«Το δένδρο της ζωής είναι πάντα πράσινο.»
1. Ιστορία
Πριν κατοικηθεί η Θεσσαλονίκη, στην περιοχή όπου σήμερα αναπτύσσεται η πόλη, οι λόφοι και τα βουνά καλύπτονταν από πυκνά δάση πλατύφυλλων δέντρων και οι χείμαρροι
Σε σαφέστερες μαρτυρίες που υπάρχουν στα βυζαντινά χρονικά από τους χρονικογράφους Ιωάννη Καμενιάτη, Γεώργιο Κεδρηνό, Νικηφόρο Χούμνο γίνεται λόγος για την ύπαρξη πηγών, ποταμών και πυκνού δάσους πάνω από την Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, το οποίο ξύλευαν οι κάτοικοι.
Ο Ιωάννης Καμενιάτης, περιγράφοντας αναλυτικά το Σέιχ Σου κατά την βυζαντινή περίοδο, αναφέρει: «το προς ανατολάς δε της πόλεως όρος ως λίαν εστί πάγκαλες και εράσμιον. Κεκόσμηται γαρ δένδρεσιν αμφιλανθέσιν, παραδείσοις ποικίλοις, ύδασιν απείροις τοις μεν πηγαίοις τοις δε ποταμοίς, οις αι λόχμαι του όρους τω πεδίω χαρίζονται και αυτήν δε δεξιούνται την θάλασσαν, άμπελοι γαρ αλλήλαις παραπεφυτευμέναι τα χωρία στεφανούσι και τον φιλόκαλον οφθαλμόν τη πλήθυι των καρπών εις ευφροσύνης προτρέπονται».
Τον 14ο αιώνα ο Νικηφόρος Χούμνος αναφέρει σε σύγγραμμα του την ύπαρξη πυκνού δάσους πάνω από την Ακρόπολη, δηλαδή το σημερινό Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, από όπου ξυλεύονταν οι κάτοικοι.
Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας ονομάστηκε Σέιχ Σου, που σημαίνει «νερό του σεΐχη», από μία βρύση που υπήρχε σε ένα μουσουλμανικό νεκρικό μνημείο, έναν «τουρμπέ», το ερείπιο του οποίου σώζεται ακόμα στην τοποθεσία Χίλια Δέντρα. Αυτή ήταν και η αρχική ονομασία του πυρήνα του Δάσους στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Στην συνέχεια προτάθηκε η ελληνική ονομασία «Κέδρινος Λόφος» από το τότε δημοτικό συμβούλιο της πόλης.
Το συγκεκριμένο δάσος φαίνεται ότι αποτελούνταν κυρίως από χνοώδεις δρύες (Quercus pubescens), το οποίο καταστράφηκε σταδιακά λόγω της ξύλευσης. Εξαιτίας της μικρής απόστασης του από τη Θεσσαλονίκη εκτιμάται πως το δάσος ξυλεύονταν συστηματικά για να καλυφθούν οι ανάγκες των κατοίκων της πόλης. Δεν αποκλείεται και τμήματα του δάσους κατά περιόδους να καλλιεργήθηκαν.
Το δάσος επιβαρύνθηκε και από τη βοσκή, που ήταν ελεύθερη. Ο μεγάλος αριθμός των ζώων και ο τρόπος άσκησης της βοσκής φαίνεται ότι επηρέασαν δυσμενώς τη βλάστηση, εμπόδισαν τη φυσική αναγέννηση, προκάλεσαν διαταραχή του δασικού τάπητα και υποβάθμιση των φυσικών ιδιοτήτων του εδάφους με την επιφανειακή συμπίεση. Όλοι αυτοί οι λόγοι οδήγησαν στη σταδιακή εξαφάνιση του δάσους και της προστατευτικής βλάστησης, με αποτέλεσμα την έντονη διάβρωση των εδαφών και τη σημαντική ελάττωση της παραγωγικότητάς του.
2. Σήμερα
Η πρώτη προσπάθεια για αναδάσωση έγινε το 1929. Σε διάρκεια περίπου 60 ετών φυτεύτηκαν 5 εκατομμύρια δέντρα. Σήμερα το περαστικό Δάσος Θεσσαλονίκης είναι δημόσιο και την ευθύνη διαχείρισης και προστασίας του την έχουν οι αρμόδιες Δασικές Υπηρεσίες.
Ειδικότερα οι δασοσκεπείς εκτάσεις καταλαμβάνονται από τραχεία Πεύκη, Κυπαρίσσια και Πρίνο – Πουρνάρι.
