Η σειρά του Γάλλου αρχαιολόγου- επιγραφολόγου, πανεπιστημιακού Μπρούνο Ελί, να μιλήσει στην «Ε», μαζί με συνεργάτες του, για τα τελευταία ευρήματα από τις μελέτες στις επιγραφές του Αρχαίου Θεάτρου και γενικότερα στη Θεσσαλία. Οι επιγραφές αναδεικνύουν μια άγνωστη πνευματική Λάρισα, αλλά και με πολιτικές επιρροές μέχρι τους Δελφούς. Διαπιστώνεται ότι πολλοί από τους Λαρισαίους ήταν για παράδειγμα ιερομνήμονες στους Δελφούς. Ακόμα και αγωνοθέτες των Πυθίων! Μερικά μεγάλα ονόματα Λαρισαίων έγιναν Ρωμαίοι πολίτες. Στη σύγκλητο πήγαιναν ως πρόσωπα, όχι ως εκπρόσωποι κράτους. Πολιτικά, η Θεσσαλία ήταν αυτόνομη.
Οι λόγοι που συνέβαινε αυτό ήταν σίγουρα οικονομικοί. Οι Λαρισαίοι είχαν δημιουργήσει ένα «δίκτυο» με τη Ρώμη και πέραν των οικονομικών σιγά- σιγά αναπτύχτηκαν και πολιτιστικές σχέσεις. Ο Φίλων ο Λαρισαίος ο φιλόσοφος, που ήταν διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα, πήγε και έκανε μαθήματα στη Ρώμη και εκεί πέθανε. Αναλυτικότερα, ο κ. Μπρούνο Ελί, παρουσία και συνεργατών του αρχαιολόγων από τη Γαλλία, ανέφερε, σε γενικές γραμμές:
«Εμείς είμαστε επιγραφολόγοι. Άρχισα το 1961- 62 με τις επιγραφές στους Γόννους. Συνεχίζω την ανασκαφή στο θέατρο, από 15ετίας. Εδώ όμως και 5 χρόνια έχουμε αυτή τη συνεργασία με το υπουργείο, με την επιστημονική επιτροπή. Έπρεπε να περιμένουμε να αποκαλυφθεί το θέατρο. Πριν, δεν ήταν δυνατό, ήταν μπετόν, γίνονταν σκαψίματα, υπήρχαν γερανοί κλπ. Έπρεπε να αποκαλυφθεί ολόκληρο, για να το δούμε. Αρχίσαμε πλέον να διαβάζουμε, για να κάνουμε τεκμηρίωση: πρώτα για την ιστορία της Λάρισας και του θεάτρου. Το θέατρο αυτό ήταν των Λαρισαίων και όχι του Κοινού των Θεσσαλών. Η έδρα ήταν κάποιο βουλευτήριο, κάποιο κτίριο με γραμματεία κλπ. Όπως π.χ. μια νομαρχία, που έχει υπηρεσίες υποστήριξης. Το μνημείο ήταν θέατρο. Το χρησιμοποιούσαν όμως και για συνεδριάσεις.
Εμείς για να διαβάσουμε τις επιγραφές, κάνουμε έκτυπα με χαρτί, για να μας δώσουν μια καλή εικόνα της επιγραφής. Προσπαθούμε να ενώσουμε διάσπαρτα γράμματα. Για να γίνει τεκμηρίωση βάζουμε μεγάλα πλαστικά κομμάτια, που αγοράζουμε σε ρολά, αρκετών μέτρων. Σχεδιάζουμε με μαρκαδόρους πάνω στο πλαστικό, χρησιμοποιώντας διάφορα χρώματα. Έχουμε μαζέψει πάνω από... 1.200 διαφανή κομμάτια, με μήκος από 50 πόντους μέχρι 5 μέτρα! Γίνονται πολύ βαριά... μετά, τα βάζουμε στον τοίχο και τραβάμε πολλές φωτογραφίες. Στη συνέχεια με τη βοήθεια του υπολογιστή, βάζουμε τις φωτογραφίες στον υπολογιστή – είναι κάτι που παίζει σημαντικό ρόλο- συγκρίνουμε και διαβάζουμε. Αν δεν ήταν οι υπολογιστές, θα ήταν πολύ δύσκολο να διαβάσουμε και να συγκρίνουμε διαφάνειες με μήκος π. χ. 10 μέτρων! Έχουμε περίπου 600 επιγραφές!
