφεται. Στην πραγματικότητα ήθελες να βρεθείς με τη φίλη σου, αλλά η ιδέα και μόνο ότι θα πρέπει να ετοιμαστείς, να οδηγήσεις, να ψάξεις πάρκινγκ -άθλος για τα αθηναϊκά δεδομένα- και να στριμωχτείς σε έναν χώρο με βαβούρα, δεν είναι ελκυστική. Προτιμάς, λοιπόν, να μείνεις με τη φόρμα σου και να χωθείς κάτω από την κουβέρτα «αγκαλιά» με μια ταινία και τον γάτο σου. Αντικοινωνικοί; Μοναχικοί; Μόνοι; Η απομόνωση μοιάζει να παγιώνεται ανάμεσα στους κουρασμένους, απογοητευμένους και ματαιωμένους πολίτες που προτιμούν να περνούν χρόνο με τον εαυτό τους παρά με τον κύκλο τους.
Η μοναξιά εδραιώνεται -ιδίως στη δυτική κουλτούρα- με επιπτώσεις τόσο για τον ίδιο τον άνθρωπο που τη βιώνει, όσο τις διαπροσωπικές σχέσεις, τον πολιτισμό, με προεκτάσεις σχεδόν σε όλους τους υπόλοιπους τομείς. Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη μοναξιά, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) να την χαρακτηρίζει μία από τις πιο πιεστικές απειλές για τη δημόσια υγεία σε παγκόσμια κλίμακα. Η πανδημία μοιάζει να επιδείνωσε την κατάσταση, αν και στην πραγματικότητα η αποξένωση είχε αρχίσει να παρατηρείται αθόρυβα νωρίτερα.
Σύμφωνα με έρευνες, το ποσοστό των ενηλίκων που κάποτε γευμάτιζαν σε εστιατόριο, ή πήγαιναν σινεμά έχει συρρικνωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Λίγο η οικονομική κρίση, λίγο η αύξηση της τηλεργασίας ολοένα περισσότεροι περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι. Αμερικανική έρευνα της Υπηρεσίας Απογραφής των ΗΠΑ για το 2024, αποκάλυψε ότι οι Αμερικανοί περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι. Αναλυτικότερα, ο χρόνος αυξήθηκε κατά 1 ώρα και 39 λεπτά την ημέρα (10%), με την τάση να αυξάνεται σημαντικά κατά την επί κορωνοϊού εποχή, αλλά να μην έχει επανέλθει σε επίπεδα προ-πανδημίας. Το δεδομένο αυτό αποκαλύπτει ότι είναι πιθανό η πανδημία απλώς να επιτάχυνε μια πολιτισμική μετατόπιση που ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη. Ο πρώην αρχίατρος των ΗΠΑ, Βίβεκ Μέρθι, πίσω από το φαινόμενο «βλέπει» κινδύνους για την υγεία τόσο σοβαρούς όσο το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα, ή την παχυσαρκία και τη σωματική αδράνεια.
Η κοινωνική απομόνωση δε γνωρίζει ηλικία
Παρότι η κοινωνική απομόνωση δε γνωρίζει ηλικία, οι ηλικιωμένοι σε όλο τον κόσμο εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης άνοιας κατά 50% και αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης στεφανιαίας νόσου ή εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 30%. Οι νέοι ηλικίας 15 έως 34 ετών καταγράφουν τη μεγαλύτερη αύξηση στο χρόνο που δαπανούν στο σπίτι, με περίπου δύο ώρες περισσότερες σε σύγκριση με το παρελθόν. Στην αύξηση της τάσης σημαντικός είναι ο ρόλος της τεχνολογίας και του Διαδικτύου, καθώς η εργασία, η ψυχαγωγία, η επικοινωνία κατέστη όχι μόνο εφικτή, αλλά και αποτελεσματική. Ταυτόχρονα, όμως, η κοινωνική απομόνωση συνδέεται με μεγαλύτερη πιθανότητα εγκατάλειψης σπουδών και επομένως οικονομικών δυσκολιών και επαγγελματικής ανασφάλειας.
