Ο Θεοφάνης Τάσης είναι Έλληνας φιλόσοφος. Διδάσκει Σύγχρονη Πρακτική Φιλοσοφία στο Alpen-Adria Universität στην Αυστρία και είναι επισκέπτης καθηγητής στο Universität St. Gallen στην Ελβετία.
Γεννήθηκε το 1976 στο Μόναχο, όπου και μεγάλωσε. Επίσης είναι μέλος της Ανθρωπιστικής Ακαδημίας του Βερολίνου. Διετέλεσε Stanley J. Seeger Fellow στο Πανεπιστήμιο του Princeton, Marie Curie Fellow στο Université Saint-Louis στις Βρυξέλλες και Erasmus Fellow στο Freie Universität Berlin.
Η έρευνά του αφορά τη σχέση πολιτικής, ηθικής και ψηφιακής τεχνολογίας με επίκεντρο τις έννοιες εικόνα, θνητότητα και τέχνη του βίου.
social mediaΤα έργα του Πολιτικές του Βίου: Η Ειρωνεία (Εκδόσεις Ευρασία, 2012) και Καστοριάδης: Μια φιλοσοφία της αυτονομίας (Εκδόσεις Ευρασία, 2007) έχουν βραβευθεί με το Καυταντζόγλειο Βραβείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στα ελληνικά κυκλοφορούν ακόμη τα έργα του: Πολιτικές του Βίου ΙΙ: Η επιμέλεια εαυτού στην εικονιστική κοινωνία (Εκδόσεις Αρμός, 2017), Φάρμακον (Εκδόσεις Ευρασία, 2011) και οι ποιητικές συλλογές Φυσιολογικά ευρήματα (Εκδόσεις Κέδρος, 2001) και Απογεύματα στον καπιταλισμό (Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2009). Το μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνει βιβλία των Martin Heidegger, John Stewart Mill, Αλέξανδρου Νεχαμά και Roberto Mangabeira Unger. Ο ψηφιακός ανθρωπισμός, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός (2019), είναι η αφορμή της συζήτησής μας.
Ποια χρονική στιγμή, ποια συνθήκη κοινωνική σάς κινητοποίησε να γράψετε τον Ψηφιακό ανθρωπισμό;
Δεν υπήρξε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το βιβλίο κατά κάποιον τρόπο γράφτηκε από μόνο του, διότι σε αυτό συγκεντρώνονται γραπτά και συνεντεύξεις των τελευταίων χρόνων με θέμα την παρούσα μορφή της εικονιστικής κοινωνίας. Σκέφτηκα ότι, περιλαμβάνοντας δοκιμιακά και ακαδημαϊκά κείμενα σ’ έναν τόμο, θα καταστούν –πιθανώς– ευκολότερα προσβάσιμα για τις/τους αναγνώστριες/ες. Επιπλέον, θα ήταν δυνατόν να διαπιστώσουν σε συγκεκριμένα ζητήματα την εφαρμογή των θεωρητικών εννοιών που αναπτύσσω στις Πολιτικές του Βίου ώστε, ενδεχομένως, κατ’ αυτόν τον τρόπο ν’ αποκαλυφθούν απροσδόκητες διασυνδέσεις μεταξύ τους και καινούργιες απορίες.
Ποια η διαφορά ανάμεσα στην εικονική και εικονιστική κοινωνία;
Εικονική πραγματικότητα (virtual reality) ονομάζουμε την ψηφιακή προσομοίωση της πραγματικότητας από έναν υπολογιστή. Ο χρήστης μπορεί να περιηγηθεί στο ψηφιακό περιβάλλον και ν’ αλληλεπιδράσει με αυτό χρησιμοποιώντας ειδικό εξοπλισμό όπως ειδικά γυαλιά, ακουστικά και αισθητήρες. Κατά την αλληλεπίδραση ο χρήστης δεν «βλέπει/ακούει/αισθάνεται» το φυσικό περιβάλλον. Με τον όρο εικονιστική κοινωνία περιγράφω τη σύγχρονη υβριδική, δηλαδή ταυτόχρονα φυσική και ψηφιακή πραγματικότητα. Η εικονιστική κοινωνία συνιστά την παρούσα μορφή της νεωτερικότητας, η οποία έχει ως κεντρικό γνώρισμα την κυριαρχία της εικόνας σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τη βαθμιαία εξεικόνιση του βίου. Η εικονιστική κοινωνία χαρακτηρίζεται από την ανάδυση ενός καινοφανούς τρόπου παραγωγής και διακίνησης εικόνων, μέσω της ψηφιοποίησης, ο οποίος τείνει στην εξαΰλωση των αγαθών (π.χ. εξουσία, πλούτος, πληροφορία) και των σχέσεων (διαπροσωπικών, οικονομικών και πολιτικών), η αρχιτεκτονική, το περιεχόμενο και η εγγύτητα των οποίων προσδιορίζονται ολοένα περισσότερο από αλγορίθμους.
Πόσο λεπτή κι επισφαλής είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην εξέλιξη του ανθρώπου μέσα από την τεχνολογία και στην υποδούλωσή του στους αλγορίθμους;
Δεν γνωρίζω, όπως δεν γνωρίζω αν θα υπάρξει τελικά μια υποδούλωση στους αλγορίθμους. Διαπιστώνω όμως ότι η εξάρτησή μας απ’ αυτούς αυξάνει ολοένα και ταυτόχρονα εκτείνεται σε περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Αν κανείς είναι απαισιόδοξος, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η υποδούλωσή μας συντελείται βαθμιαία δίχως να τη συνειδητοποιούμε. Μη διαθέτοντας την πολυτέλεια της απαισιοδοξίας, προτιμώ να αισιοδοξώ ότι μπορούμε να προστατέψουμε την αυτονομία μας τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, ζυγίζοντας με φρόνηση τα οφέλη και τους κινδύνους της χρήσης των αλγορίθμων.