Ειδική μελέτη (διατριβή) για τα επιγράμματα- ποιήματα της Θεσσαλίας γίνεται από την κ. Σαντίν. Επίσης, μελέτησε και τις υπογραφές των ποιητών, όχι πολλές, συνολικά εφτά είναι αυτές που βρέθηκαν. Βρήκαμε στο μουσείο του Αλμυρού επίγραμμα, που υπογράφει ο ποιητής Αγασίας Δοσιθέου Εφέσιος. Ίδια υπογραφή υπάρχει και στο άγαλμα του μονομάχου από τη συλλογή Μποργκέζε στο Μουσείο του Λούβρου!
Ένας σκοπός είναι: Να ξέρουμε τι λένε οι επιγραφές. Ξέρουμε τους χώρους που κάθονταν οι θεατές. Όπως στην εκκλησία, ο καθένας έχει τον χώρο του (το στασίδι). Για αυτό το χώρο, όμως οι αρχαίοι πλήρωναν. Όταν ήταν μεγάλη οικογένεια, πλήρωναν όχι μόνο για ένα μικρό μέρος, αλλά για ολόκληρη τη βαθμίδα ή δύο βαθμίδες ή τρεις. Έχουμε ονόματα των Λαρισαίων πολιτών, οικογενειών, σαν τον τηλεφωνικό κατάλογο. Σε 24 βαθμίδες, σε 11 κερκίδες.
* Αυτά προφανώς, αφορούσαν σε όσους μπορούσαν να πληρώσουν...
- Ναι, γιατί πολλές φορές τα έσβηναν τα ονόματα και έβαζαν καινούρια. Σημαίνει ότι υπήρχε αρμοδιότητα κάποιων, που τα έλεγχαν. Ο δεύτερος σκοπός είναι να βεβαιώσουμε, να κάνουμε πρόταση στους εδώ συναδέλφους, για την αναστήλωση, να βάλουμε- αν μπορούμε- την ακριβή συνέχεια των ονομάτων. Δηλαδή, αν έχουμε εδώ ένα «Φλα...» και εκεί ένα «...βιου», τα ενώνουμε ως «Φλάβιου». Έτσι βρίσκουμε και την ακριβή σειρά των εδωλίων. Παραπάνω έχουμε τα αρχαιολογικά δεδομένα, αλλά πρέπει να βεβαιώσουμε και τεχνικά, ότι όταν έρχεται από κάτω ένας τόρμος και είναι από πάνω ένας άλλος και ταιριάζουν, σίγουρα έτσι είναι. Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Με τους συνεργάτες μου πρέπει να σηκώσουμε κάθε βαθμίδα, σε ύψος 2 πόντων, να μετρήσουμε... Το ένα εδώλιο αποτελεί συνέχεια του άλλου, κάτι σαν ντόμινο. Το ένα κρατάει το άλλο. Κάθε εδώλιο ετοιμάστηκε από τον αρχαίο τεχνίτη, για συγκεκριμένη θέση. Δεν μπορεί να πάει αλλού.
Για να ερμηνεύσουμε όμως ονόματα στα εδώλια, πρέπει αν έχουμε στο μυαλό μας όλα τα θεσσαλικά ονόματα, ελληνικά και λατινικά. Έχουμε π.χ. Αυρήλιος, Πούλπιος, Φλάβιος κλπ. Οι περισσότερες επιγραφές είναι ρωμαϊκές. Επίσης πρέπει να έχουμε υπόψη μας όλες τις λαρισινές επιγραφές. Ακόμη και ψηφίσματα και αναθηματικές στήλες, όπου μπορούμε να βρούμε τα ίδια ονόματα και πρόσωπα. Εκτός από αυτό, οι μεγάλες λαρισαϊκές οικογένειες είχαν σχέση είτε με τη Μακεδονία ή τη Στερεά Ελλάδα. Είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να κάνουμε αυτό (τη μελέτη για τις επιγραφές), το κατάλαβε το υπουργείο και έχουμε αυτή τη συνεργασία.