Στη μεγάλη πυρκαγιά του 1997 κάηκαν 16.640 στρέμματα δάσους. Επιπρόσθετα εκδηλώθηκε μια πυρκαγιά το 2011, όπου κάηκαν 64 στρέμματα, και μια το 2012, όπου κάηκαν 42 στρέμματα.
Εκτός όμως από τη φθορά που υπόκειται το δάσος από τις πυρκαγιές (τυχαίες ή μη), τα τελευταία χρόνια ταλαιπωρείται και από το φυλλοφάγο έντομο tomicus piniperda, που ξεραίνει τον κορμό των δέντρων και αναγκάζει τις δασικές υπηρεσίες στην ξύλευση και απομάκρυνσή των ασθενούντων δέντρων.
Πριν από μερικούς μήνες ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, η πρωτοβουλία του επιχειρηματία Σταύρου Ανδρεάδη να «πρασινίσει» μια μεγάλη έκταση 3.000 στρεμμάτων στην Ευκαρπία, προσθέτοντας ουσιαστικά πράσινο στο υφιστάμενο δάσος. Η χέρσα περιοχή ως αναδασωτέα θα αποκτήσει 300.000 δένδρα. Άμεσο αποτέλεσμα θα είναι η μετατροπή μιας αποκομμένης, προβληματικής και υποβαθμισμένης περιοχής πάνω από τη δυτική Θεσσαλονίκη σε έναν μοναδικό πνεύμονα πρασίνου, που θα ενώσει ουσιαστικά το Σέιχ Σου με το Περιβαλλοντικό Πάρκο στο Δερβένι.
Η εν λόγω πρωτοβουλία, αν υλοποιηθεί, θα προσδώσει άμεσα και χειροπιαστά οφέλη στην πόλη μας (επέκταση δάσους, απορρόφηση ηλιακής ακινοβολίας, οξυγόνο), θα συντελέσει σημαντικά στο να στρέψουμε όλοι οι Θεσσαλονικείς το βλέμμα μας (και το ενδιαφέρον μας) στο πολύτιμο δάσος που «σκεπάζει» επί αιώνες το πολεοδομικό συγκρότημα.
Στον αιώνα της κλιματικής αλλαγής, είναι επιτακτική ανάγκη να είναι η Θεσσαλονίκη πράσινη πόλη. Η ύπαρξη του «Σέιχ Σου» ταυτίζεται με την ίδια την ύπαρξη και την ευημερία της συμπρωτεύουσας, στην ποιότητα ζωής των πολιτών. Αυτό πρέπει να χαραχθεί βαθιά μέσα στη συνείδηση των πολιτών της Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, γιατί το δάσος αυτό είναι ο οικολογικός θησαυρός της πόλης.
Η αξία του είναι ανεκτίμητη και οφείλουμε εμείς να το παραδώσουμε άθικτο στις επόμενες γενιές, καθώς είναι τεράστιας σημασίας τα οφέλη του: προστασία από πλημμύρες, βελτίωση ποιότητας νερού, απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας και διοξειδίου του άνθρακα, μείωση του θορύβου, καθαρισμός ατμόσφαιρας, επισκέψιμο για αναψυχή και επαφή με τη φύση.
Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, οι όμοροι Δήμοι, το Δασαρχείο, φορείς και εθελοντές καταβάλουν σημαντικές προσπάθειες για την προστασία του Σέιχ Σου, πρέπει όμως να συνεργαστούν σε έναν ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας για την προστασία του περιαστικού δάσους από φυσικές και ανθρωπογενείς αιτίες, την περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθμισή του, την υποστήριξη της φυσιογνωμίας της περιοχής, την ενίσχυση της τοπικής βιοποικιλότητας (με εθελοντικές αναδασώσεις και στοχευμένες φυτεύσεις).
Ένα πολύ σημαντικό ακόμη βήμα που έγινε για την ανάδειξη και προστασία του πράσινου πνεύμονα του νομού είναι η λειτουργική διασύνδεση του Περιαστικού Δάσους του Σέιχ Σου με την πόλη της Θεσσαλονίκης στη βάση του μνημονίου για την ανάδειξη και αξιοποίηση του Περιαστικού Δάσους (Σέιχ Σου) και του Δάσους Χορτιάτη που έχει υπογραφεί.