Αν κανείς είναι απαισιόδοξος, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η υποδούλωσή μας συντελείται βαθμιαία δίχως να τη συνειδητοποιούμε.
Νόημα, συναίσθημα κι επιθυμία σε αλγόριθμο. Πόσο κοντά είμαστε σε αυτό και τι θα ακολουθήσει;
Κατά τη γνώμη μου τα συναισθήματα, οι επιθυμίες και η ανθρώπινη συνείδηση είναι μη αλγοριθμήσιμα. Ενδεχομένως να υπάρξουν αλγόριθμοι οι οποίοι να τα προσομοιώνουν, ωστόσο δεν θα τα διαθέτουν. Ένας αλγόριθμος εξ ορισμού δεν μπορεί να είναι αντιφατικός και, επιπλέον, αποβλέπει στην εκπλήρωση ενός καλώς ορισμένου σκοπού. Απεναντίας η ανθρώπινη ψυχή είναι αντιφατική και δεν εμπεριέχει, απ’ όσο γνωρίζουμε τουλάχιστον, έναν εγγενή σκοπό, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος: ψυχῆς πείρατα ἰὼν οὐ κἂν ἐξεύροιο πᾶσαν ἐπιπορευόμενος ὁδόν.
Το σχολείο είναι ο μόνος χώρος πια όπου το παιδί δεν είναι συνεχώς με το τάμπλετ ή τον υπολογιστή ανά χείρας. Ποιος ο ρόλος του στη σημερινή κοινωνία της άκρατης τεχνολογίας;
Εντελώς επιγραμματικά θα έλεγα ότι ιδανικά το σχολείο από τη μια οφείλει να προετοιμάζει τους μαθητές για την εικονιστική πραγματικότητα, δηλαδή να τους μαθαίνει να διαβάζουν ψηφιακές εικόνες, να τους βοηθά στην επιμέλεια της ψηφιακής εικόνας εαυτού και στην προστασία των ψηφιακών δεδομένων τους, στη δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου. Από την άλλη πρέπει να καλλιεργεί επίσης αναλογικές (μη ψηφιακές) δεξιότητες όπως χειρογραφία, εκμάθηση μουσικών οργάνων και γενικότερα χειρωνακτικές καλλιτεχνικές δραστηριότητες, αλλά ακόμη διαλογισμό, ανάγνωση ποίησης και γενικότερα λογοτεχνίας, όπως επίσης φιλοσοφία. Η παιδεία θα πρέπει να μαθαίνει στα παιδιά τη συνεργασία, τον σεβασμό, την ανεκτικότητα, τη συμπόνια και ν’ αποβλέπει σε όσα οι αλγόριθμοι, προς το παρόν, δυσκολεύονται να πετύχουν. Εν ολίγοις, οφείλει να σκοπεύει στην καλλιέργεια της φαντασίας με σκοπό την ενδυνάμωση της ανθρωπινότητάς μας.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν τη δυνατότητα της κατασκευασμένης εικόνας. Πόσο κρυβόμαστε πίσω από την εικόνα που δείχνουμε;
Νομίζω λιγότερο απ’ όσο πιστεύουμε. Ακόμη και η ψηφιακή εικόνα ως εξιδανικευμένη εικόνα εαυτού αποκαλύπτει στους άλλους τις αξίες και τις προτιμήσεις μας, προσφέροντας έτσι ενδείξεις για τον ενσώματο εαυτό και την καθημερινότητα εκτός κοινωνικών μέσων δικτύωσης. Αλλά και ως προς τον εαυτό μας, δίχως να υποτιμώ την ικανότητα του αυταπατάσθαι, συνήθως ακόμη και όταν χανόμαστε στις ψευδαισθήσεις μας εξακολουθούμε να υποφέρουμε λόγω της απόστασής τους από τον αναλογικό βίο μας.
Γίνομαι συνήγορος του διαβόλου και αναρωτιέμαι μήπως η θετική πλευρά είναι όταν θέλει να προσπαθήσει και να ακολουθήσει τελικά ο χρήστης αυτή την εικόνα…
Μπορώ να φανταστώ ένα εικονιστικό υποκείμενο που προσπαθεί να εμπνευστεί από την ψηφιακή εικόνα εαυτού προκειμένου να την πραγματώσει επίσης στην αναλογική καθημερινότητα, ωστόσο αυτό μπορεί να μην είναι εφικτό σε ικανοποιητικό βαθμό, επιπλέον είναι ευκολότερη η επιμέλεια της ψηφιακής εικόνας που χαρίζει άμεση φαντασιακή ικανοποίηση από την επιμέλεια του ενσώματου εαυτού, την καλλιέργεια αυθεντικών διαπροσωπικών σχέσεων, όπου οι ψυχικές απολαβές συνοδεύονται επίσης από οδύνη και διάψευση.
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Το συμπάσχειν.
Ψηφιακός ανθρωπισμός
Εικονιστικό υποκείμενο και τεχνητή νοημοσύνη
Θεοφάνης Τάσης
Πηγή: https://diastixo.gr