* Γιατί τα περισσότερα ονόματα είναι ρωμαϊκά και όχι ελληνικά;
- Τώρα έχουμε πιο ακριβή γνώση για την ιστορία του Κοινού των Θεσσαλών, μετά τη Μακεδονική βασιλεία, 2ο αιώνα και 1ο αιώνα π.Χ. Μετά τον Γ’ Μακεδονικό Πόλεμο «έχτισαν» οι Θεσσαλοί ένα «δίκτυο» με μεγάλες οικογένειες συγκλητικών της Ρώμης, όπως οι Μετέλλοι, του Μάρκου Τύλλιου Κικέρωνα, οι Σκιπίωνες κλπ. Ο Φίλων ο Λαρισαίος ο φιλόσοφος, περίπου το 100 π.Χ., κατά τον 1ο Μιθριδατικό Πόλεμο, πήγε στη Ρώμη και έγινε φίλος του Κικέρωνα. Τον 1ο αιώνα π.Χ. που είχε επεκταθεί η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε όλη τη Μεσόγειο, οι Θεσσαλοί έμειναν ως αυτόνομο κράτος. Ακριβώς, λόγω του δικτύου των σχέσεων που είχαν με τη Ρώμη και τη σύγκλητο.
* Ποιοι ήταν οι λόγοι που συνέβαινε αυτό;
- Σίγουρα οικονομικοί. Έχουμε και μια μεγάλη επιγραφή του 2ου αιώνα π.Χ., όταν έστειλαν οι Θεσσαλοί, στο τέλος του χειμώνα - κάτι δύσκολο εκείνη την εποχή- 3.500 τόνους σιτάρι στη Ρώμη, για να βγει ο χειμώνας στη Ρώμη! Είναι και άλλοι λόγοι. Από το τέλος του 2ου Μακεδονικού Πολέμου οι Θεσσαλοί ήταν σύμμαχοι των Ρωμαίων και στον Γ’ Μακεδονικό το θεσσαλικό ιππικό έσωσε όλο τον ρωμαϊκό στρατό από την καταστροφή, σε ήττα εδώ στην πεδιάδα, με τον Περσέα. Ρωμαίοι και Θεσσαλοί ήταν ισοβαρείς (πολιτικά) μεταξύ τους.
Γι’ αυτό έχουμε τους συντηρητές που καθαρίζουν τα μάρμαρα, για να φανούν οι επιγραφές. Το θέατρο είναι η ακρόπολη μιας ελληνικής πόλης, το κέντρο της πολιτικής και της λατρευτικής ζωής. Απαντώντας λοιπόν στην ερώτηση , για τα ονόματα, είναι στη συνέχεια της παράδοσης του «δικτύου» των Θεσσαλών με τους Ρωμαίους. Ξέρουμε ακόμα ότι οι Θεσσαλοί έκοψαν νομίσματα με τα πορτρέτα αυτοκρατόρων. Ξέρουμε τα ονόματα όλων των στρατηγών του Κοινού για δύο αιώνες περίπου, μοναδικό στην Ελλάδα, εκτός Αθηνών. Όμως χρειάζεται χρόνος, πάμε γράμμα- γράμμα.
* Πείτε μας για τη θεσσαλική διάλεκτο...
- Δεν είναι διαφορετική από τις άλλες ελληνικές. Απλά είναι συντηρητική. Μπορώ να πω τώρα, ότι το υπόβαθρο της θεσσαλικής γλώσσας, είναι τα μυκηναϊκά. Αλλά της Β. Ελλάδος και όχι τα μυκηναϊκά π.χ. της Πύλου. Η διαφορά είναι στη φωνητική. Δεν χρησιμοποιούν το «ήτα», ούτε «ωμέγα». Το «ήτα» το γράφουν με «ει» και το «ωμέγα» με «όμικρον ύψιλον». Δεν γράφουν «δώσε» αλλά «δώμεν». Οι διαφορές είναι φωνητικές, φωνολογικές και μορφολογικές...».
Ε. ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