Χρειάζεται όμως περαιτέρω «ολιστικός» σχεδιασμός και δρομολόγηση δράσεων, μέτρων και ενεργειών για να επιτύχουμε το ποθούμενο αποτέλεσμα, όπως:
● θωράκιση του δασικού οικοσυστήματος απέναντι στα έντονα φυσικά φαινόμενα
● πρόγραμμα συντήρησης του δασικού οδικού δικτύου και των αντιπυρικών ζωνών
● εκτεταμένο αντιπυρικό δίκτυο και αντιπυρικές ζώνες
● αύξηση των δασολόγων που θα επιμελούνται κάθε παρέμβαση στο δάσος
● αύξηση των εργαζομένων στο δασαρχείο
● θρυμματισμό των υπολοίπων υλοτομίας και απομάκρυνση των κωνοφόρων δένδρων στη ζώνη μίξης δάσους και αστικού ιστού –δηλαδή όπου εφάπτεται το δάσος με τον αστικό ιστό
● κλαδεύσεις
● αναδασώσεις με είδη δένδρων προσαρμοσμένων στο τοπικό οικοσύστημα και ανθεκτικών στη φωτιά
● τοποθέτηση νέων συστημάτων πυρόσβεσης (δικτύου εκτόξευσης νερού με πυργίσκους)
● επέκταση στο υπάρχον δίκτυο από κάμερες παρακολούθησης
● συντήρηση των υφιστάμενων συστημάτων πυρόσβεσης και πυροφυλακίων
● περιβαλλοντική - αισθητική αναβάθμιση
● εφαρμογή προγραμμάτων δασικού αθλητισμού, δασικής αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
● αυστηρά πρόστιμα στη ρίψη αντικειμένων, σκουπιδιών και μπάζων
● εκπαιδευτικές δραστηριότητες για την ανάδειξη της σημασίας του πρασίνου στη ζωή μας και την ανάγκη προστασίας και αειφορικής διαχείρισής του με στόχο την προαγωγή της περιβαλλοντικής συνείδησης μαθητών/τριών για την προστασία του πρασίνου στη βάση των αρχών της αειφορικής ανάπτυξης και στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Κατά το παρελθόν έχει κατατεθεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση για έναν τολμηρό σχεδιασμό «εισόδου» του δάσους στην πόλη, σύνδεση δηλαδή της δασικής έκτασης με τη φυσική βλάστηση των χειμάρρων που φτάνουν και διασχίζουν την Θεσσαλονίκη, ως τους Κήπους του Πασά και το Καυταντζόγλειο. Μια ιδέα που φαντάζει «ονειρική», χρειάζεται όμως η συνδρομή των επιστημόνων του ΑΠΘ, για τη στήριξη-τεκμηρίωση ή την απόρριψή της.
Βλέπουμε καθημερινά ότι η κλιματική αλλαγή «τρέχει» με γοργότερους ρυθμούς απ΄ ότι …φανταζόμασταν, με τα ακραία καιρικά φαινόμενα να είναι ολοένα πιο συχνά και καταστροφικά και στην χώρα μας.
Με τα νέα δεδομένα και τις ολοένα αυξανόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η συζήτηση και η διαβούλευση για να εκπονηθεί βάσει επιστημονικών δεδομένων, προτάσεων και μελετών, ένα οργανωμένο και μακρόπνοο σχέδιο αναδάσωσης, αναγέννησης, προστασίας και αξιοποίησης του Σέιχ Σου, μεταξύ της Αντιπεριφέρειας Θεσσαλονίκης, των δήμων και φορέων του νομού, είναι επιβεβλημένη περισσότερο από ποτέ.
Όμως ας μην τα περιμένουμε όλα από την πολιτεία.
Όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά, καλούμαστε να συμβάλλουμε στη προστασία του δάσους μας, να σεβόμαστε το δάσος, να το αγαπάμε, να το φροντίζουμε και να συνδέσουμε τη ζωή μας μαζί του.
Γιατί «το δένδρο της ζωής είναι πάντα πράσινο» όπως είπε ο Γκαίτε και πράσινο πρέπει πάση θυσία να το διατηρήσουμε.
*Ο δικηγόρος κ. Αθανάσιος Μιχαηλίδης είναι Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Δυτικομακεδονικών Σωματείων Θεσσαλονικής,
Πρόεδρος της Λέσχης Θεσσαλονίκης και Ταμίας της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
Είναι υποψήφιος Περιφερειακός Σύμβουλος με τον συνδυασμό ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ του Περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας κ. Απόστολου Τζιτζικώστα.