Ο ΑΛΛΟΣ ΜΟΥ ΕΑΥΤΟΣ. Του Σταμάτη Παγανόπουλου

A piece of my art:"Ο Αλλος μου Εαυτός" (mixed media,50x80)
Ο ΑΛΛΟΣ ΜΟΥ ΕΑΥΤΟΣ
Η γνωστότερη και περισσότερο διαδεδομένη παράδοση για τον Νάρκισσο οφείλεται στον Οβίδιο (στο έργο του "Μεταμορφώσεις" ΙΙΙ 342). Σύμφωνα μ' αυτήν, ο ωραίος Βοιωτός νέος, απασχολημένος να θαυμάζει την αντανάκλαση της άριστης σωματικής διάπλασης και της ομορφιάς του στο νερό ,στις όχθες του ποταμού, δεν έδωσε καμία προσοχή ή δεν ανταποκρίθηκε στον εκδηλούμενο έρωτα της Νύμφης Ηχούς η οποία τον καλούσε συνεχώς. Αποτέλεσμα ήταν η μεν φωνή της Ηχούς να εξασθενεί συνέχεια σε τρόπο ώστε ν' ακούγονται μόνο οι τελευταίες συλλαβές και να σβήνει, ο δε Νάρκισσος να πεθαίνει αυτοθαυμαζόμενος στο νερό του ποταμού που το χρησιμοποιούσε ως κάτοπτρο.
Ο μύθος αυτός έχει εμβαθύνει στη Δυτική σκέψη ως μια αλληγορία αυτοαγάπης και αυτοκαταστροφής. Ο άνθρωπος που ερωτεύεται το ίδιο του το πρόσωπο, είναι μια ιστορία που συνεχίζει να μας προβληματίζει. Ας φανταστούμε, όμως, μια ριζική παραλλαγή: Τι θα συνέβαινε αν, αντί της δικής του αντανάκλασης , ο Νάρκισσος έβλεπε στο νερό έναν άλλο εαυτό, έναν ιδεατό, αγγελικό δίδυμο; Αυτή η μετατόπιση μετατρέπει την απλή ιστορία σε ένα πολύπλευρο δίλημμα για την ταυτότητα, την πραγματικότητα και την ανθρώπινη ψυχή, προσφέροντας πλούσιες προεκτάσεις στη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την ψυχολογία.
Στην κλασική εκδοχή, το νερό λειτουργεί ως καθρέφτης. Είναι μια παθητική επιφάνεια που επιστρέφει μια ακριβή, αλλά ανεμπόδιστη, εικόνα. Η εισαγωγή ενός άλλου ,αγγελικού εαυτού ,μετατρέπει το νερό από καθρέφτη σε π α ρ ά θ υ ρ ο. Μεσ’ απ’ αυτό δεν βλέπει αυτό που είναι, αλλά αυτό που θα μπορούσε να είναι ή αυτό που πιστεύει ότι είναι σε μια ιδεατή, ουράνια εκδοχή.
Αυτό το σκηνικό θυμίζει γοτθικά ή ρομαντικά μοτίβα, όπου ο ήρωας αντιμετωπίζει το δαιμονικό ή το ιδεατό του δίδυμο . Ο Ντοστογιέφσκι στο έργο του «Ο Σωσίας»-που θεωρείται ένα από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο, από τα έργα της υπαρξιστικής λογοτεχνίας, τα οποία προοιώνισαν πολλά από τα θέματα που θα αναπτύξουν αργότερα οι υπαρξιστές συγγραφείς - διερευνά την ανθρώπινη ψυχολογία, εστιάζοντας στην τρέλα ενός γραφειοκράτη, του Γιάκοβ Πέτροβιτς Γκολιάντκιν, που βλέπει τον εαυτό του να αντικαθίσταται από τον «Διπλό» του. Ο Γκολιάντκιν συναντά έναν εαυτό του που είναι όλα όσα ο ίδιος δεν είναι: επιτυχημένος, κοινωνικός.  