Ολοένα περισσότεροι είναι όσοι τρώνε μόνοι, ταξιδεύουν μόνοι και ζουν μόνοι στις ΗΠΑ, με τα ποσοστά να έχουν σχεδόν διπλασιαστεί τα τελευταία 50 χρόνια. Η μοναξιά δεν επηρεάζει μόνο λίγους, αλλά «σκεπάζει» με τη σκιά της ολόκληρες κοινωνικές ομάδες. Η εσωστρέφεια επηρεάζει και τους οικογενειακούς δεσμούς, αφού σύμφωνα με δεδομένα ερευνών, για κάθε επιπλέον επτά λεπτά που οι πολίτες περνούν με την οικογένεια, επιλέγουν να μείνουν μόνοι τους για περίπου 20 λεπτά. Ο Ντέρεκ Τόμσον, αρθρογράφος του The Atlantic και συγγραφέας του βιβλίου «The Anti-Social Century», μιλώντας στην εκπομπή «CBS Mornings Plus» του δικτύου CBS, ανέφερε πως δεν έχει υπάρξει περίοδος στην ιστορία όπου οι Αμερικανοί να αφιερώνουν τόσο λίγο χρόνο σε κοινωνικές επαφές πρόσωπο με πρόσωπο και τόσο πολύ χρόνο μόνοι τους.
Η διάθεση και τα επίπεδα ενέργειας δε μένουν ανεπηρέαστα από αυτό το φαινόμενο, με την Μάγκι Τίπτον, κλινική ψυχολόγο και διευθύντρια στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό ψυχολογικής συμπεριφοράς Caron, να αναφέρει πως όσοι βιώνουν παρατεταμένες περιόδους μοναξιάς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο κίνδυνο άγχους και κατάθλιψης, καθώς και διαταραχές ύπνου και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Ολα αυτά τη στιγμή που ακόμα και μόνοι να μη δείχνουμε, η πραγματικότητα είναι άλλη. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς δυο ανθρώπους στο ίδιο τραπέζι. Συχνά αντί να μιλούν μεταξύ τους κοιτάζουν τα τηλέφωνά τους. Οι συσκευές μπορεί να γεμίζουν το χρόνο μας, ωστόσο μας μεταφέρουν στον μικρόκοσμο άλλων ανθρώπων, συχνά θυμωμένων ή όσων προβάλλουν στιγμές επίπλαστης ευτυχίας. Όσο πιο έντονη είναι η σύνδεση, τόσο μεγαλύτερη είναι η προσωπική αποσύνδεση.
Τα θετικά της απομόνωσης
Η μοναξιά και η απομόνωση αποτελούν κοινωνικά προβλήματα που χρήζουν προσοχής. Παρ’όλα αυτά, για ορισμένους η στροφή προς τη μοναξιά πηγάζει από μια βαθιά επιθυμία χρόνου με τον εαυτό τους. Σε αυτό το πλαίσιο η απομόνωση αποκτά θετική χροιά και συνδέεται με την ευημερία. Πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο Οχάιο διαπίστωσε ότι το 56% των Αμερικανών θεωρούν τον χρόνο που περνούν μόνοι τους απαραίτητο για την ψυχική τους υγεία. Για αυτούς οι ώρες «μοναξιάς» είναι γεμάτες και ουσιαστικές, αφού με αυτόν τον τρόπο εστιάζουν στην ανάπτυξη και την ευεξία τους.
Απλά βήματα κοινωνικοποίησης
Αν η συναναστροφή κρίνεται απαραίτητη, αρκεί να ενταχθούν σύντομες αλληλεπιδράσεις, όπως για παράδειγμα με τον άνθρωπο που ετοιμάζει τον πρωινό καφέ πριν τη δουλειά, ή έναν γείτονα. Αυτές οι «ακίνδυνες» συζητήσεις διευκολύνουν τη μετάβαση από την απομόνωση στην κοινωνικοποίηση. Στην περίπτωση που η κουβέντα για τον καιρό με τον περαστικό μοιάζει αδιάφορη, η προσπάθεια κοινωνικοποίησης μπορεί να «συνταγογραφηθεί». Όπως θα έκανε ένας γιατρός με τη συνταγή φαρμάκων, έτσι και η έξοδος ή η επαφή με ανθρώπους του περιβάλλοντος μπορεί να προγραμματιστεί με την προϋπόθεση να μην αλλάξει τελευταία στιγμή. Εξάλλου, είμαστε κοινωνικά όντα κι η ποιότητα ζωής μας εξαρτάται και από την ποιότητα των σχέσεων. Αν όλα αυτά μοιάζουν ανώφελα, τότε ένας επαγγελματίας μπορεί να βοηθήσει ώστε να αντιμετωπιστεί η χρόνια μοναξιά.