Ο αγγελικός Νάρκισσος θα ήταν ακριβώς αυτό: η απόλυτη, εξιδανικευμένη εκδοχή του εαυτού του , τελική έκβαση που δεν οδηγεί πλέον στην αυτογνωσία, αλλά στην αδυναμία συγχώνευσης με το ιδεατό. Η λαχτάρα για αυτόν τον άγγελο θα είναι ακόμη πιο βασανιστική, γιατί δεν είναι απλώς ένα είδωλο, αλλά μια οντότητα που φαίνεται πραγματική, προσιτή και ταυτόχρονα απόλυτα απόμακρη. Η ποίηση θα μπορούσε να δείξει τον Νάρκισσο να μιλάει στο νερό, να ρωτάει τον αγγελικό του δίδυμο για τις σκέψεις, τις επιθυμίες του , δημιουργώντας ένα διαλογισμό του εαυτού με τον εαυτό που ποτέ δεν μπορεί να ολοκληρωθεί.
Φιλοσοφικά, αυτή η παραλλαγή αγγίζει τον πυρήνα της φαινομενολογίας και της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Ο Ζακ Λακάν μίλησε για το «Στάδιο του Καθρέφτη», όπου το βρέφος αναγνωρίζει την εικόνα του στον καθρέφτη ως ένα ενοποιημένο, ιδεατό «Εγώ» (Ideal-I), σε αντίθεση με την ακόμη ασύντακτη εσωτερική του εμπειρία. Ο Νάρκισσος που βλέπει έναν άγγελο βιώνει μια ριζικά διαστρεβλωμένη εκδοχή αυτού του σταδίου. Το «Ιδεατό Εγώ» του δεν είναι καν η δική του εικόνα, αλλά μια ξένη, ουράνια οντότητα που του προσδίδεται.
Αυτό θέτει ερωτήματα για την αυθεντικότητα και την αναγνώριση. Πώς ξέρουμε ποιοι είμαστε; Αναγνωριζόμαστε μέσα από την ανάκλαση που μας επιστρέφει ο κόσμος, ή μέσα από ένα εσωτερικό, μη προσιτό ιδεατό; Ο Νάρκισσος δεν παλεύει πλέον με τη ματαιοδοξία, αλλά με μια μεταφυσική αλλοτρίωση. Ερωτεύεται όχι τον εαυτό του, αλλά μια προβολή του Αγαθού, του Ολόκληρωμένου , που πάντα θα του διαφεύγει. Είναι ένας πλατωνικός έρως για το απόλυτο που ενσαρκώνεται σε μια ψευδαίσθηση, καταδικάζοντάς τον σε μια αιώνια αναζήτηση χωρίς εκπλήρωση.
Ψυχολογικά, ο αγγελικός δίδυμος είναι μια εκδήλωση του ιδεατού εαυτού . Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες όπως αυτή της Γνωσιακής Συμπεριφοράς ,που είναι γνωστή ,επίσης,και ως Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (Γ.Σ.Θ) , μια μεγάλη απόσταση μεταξύ του «πραγματικού εαυτού»και του «ιδεατού εαυτού» οδηγεί σε δυσφορία, κατάθλιψη και άγχος. Ο Νάρκισσος μας, με βάση αυτή την εκδοχή, είναι το απόλυτο παράδειγμα αυτού του φαινομένου. Βλέπει την απόλυτη, άψογη εκδοχή του εαυτού του και γνωρίζει ότι δεν μπορεί ποτέ να την φτάσει.
Αυτός ο αγγελικός εαυτός μπορεί επίσης να ερμηνευθεί ως μια προβολή της αυτοαξίας. Ο Νάρκισσος, ίσως με χαμηλή αυτοεκτίμηση, προβάλλει στον κόσμο μια τέλεια, απτή οντότητα που τον κάνει να αισθάνεται άξιος αγάπης. Ο έρωτάς του για αυτήν την οντότητα είναι, στην πραγματικότητα, μια απελπισμένη προσπάθεια αυτοθεραπείας. Ωστόσο, καθώς η οντότητα παραμένει απροσπέλαστη μέσα στο νερό, ο κύκλος της αξίας του δεν κλείνει ποτέ. Η τραγωδία του δεν είναι η υπερβολική αγάπη για τον εαυτό, αλλά η αδυναμία να αγαπηθεί ο εαυτός,αυτός που πραγματικά είναι.Δεν είναι πλέον αυτάρκης με τη «γνώση» του , αλλά διαπνέεται από τη σφοδρή επιθυμία για μια ένωση που είναι μεταφυσικά αδύνατη.
Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, ο θάνατος του Ναρκίσσου αποκτά ένα διαφορετικό νόημα. Δεν μεταμορφώνεται σε λουλούδι ως μνημείο της ματαιοδοξίας του, αλλά εξαϋλώνεται, απορροφημένος από την απληστία του για το απόλυτο. Η ιστορία γίνεται μια παραβολή για τον κίνδυνο της αναζήτησης της ταυτότητάς μας σε εξωτερικά, ιδεατά πρότυπα , είτε είναι τα social media, οι κοινωνικές προσδοκίες, είτε ένας φανταστικός, τέλειος εαυτός που ποτέ δεν υπήρξε.
Η αλλαγή από το αντανάκλαση του εαυτού στην εικόνα του άγγελου, επομένως, δεν αλλάζει απλώς το μύθο, αλλά τον εμπλουτίζει βαθύτερα. Μετατρέπει μια απλή προειδοποίηση για την υπερηφάνεια σε ένα βαθύ ψυχολογικό και φιλοσοφικό δράμα για τη φύση της ταυτότητας. Μας θυμίζει ότι ο μεγαλύτερος πειρασμός μπορεί να μην είναι να ερωτευτούμε τη δική μας εικόνα, αλλά να καταπολεμήσουμε τον εαυτό μας σε μια μάταια προσπάθεια να γίνουμε ο άγγελος που βλέπουμε μέσα μας. Το πραγματικό «ναρκισσιστικό»τραύμα, τελικά, ίσως δεν είναι η αγάπη για τον εαυτό, αλλά η αδυναμία να τον αναγνωρίσουμε χωρίς την παρέμβαση ενός αγγελικού ειδώλου.
Η μεταφορά του μύθου του Νάρκισσου στη ψηφιακή μας εποχή δεν είναι απλή αναλογία , είναι απτή πραγματικότητα. Η σύγχρονη «λιμνούλα» των social media γεμίζει με αγγελικούς δίδυμους που δεν είναι απλές αντανακλάσεις, αλλά ψηφιακά κατασκευασμένες προβολές. 

   Ας δούμε πώς λειτουργεί αυτό το φαινόμενο:

1. Η Κατασκευή του Αγγελικού Εαυτού: Αλγόριθμοι και Φίλτρα
• Ο «επιμελημένος εαυτός» ή πιο ελεύθερα «κατασκευασμένος/διαμορφωμένος εαυτός (curated self)»: Δημιουργούμε προφίλ που είναι συλλογές των «κορυφαίων στιγμών» – ταξίδια, γαστρονομικές εμπειρίες, γυμναστήριο, επαγγελματικές επιτυχίες. Αυτό είναι ουσιαστικά η ψηφιακή μορφή του αγγελικού δίδυμου.
• Φίλτρα ομορφιάς: Εφαρμογές όπως το photoshop ή τα φίλτρα του Instagram προσφέρουν ακριβώς αυτό που είδε ο Νάρκισσος ,μια βελτιωμένη, «αγγελική» εκδοχή του εαυτού μας.
2. Η Ψυχολογία της Ψηφιακής Αναγνώρισης
• Η διχασμένη ψυχή: Ζούμε σε μόνιμη διάσπαση μεταξύ του πραγματικού εαυτού (που βιώνει καθημερινές δυσκολίες) και του ψηφιακού εαυτού (που παρουσιάζει μόνο επιτυχίες).
• Η ναρκισσιστική τροφή: Κάθε «like» και σχόλιο γίνεται επιβεβαίωση ότι ο «αγγελικός δίδυμος» μας είναι αξιολάτρευτος. Αυτό δημιουργεί έναν κύκλο εξάρτησης.
3. Το Παράδοξο: Όλοι είμαστε Νάρκισσοι και θύματα ταυτόχρονα
• Η συλλογική ψύχωση: Ενώ δημιουργούμε τους δικούς μας αγγελικούς δίδυμους, γινόμαστε και το κοινό που θαυμάζει τους αγγελικούς δίδυμους των άλλων.
• Η σύγκριση που ποντάρει: Συγκρίνουμε τον πραγματικό εαυτό μας (με τις ατέλειές του) με τους αγγελικούς δίδυμους των άλλων – μια μάχη χωρίς ελπίδα νίκης.
4. Η Οικονομία της Αυτο-Προβολής
• Προσωπική ταυτότητα/μάρκα( Personal branding) : Η δημιουργία αγγελικού δίδυμου έχει γίνει επαγγελματική απαίτηση σε πολλούς τομείς.
• Οι influencers: Είναι οι σύγχρονοι Νάρκισσοι που έχουν μετατρέψει την προβολή του αγγελικού δίδυμου σε πηγή εισοδήματος.
5. Η Τραγωδία Εντείνει: Το Κενό Μεγενθύνεται
Όσο πιο «αγγελικός» γίνεται ο ψηφιακός μας δίδυμος, τόσο μεγαλώνει το χάσμα με τον πραγματικό εαυτό μας. Αυτό οδηγεί σε:
• Αύξηση των περιπτώσεων κατάθλιψης και άγχους ,ιδιαίτερα,στους νέους
• Διαταραχές της αυτοεικόνας
• Αδυναμία για γνήσιες διαπροσωπικές σχέσεις
6. Η Διαφυγή: Υπάρχει Έξοδος;
Η λύση δεν είναι η απόρριψη της τεχνολογίας, αλλά:
• Ψηφιακή εγκράτεια: Αναγνώριση ότι ο ψηφιακός μας δίδυμος είναι μια ατελής εικόνα μας , όχι ολόκληρη η αλήθεια.
• Αξία της ατέλειας: Επαναξιολόγηση της ανθρώπινης ατέλειας ως πηγής γνησιότητας και συμπάθειας.
• Συνειδητή χρήση: Χρήση των μέσων ως εργαλείου έκφρασης, όχι ως αντικατάστασης της ταυτότητας
Ο ψηφιακός Νάρκισσος αντιμετωπίζει την ίδια τραγωδία: ερωτεύεται μια ψευδαίσθηση που ποτέ δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Η διαφορά είναι ότι τώρα η λιμνούλα δεν είναι φυσικό φαινόμενο, αλλά ψηφιακή κατασκευή που τροφοδοτείται από αλγόριθμους και οικονομικά κίνητρα.
Το ερώτημα που μας αφήνει είναι: Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την "λιμνούλα" χωρίς να πέσουμε μέσα σε αυτήν; Μπορούμε να δημιουργήσουμε ψηφιακές προσωπικότητες χωρίς να εξαπατήσουμε τους εαυτούς μας; Η απάντηση ίσως βρίσκεται στην ικανότητά μας να κρατάμε πάντα ένα μέρος του εαυτού μας μακριά από το νερό, αναγνωρίζοντας ότι ο αγγελικός δίδυμος είναι ένα παιχνίδι, όχι η ουσία μας.